Topsport en bedrijven: een misplaatste vergelijking

In het bedrijfsleven (en (semi-)publieke organisaties) wordt vaak naar topsport gekeken als inspiratiebron. Leiders en managers wijzen op doorzettingsvermogen, discipline en de winnaarsmentaliteit van topsporters. En topsporters willen in hun spreekbeurten en boeken maar al te graag doen geloven dat deze vergelijking opgaat. Hoewel deze vergelijking aan de oppervlakte aantrekkelijk lijkt, gaat deze benadering voorbij aan fundamentele verschillen tussen sport en het bedrijfsleven. In 2011 is al een keer toegelicht dat topsport als voorbeeld voor het bedrijfsleven geen goed idee is. Dit artikel voegt nieuwe inzichten toe. Het idee dat bedrijven 'de Champions League spelen' of dat ze een cultuur van winnen moeten creëren, kan schadelijke effecten hebben. 

1. “We spelen hier Champions League”: Grensoverschrijdend gedrag

In veel bedrijven wordt de vergelijking gemaakt met topsport door uitspraken als “we spelen hier Champions League”. Hoewel dit de ambitie en drive van een bedrijf kan onderstrepen, draagt het ook bij aan een cultuur waarin alles geoorloofd lijkt in de strijd om te 'winnen' of de 'beste' te willen zijn. Onder druk van zulke credo's kunnen werknemers zich gedwongen voelen om hun persoonlijke grenzen te overschrijden, wat leidt tot ongezonde werkomstandigheden, uitputting en burn-outs. In het ergste geval kan dit ook leiden tot ethisch wangedrag, zoals oneerlijke concurrentie, sabotage en vernedering van collega's of het negeren van regels om maar de 'overwinning' te behalen. Net zoals we in de topsport soms doping en manipulatie zien, kan ongewenst gedrag en handelen ook in het bedrijfsleven voorkomen als er te veel nadruk wordt gelegd op winnen.

2. Geen ruimte voor inclusiviteit

Topsport wordt vaak gepresenteerd als een meritocratie: de beste wint. Maar in realiteit is het een wereld die slechts ruimte biedt aan een klein percentage mensen, zonder ruimte voor diversiteit op het gebied van bijvoorbeeld fysieke beperkingen. Topsportteams nemen geen mensen met een beperking op, behalve in gespecialiseerde competities zoals de Paralympische Spelen. In het bedrijfsleven is het echter cruciaal dat er ruimte is voor inclusiviteit. Een bedrijf dat het topsportmodel volgt, kan geneigd zijn mensen met beperkingen, ouderen of anderen die niet in het 'standaard' plaatje passen, buiten te sluiten. Bedrijven dienen een maatschappelijk belang en moeten streven naar diversiteit en een cultuur creëren waarin iedereen een kans krijgt om bij te dragen, ongeacht fysieke beperkingen, leeftijd of achtergronden.

3. Topsporters hoeven zich geen zorgen te maken over gezinsverplichtingen

Een topsporter kan zich volledig focussen op zijn, haar (of alles daar tussenin) carrière. Topsport doe je niet part-time. Een trainingsstage of wedstrijd wordt niet onderbroken omdat je de kinderen moet ophalen van de opvang. In het bedrijfsleven moeten medewerkers echter balanceren tussen werk en privéleven. De topsportmentaliteit kan leiden tot de verwachting dat werknemers altijd bereikbaar en gefocust zijn, zonder rekening te houden met hun persoonlijke leven. Dit kan uiteindelijk ten koste gaan van de werk-privébalans en het welzijn van de werknemer. In een gezonde organisatie moeten er flexibele werktijden en ruimte voor gezinsleven zijn. Bij een topsporter is de situatie omgekeerd en past alles en iedereen zich aan de topsporter aan.

4. Ook verliezers hebben focus en drive

In de sport is er altijd één winnaar, wat impliceert dat de rest heeft ‘verloren’. Maar ook de atleet die de tweede of derde plaats behaalt of nog lager eindigt, heeft jarenlang getraind, gefocust en gedreven gewerkt. Het idee dat er maar één iemand succesvol kan zijn, is te simplistisch voor het bedrijfsleven. In een organisatie kunnen meerdere afdelingen of teams tegelijkertijd succes boeken zonder dat er een duidelijke 'verliezer' is. Een bedrijf dat de topsportmentaliteit volgt, loopt het risico om mensen te demotiveren, omdat alleen de ‘nummer één’ wordt gewaardeerd.

5. Topsport verstoort vaak ethische besluitvorming

Een ander probleem met het overnemen van topsportlogica in het bedrijfsleven is dat het de besluitvorming op lange termijn kan ondermijnen. In topsport is de focus vaak gericht op kortetermijnsucces: de volgende wedstrijd, het volgende kampioenschap. Dit kan ervoor zorgen dat ethische overwegingen op de lange baan worden geschoven. Dit zagen we bijvoorbeeld bij de schandalen in het wielrennen, waar doping jarenlang de norm was om 'te winnen'. In het bedrijfsleven kan een soortgelijke focus op directe winst ten koste gaan van duurzaamheid, ethiek of de langetermijnrelaties met klanten en werknemers. Bedrijven moeten juist oog hebben voor de toekomst en de bredere maatschappelijke impact van hun keuzes.

6. Topsport kent geen langdurige carrièreperspectieven

Het leven van een topsporter is kort. De meeste atleten bereiken hun piek ergens in de twintig of (begin) dertig en moeten daarna stoppen omdat ze dan te oud worden om topsport te bedrijven. Dit kan leiden tot onzekerheid en stress over het leven na de sport. In het bedrijfsleven moeten werkgevers juist een omgeving creëren waar medewerkers een langdurige carrière kunnen opbouwen, met aandacht voor groei, ontwikkeling en duurzame inzetbaarheid. Bedrijven die het topsportmodel volgen, lopen het risico hun werknemers op te branden zonder te investeren in hun langetermijnontwikkeling. Een cultuur van snelle successen gaat vaak ten koste van persoonlijke groei en professionele loopbanen.

Conclusie

Topsport kan op het eerste gezicht inspirerend zijn door zijn focus op discipline en succes, maar het is geen goed of zelfs riskant model voor het bedrijfsleven (of (semi-)publieke organisaties. Het benadrukken van een competitiegerichte cultuur kan leiden tot het uitsluiten van diversiteit, het negeren van werk-privébalans en het streven naar kortetermijnwinst. Bedrijven moeten zich richten op inclusiviteit, samenwerking, welzijn en duurzame groei. Dat zijn de echte winnaarskwaliteiten die een organisatie succesvol maken op de lange termijn. Dan pas speel je als organisatie 'Champions League'.