Welke krachten drijven in de richting van integriteit & fatsoen en welke krachten naar verhuftering & corruptie. Welke normen en waarden koesteren we. Wat is fatsoen? Hoe met ethiek, integriteit en moreel kompas in organisaties omgaan.
Wat is ethiek en integriteit in organisaties?
Ethiek, integriteit en moreel kompas zijn termen die aansporen tot bezinning over ons gedrag. Kennen we de gevolgen van ons gedrag voor onze omgeving? Ben ik me bewust van de effecten van mijn gedrag op anderen? In essentie gaat het om 'gewetensvorming'. Wat zijn de grenzen die we aan onszelf stellen. Welke normen en waarden koesteren we.
Welke krachten drijven naar wanbestuur, verhuftering & corruptie?
Is het onze natuur, het menselijk tekort en de 'animal spirits' die een loopje nemen met ethiek en integriteit?
Mensen zijn gevoelig voor de kansen om zich macht, prestige en inkomen te verwerven. Maar men wil er wel mee wegkomen. De gelegenheid maakt de dief, nietwaar. De context is dus buitengewoon belangrijk. Als belangrijke anderen in eigen kring, grensoverschrijdend gedrag goedpraten, ondersteunen of afdwingen gaat men snel door de bocht. Je kan ook zeggen de groeps-, bedrijfs- en samenlevingscultuur geven de doorslag. Over de systeem-druk die mensen bevangt, zie: Beheersen interactie-patronen onze organisaties? Vicieuze cirkels brengen verloedering, constructieve spiralen zetten organisaties in de lift
We moraliseren graag over het belang van ethiek, fatsoen en integriteit maar tegelijk worden we er ook door aangetrokken. We kunnen niet genoeg krijgen van de grote ploerten in 'House of Cards' en ‘Game of Thrones’. Hoe minder scrupules hoe meer aandacht en bewondering. Terwijl degenen die in de berm achterblijven als ‘losers’ worden weggezet. Wellicht moeten we onder ogen zien dat we allemaal lijden aan het menselijk tekort en de ‘animal spirits’. Immers het enige dat telt is succes. 'Winner takes all'.
Dat mag zo zijn maar toch zien we grote verschillen tussen samenlevingen en zelfs tussen organisaties in dezelfde samenleving. Hoe komt dat? De factoren, genoemd in de volgende sectie, verschaffen de verklaring.
Hoe ethisch besef, integriteit en moreel kompas ontwikkelen?
Opvoeding, culturele waarden en scholing worden vaak genoemd voor het overdragen van fatsoens-regels en morele kaders. Zo werkt het zeker maar er komt meer bij kijken. Onmisbare factoren zijn sociale intelligentie, zelfkennis en dwang- en lokmiddelen.
Sociale intelligentie
Weet hebben van groepsdruk en tunnel visie. Iedereen kan meegezogen worden in groepsdruk en tunnelvisie. De gekste dingen worden aldus acceptabel, noodzakelijk en normaal. “Als we het zelf niet doen gaat een ander er met de buit van door.” Je kan elkaar van alles wijsmaken!
Bovendien, elke sociale context kent een eigen moraal. Vastgoed jongens denken anders dan artsen dan bankiers, dan winkeliers, dan ambtenaren, dan start-up ondernemers…… . Wees je dus bewust van de valkuilen en de stereotype beelden die in de groepsmentaliteit verborgen zitten. Over de sociale dynamiek in de top van menige organisatie, zie: De civilisatie van het kapitalisme.
Zelfkennis
Eigen gevoeligheden zoals zelfbevestiging zoeken of kritiek ervaren als een persoonlijke aanval, kunnen verleiden tot grensoverschrijdend gedrag. We willen gewaardeerd, bewonderd en bejubeld worden en als dat niet lukt ervaren we gevoelens van schaamte en afgang. Gevoelens die tot noodlottig compensatie-gedrag kunnen leiden om toch het spel om prestige en poen mee te spelen. Tegenspraak wordt niet geduld. Zie: De valkuilen van groepsdenken en tunnelvisie.
Waar we het bij deze 2 factoren op neer komt is ‘bestuurlijke wijsheid’. Het vermogen om buiten de waan van de groep te treden en de valkuilen van de groepsdynamiek te doorzien. Dit vermogen leidt tot acties die een boel ellende kunnen voorkomen. Acties overigens die door de directe omgeving lang niet altijd in dank worden afgenomen.
Dwang en lokmiddelen
We vertrouwen graag op het verstand en de goede wil van de medemens. Dat blijkt niet genoeg. Zonder wetgeving waren kinderarbeid en vele andere gruwelijkheden niet afgeschaft. Een permanent civilisatieoffensief waarin dwang en beloning niet ontbreken, is noodzakelijk. We zijn dat voor een groot deel verleerd omdat velen van mening zijn dat het uit de mensen zelf moet komen. Een nobel standpunt maar wat als ‘de mensen zelf’ overgaan tot corruptie, geweld en bedrog? Wetgeving, toezicht, ingrijpen van politie en justitie blijken dan een noodzaak.
Binnen menige organisatie zijn codes opgesteld om pestgedrag tegen te gaan, Arbo-diensten voorkomen gevaarlijke werkomstandigheden. Wanbestuur en intimidatie door werkgevers word door vakbonden aangepakt. Klokkenluiders informeren over louche praktijken. Een uitgebreid arsenaal aan toezichthouders, actie groepen en instituties is noodzakelijk om achter overtreders aan te jagen. Dit alles wordt versterkt door de media. Vrije media die voor openbaarheid en transparantie zorgen, we kunnen niet zonder!
Aanpak
Hoe integriteit meer kans geven en ontwikkelen in je organisatie? Dit kan je niet in je eentje; je team en de condities in je organisatie dienen dit te ondersteunen. Een goed voorbeeld is beschreven in: Integriteit naar menselijke maat Investeer in moreel kompas en professionele dialoog, niet in regels.
Zie ook Een persoonlijk moreel kompas Hoe moraliteit terugbrengen in een verdord managementlandschap van cijfers en protocollen.
De opkomst van ethiek, moreel kompas en integriteit
Het civilisatieproces van de afgelopen eeuwen in onze samenleving heeft factoren als ethiek, fatsoen, discipline, integriteit en verantwoordelijkheid aan belang doen winnen. Onze organisaties maken uiteraard deel uit van deze ontwikkeling. Een ontwikkeling die in tal van organisaties nog steeds doorzet met een eigen accent. De verklaring zit in de de toenemende onderlinge afhankelijkheid en de steeds langere en dichtere afhankelijkheidsketens binnen en tussen organisaties tot en met de klant. Niet voor niets dat betere samenwerking en meer verbinding steeds nadrukkelijk de strijdkreten van organisaties zijn.
Als ergens mensen in de keten hun werk niet doen, de boel de boel laten of zelfs saboteren dan kan de schade enorm oplopen. Er moet dan snel ingegrepen worden. Bij voorkeur door de mensen zelf. Zij kennen de details.
Wanbeleid en corruptie aan de top leiden tot cynisme, onverschilligheid en demotivatie in de organisatie.Het komt er op neer dat de top afhankelijker wordt van het netwerk dat men aanvoert. Top down controle en sturing zijn niet meer voldoende om het tempo van verandering bij te benen en de concurrentiekracht op peil te houden.
Daarbij komt dat we leven in een meer open en transparante samenleving waarin niets verborgen blijft. Al het wangedrag komt uit. Bedenkelijk en hufterig gedrag van alle echelons tot en met de top wordt zichtbaar. De social media, recensie- en reputatie-sites als Glassdoor zitten er bovenop. En wat denkt u van alle opschudding rondom grensoverschrijdend gedrag.
Deze druk dwingt tot fatsoenlijk gedrag zoals ze ook dwingt tot maatschappelijk verantwoord ondernemen.
Selectie van inzichten, voorbeelden en handvatten
De selectie van artikelen op deze pagina verschaft meer inzichten, voorbeelden en handvatten. Of integriteit en moreel kompas het gaan winnen is de vraag. Op vele fronten zien we dezelfde krachten; met elkaar kunnen ze organisaties totaal ontwrichten. Zie daarover deze 3 kennisbank-pagina’s:
Prof. dr. Willem Mastenbroek, hoofdredacteur ManagementSite.
