Moraliteit in organisaties

Kwesties van integriteit, moreel kompas en duurzaam ondernemen krijgen steeds meer aandacht. Prima. Ook inclusiviteit en diversiteit moeten we waarmaken. Moreel leiderschap is vereist. 

Het belang van een moreel kompas is onmiskenbaar. Maar er hoog van opgeven heeft ook een bedenkelijke kant. Soms is er sprake van deug-taal, mooi-praat of ‘greenwashing’. Ik denk dat dat eerder tot cynisme leidt dan tot een oplossing. ‘Groene woorden, vieze daden’. Dat moet anders! 

Groene woorden, vieze daden

De rotzooi ligt soms voor je neus. Wat gebeurt er in jouw organisatie of in jouw directe omgeving? Bedenkelijke praktijken, wanbeleid, mooi-praterij?

Bedenkelijk gedrag is vaak 'common practice', ingeslepen en geaccepteerd in de organisatie. Bijna elke dag worden we geconfronteerd met wantoestanden die al jaren op grote schaal zowel in het zakenleven als in publieke organisaties alle ruimte krijgen. 

Je ogen sluiten, onverschilligheid, je er niets van aantrekken, berusting of -nog erger- braaf meekletsen over duurzaamheid en integriteit is het gedrag waarmee menigeen het redt.

Over wantoestanden gesproken: de oogst van de afgelopen weken

Wat viel mij op:

• Talrijke ondernemers in de zorg misbruiken de zorg om er goud geld te verdienen. Deze zorg-cowboys gaan al jaren hun gang.
• Directieleden van woning-corporaties vullen hun zakken door woningen uit het beheer van de corporatie aan te schaffen en vervolgens te profiteren van de schaarste aan woningen.
• Mensen demonstreren om  de vervuilende effecten van het productie-proces bij Tata-steel te stoppen. Al een generatie lang een situatie waar de overheid te weinig aan doet terwijl het management beterschap belooft. En dan de situatie bij Chemours. Of daar de vervuiling nu daadwerkelijk aangepakt wordt is mij onduidelijk.
• De top van de KLM sjoemelt met de afspraken gemaakt met de overheid toen de KLM om Corona ondersteuning vroeg. Dit blijkt geen uitzondering maar al jarenlang 'common practice'.
• Waar blijft de oplossing van de toeslagenaffaire bij de belastingdienst? Ik vraag mij af of we er met de huidige aanpak ooit uitkomen. De troep wordt alleen maar groter. We maken het zo ingewikkeld dat het niet op te lossen valt.  
• Het overleg met de boerenorganisaties is mislukt. Alleen al het vergaderschema was een ramp. Telkens weer blijken we een afschrikwekkende complexiteit te introduceren: zo'n 120 maatregelen. Heel indrukwekkend maar eigenlijk waanzin want we versterken hiermee de DOOMLOOP van regelgeving, systeemdwang en de toenemende onhanteerbaarheid van de uitvoering. We zullen het ermee moeten doen.
• Snapt iemand het nieuwe pensioenstelsel? Zelfs fiscale specialisten vinden het buitengewoon lastig te begrijpen. Als het anders moet, gebruik dan deze gelegenheid om het stelsel transparanter en eenvoudiger te maken. Dat kan de grootste onnozelaar toch bedenken. Bedenk en doe dat dan ook.

Bij deze voorbeelden passen 'tegenspraak' en 'de alarmklok luiden'.

Echter als systeemdwang en interactiepatroon het bedenkelijke gedrag normaliseren dan wordt het steeds moeilijker om de foute dynamiek te stoppen. Het bestaande interactiepatroon wint!

Zo blijft men zorgmedewerkers demoraliseren met administratieve rompslomp zodat ze in grote getale de zorg verlaten. Ook onze leerkrachten en politiemensen klagen steen en been over de bureaucratie die hen van het echte werk weg houdt.

Al menigmaal hebben achtereenvolgende regeringen belooft de regeldruk aan te pakken. Maar er is alleen maar meer bureaucratisch gedoe bijgekomen. Kennelijk is het zo goed als ondoenlijk om de DOOMLOOP aan te pakken. Daarom noem ik het ook 'de DOOMLOOP'. Een destructieve kringloop die niet te stoppen is. Veel van de bovengenoemde wantoestanden blijven doorgaan.

Het betreft interactiepatronen met een zichzelf versterkende heilloze dynamiek.

Doorbreek zo'n vicieuze cirkel. Laat de alarmbel afgaan voordat het normaal wordt.

Waarom laat men belangrijke dossiers zo lang liggen?

• Rutte zou nog voor de vakantieperiode komen met concrete maatregelen om de immigratie te reguleren. Dat is al een paar maal eerder toegezegd maar telkens komt het er niet van. Een typerend patroon dat zich blijft herhalen. De dwang van het bestuurlijke systeem? Voor een ander typerend patroon zie ICT projectmanagement bij de overheid.
• De woningnood is een groot schandaal. Waarom laten we ons zo ringeloren? Waarom blijft men met onwerkbare voorstellen komen? Geen wonder dat de huurprijzen na de recente regelgeving stijgen. De volgende maatregel wordt ongetwijfeld het nog meer verbieden van huurstijgingen. Dat wordt ongetwijfeld gevolgd door je onder de tafel als huurder in te kopen. Daar volgt weer een nieuwe maatregel op..... Niet erg moeilijk om de toekomst te voorspellen als de DOOMLOOP regeert. De beuk erin!
• Dan is er nog de gangbare reactie van veel bestuurders op bijna elk probleem: ‘Het is een complexe zaak, nader onderzoek is gewenst’. Vervolgens een dik rapport en een boel gedoe in stuurgroepen en commissies…. Wel een lucratief businessmodel voor de zakelijke dienstverleners die hier graag op intekenen.

Aanpakken die foute praktijken?

De rotzooi ligt vaak voor je neus. Wat gebeurt er in jouw organisatie. Uit je twijfel. Stel het aan de orde. Dat is moreel handelen. Dat is ethiek en integriteit bevorderen. Dit klinkt simpel maar dat is het niet. Integendeel.

Interactiepatronen zijn zo vanzelfsprekend en krachtig dat de mensen er niet aan kunnen of willen ontsnappen. Zo krachtig dat men er in gevangen raakt.

Als je je twijfel uit zijn er genoeg mensen die je willen 'helpen'. "Joh, zo gaat het hier nu eenmaal. Het is niet anders? Daar moet je niet moeilijk over doen." Men toont begrip en vraagt ook begrip. " Het is complexer dan je denkt". En "Als je zo doorgaat lig je er al gauw uit." Juist ook bestuurders, toezichthouders, topambtenaren, inspecties en politici doen hieraan mee. "Het is niet anders…. waar gewerkt wordt...." En natuurlijk "Het is  complexer dan je denkt, oordeel niet te snel. We zijn er mee bezig".

Ik heb op een rijtje gezet hoe sommigen het afremmen en toedekken tot een kunst hebben verheven. Het is een korte handleiding geworden. De kunst is het afremmen en toedekken  te vermommen in een houding van begrip, respect, kennis van zaken en daadkracht. Kan dat? Zie de handleiding. En herken deze types bijtijds!

Conclusie

Kwesties van integriteit, moreel kompas en duurzaam ondernemen krijgen steeds meer aandacht. Prima. Je uitspreken over wantoestanden is een goede zaak. Echter, vaak loopt men vast in het gevestigde interactiepatroon.
De kracht van zo'n patroon wordt onderschat. Nog sterker, men houdt er helemaal geen rekening mee. 'Context, systeem-dwang, interactiepatroon....  Het zal wel.' Het is en blijft 'een blinde vlek.'

Bovendien, wat moet je met een duidelijk besef van systeem-dwang en interactiepatroon. Al gauw ontslaat het je van je persoonlijke verantwoordelijkheid. Het is de systeem-dwang nietwaar!  Daar kan je niet tegenop!  Vicieuze cirkel weer gesloten.

Ik kan nu wel opschrijven 'het is niet 'of, of' maar 'én, én'. Maar hoe doe je dat in de praktijk? 'Tja... het is een complexe materie.'

Daar gaan we weer. Groene woorden, vieze daden.

(Wordt vervolgd)

Willem Mastenbroek, hoofdredactie ManagementSite.nl