Wat wordt bedoeld met het muizengaatje en het luizengaatje bij ontslag?

In het arbeidsrecht worden twee opvallende termen gebruikt: het muizengaatje en het luizengaatje. Beide termen hebben betrekking op de vergoeding(en) bij ontslag.
Onder de Wet werk en zekerheid (WWZ) heeft een werknemer die na een dienstverband onvrijwillig uit dienst treedt, recht op de transitievergoeding. Daarnaast kan hij bij ontslag recht hebben op een zogeheten billijke vergoeding. De werkgever moet zich dan schuldig hebben gemaakt aan relevant ernstig verwijtbaar handelen of nalaten. De termen hbben de volgende betekenis:

• Muizengaatje - De billijke vergoeding is bedoeld voor zeer uitzonderlijke gevallen, bijvoorbeeld als de werkgever bewust een onwerkbare situatie creëert om een ontslag te forceren. Omdat een werknemer niet snel kans zou moeten hebben op de billijke vergoeding, werd deze mogelijkheid het 'muizengaatje' genoemd. Inmiddels heeft de rechter in behoorlijk wat zaken een billijke vergoeding toegekend. Er wordt daarom nu ook wel gesproken over het 'kattenluik'. Er is geen vaste berekening die de rechter moet gebruiken om de hoogte van de billijke vergoeding vast te stellen. De vergoeding kan bijzonder hoog zijn;
• Luizengaatje - Deze term is afgeleid van het muizengaatje en staat voor een mogelijkheid die nog kleiner is dan het muizengaatje. Inhoudelijk staan de twee termen echter los van elkaar. Met het luizengaatje wordt gedoeld op de optie van de rechter om een werknemer die voor ontslag ernstig verwijtbaar heeft gehandeld of nagelaten – en dus geen recht heeft op de transitievergoeding – toch een (gedeeltelijke) transitievergoeding toe te kennen. De rechter kan hiervoor kiezen als hij het niet toekennen van de transitievergoeding onrechtvaardig vindt. Daarbij valt te denken aan een werknemer die na een vlekkeloos dienstverband van dertig jaar één keer ernstig de fout ingaat. De fout kan dan ernstig verwijtbaar zijn, terwijl het onthouden van de transitievergoeding te ver gaat. Uit een evaluatie van de WWZ blijkt dat rechters zelden tot dit oordeel komen.