Ontken, Val Aan en keer de rol van Slachtoffer en Dader om: DARVO.

DARVO verwijst naar een reactie van daders op nalatig, frauduleus, zelfs ernstiger handelen waarop zij zijn betrapt. DARVO staat voor "Deny, Attack, and Reverse Victim and Offender" vrij vertaald: "Ontken, Val Aan en keer de rol van Slachtoffer en Dader om". De dader kan het gedrag ontkennen, het individu aanvallen en de rollen van slachtoffer en dader omkeren, zodat de dader de slachtofferrol op zich neemt en het ware slachtoffer - of de klokkenluider - verandert in een vermeende dader. Dit gebeurt bijvoorbeeld wanneer een feitelijk schuldige dader de houding van 'vals beschuldigd' aanneemt, de geloofwaardigheid van de beschuldiger aanvalt en deze beschuldiger ervan beschuldigt verantwoordelijk te zijn voor een valse beschuldiging (volg je het nog?): DARVO.

Feitelijk is er een 'rode draad' te herkennen in de affaires die hier, met enige regelmaat en dan m.n. met de tag 'cultuurverandering', voorbijkomen: - er is sprake van machtsmisbruik, - nauwelijks iemand durft dit gedrag aan de kaak te stellen, - er is in de organisatie dan ook geen ruimte voor communicatie, - personeelsdossiers zijn niet op orde, - vertrouwenspersonen hebben de titel maar niet de rol, - de eindverantwoordelijken lijken bij de confrontatie totaal verrast door deze affaire. Aan deze 'rode draad' voeg ik nu DARVO toe nadat ik in the New York Post het interview met Harvey Weinstein las getiteld: I deserve pat on back when it comes to women. (ook) Vrij vertaald: 'Ik verdien een schouderklopje als het om vrouwen gaat.' Nou ja.

DARVO is m.n. te herkennen in het gedrag van zedendelinquenten als Harvey Weinstein. Ter herinnering: Weinstein stond aan de basis van o.m. de hashtag #MeToo en de opkomst van een collectief als 'Times Up Now'. Maar, zoals ik hiervoor aanhaal, dit ontkennend en vervolgens beschuldigend gedrag naar anderen is niet alleen te vinden bij zedendelinquenten. Ook binnen organisaties zijn er die 'hun in handen in onschuld wassen' terwijl zij feitelijk de aanjager van de problemen zijn. Behalve zedendelinquent was Weinstein nog iets anders: lange tijd met zijn Weinstein Co. een machtige filmbaas met veel invloed. In reflectie op die 'rol' gedraagt Weinstein zichzelf nu ook op een 'DARVO-achtige manier'.

“I made more movies directed by women and about women than any filmmaker, and I’m talking about 30 years ago. I’m not talking about now when it’s vogue. I did it first! I pioneered it!” schept Weinstein op tegen the New York Post. “I want this city to recognize who I was instead of what I’ve become." Vervolgens komt hij met voorbeelden waaruit zou blijken dat niet alleen vrouwen maar de gehele maatschappij dankbaar mogen zijn met iemand zoals hij. Een met Weinstein vergelijkbaar voorbeeld is Roger Ailes, v/m CEO van Fox News. In de drama serie The Loudest Voice zie je hoe Ailes door nagenoeg iedereen in zijn omgeving 'op een schild wordt gehesen', terwijl diezelfde personen op de hoogte zijn van het feit dat (ook) Ailes zijn macht misbruikt.

Inmiddels kan het begrip DARVO in een breder kader worden geplaatst en ook worden gevonden in situaties waarbinnen geen sprake is van seksueel misbruik, wel van machtsmisbruik. Prof. Jennifer J. Freyd beschrijft bij de daders, maar ook bij de omstanders (NB: in het geval van zowel Weinstein als Ailes werden 'omstanders' ook schuldig bevonden), twee veel voorkomende soorten ontkenning:

• Het gebeurde niet (het moment) of het gebeurt zelden (een bepaalde gebeurtenis);
• Het was niet schadelijk

'Put together they can take the form: "It didn't happen, but if it did, it wasn't that bad" or "It rarely happens, but when it does it isn't harmful."

'Een leider die op het schild wordt gehesen vormt het grootste gevaar voor het duurzaam voortbestaan van de organisatie.' stelt Marcel Pheiffer deze week in zijn Het FD opiniestuk 'In een ‘speak up’-cultuur moet iedereen zich echt durven en kunnen uitspreken.' In ons land kennen we idd een scala aan 'op het schild gehesen' voorbeelden, waarmee het vervolgens ernstig misging en waarbinnen nauwelijks tegenspraak was. Deze voorbeelden variëren van VESTIA's Erik Staal (2012): geen Raad van Commissarissen, geen externe auditors en controllers hielden hem tegen, terwijl zij wisten, of behoorden te weten, 'van de hoed en de rand'. Tot meer recent: elkaar beminnende Officieren van Justitie (2019). Hun persoonlijk chauffeur zat er maar mooi mee opgezadeld, terwijl het tot deze week duurde voordat de hogere leiding maatregelen nam: ontslag.

Pheiffer: ''Juist dit soort leiders hebben tegenspraak nodig. Je kunt ook zeggen dat zulke leiders over de houdbaarheidsdatum heen zijn." Idd, maar welke CEO, bestuurder, secretaris generaal krijgt deze maand een beoordelingsgesprek? Da's vaak alleen weggelegd voor 'de mindere goden' in de organisatie. Laat staan als 'de leider op het schild' vervolgens ook nog eens DARVO praktiseert: 'het lag niet aan mij, het lag aan hullie'.

Willem E.A.J. Scheepers, organisatie ontwikkelaar en docent Verandermanagement resp. Persoonlijk Leiderschap; auteur van ‘De Visie van de Organisatie, een Arbeidsmarkt met Mens en Robot, Leiderschap binnen een Uitdagende Toekomst‘.