Trump tegen Congres: ‘Dit is nog maar het begin’

President Donald Trump verdedigde vannacht in een toespraak in het Congres de opgelegde importheffingen. Trump's bijzondere manier van presenteren en onderhandelen zorgt er voor dat andere partijen geen idee hebben over dat wat feit is en wat fictie. Los daarvan kan het zinvol zijn voor de EU in het algemeen en Nederland in het bijzonder om zich voor te bereiden op een handelsoorlog.

Mijn vraag daarbij is: kan kustmatige intelligentie op z'n minst 'de pijn verzachten'? En zo ja kan daarbij dan een aanpak in de vorm van programmamanagement daaraan structuur brengen? De focus ligt hier op de technologie sector.

Inleiding

Globalisering heeft de technologiesector van Nederland en de Europese Unie veel kansen geboden. Dankzij open wereldhandel kunnen techbedrijven wereldwijd componenten inkopen en hun producten exporteren, wat schaalvoordelen en snelle groei mogelijk maakte (Reforming Policies for the Business Sector to Harvest the Benefits of ...) (EU position in world trade - European Commission). Tegelijkertijd zien we echter dat importheffingen, embargo’s en andere handelsbeperkingen toenemen, wat risico’s met zich meebrengt voor de economische groei in deze sector. In dit artikel onderzoeken we hoe deze handelsbeperkingen de techsector beïnvloeden en hoe kunstmatige intelligentie (AI) wordt ingezet om de nadelige gevolgen te beperken.

Globalisering als motor voor de techsector in Nederland en de EU

Nederland en de EU hebben sterk geprofiteerd van globalisering en vrijhandel. De Nederlandse economie is klein maar zeer open en gericht op handel; internationale handel en investeringen hebben de groei in de afgelopen decennia gestimuleerd (Reforming Policies for the Business Sector to Harvest the Benefits of ...). Ook de Europese interne markt en vrijhandelsakkoorden wereldwijd hebben de techsector geholpen om nieuwe markten te bereiken en om toegang te krijgen tot goedkopere grondstoffen en onderdelen. De EU geldt zelfs als een van de meest open economieën: gemiddeld zijn invoertarieven erg laag en meer dan 70% van de import komt de EU binnen tegen nul of verlaagde tarieven (EU position in world trade - European Commission). Dit vrije handelsklimaat heeft innovatie en specialisatie bevorderd. Zo heeft Nederland zich kunnen ontwikkelen tot een high-tech hub (denk aan halfgeleiders en IT) door buitenlandse afzetmarkten en toeleveranciers optimaal te benutten. Kortom, globalisering en handel hebben een stevige basis gelegd voor de groei en concurrentiekracht van de Europese en Nederlandse technologiesector.

Impact van importheffingen en handelsembargo’s op de techsector

Wanneer de vrijhandel wordt ingeperkt door importtarieven, embargo’s of andere barrières, voelt de techsector hiervan direct de gevolgen. Importheffingen (tarieven) verhogen de kosten van ingevoerde onderdelen en maken exportproducten duurder in het buitenland, wat de vraag kan drukken. Een voorbeeld: als de Verenigde Staten brede invoertarieven zouden invoeren, zouden de exporten van Europa fors dalen, waarbij handelsgerichte landen als Nederland extra hard geraakt worden (Global Monthly - What Trump tariffs would mean for Europe). Hoewel de totale uitvoer van Nederland naar de VS relatief beperkt is (4–5% van de export), tonen berekeningen dat specifieke tech-gerelateerde sectoren onevenredig worden getroffen door nieuwe tarieven. Zo zou in een scenario van aangekondigde Amerikaanse tarieven de productie in Nederlandse machinebouw en apparatuur met circa 6% afnemen en in elektronica en optische producten met ongeveer 5,7% (Effect van Amerikaanse invoertarieven op de Nederlandse en Europese economie | CPB.nl). Dit illustreert hoe invoerheffingen de groei en werkgelegenheid in hightech-industrieën kunnen afremmen.

Handelsembargo’s en sancties hebben eveneens een negatief effect op de techsector. Ze sluiten belangrijke afzetmarkten af of verstoren toeleveringsketens. De recente EU-sancties tegen Rusland laten dit zien: er geldt een verbod op de export van bepaalde dual-use goederen en technologieën naar Rusland – producten met zowel civiele als militaire toepassingen (Exclusive: French, Dutch seek EU sanctions on financial institutions helping Russia military | Reuters). Dergelijke embargo’s beperken de omzetmogelijkheden voor Europese technologiebedrijven en kunnen leiden tot tekorten aan grondstoffen of componenten als import uit het gesanctioneerde land wegvalt. De Nederlandse overheid erkent dat de sancties tegen Rusland “grote verstoringen in de wereldhandel en toegenomen onzekerheid” veroorzaken, wat ook de Nederlandse economie raakt (Aims and effects of sanctions against Russia and Belarus | War in Ukraine | Government.nl).

Daarnaast spelen er exportcontroles en geopolitieke spanningen die met name de hightech treffen. Een actueel voorbeeld is de halfgeleiderindustrie: onder druk van de Verenigde Staten heeft Nederland de uitvoer van zijn meest geavanceerde chipmachines (door ASML geproduceerd) naar China aan banden gelegd (Europe needs fast, focused tech industry policy, Dutch minister says | Reuters). Dit soort restricties zijn bedoeld om technologie te beschermen, maar hebben ook negatieve neveneffecten zoals gemiste verkopen en minder groei voor de betrokken bedrijven (Europe needs fast, focused tech industry policy, Dutch minister says | Reuters). Zo staat vrije handel onder druk en worden techbedrijven geconfronteerd met hogere kosten, onzekerheid en gemiste kansen, wat de economische groei in de sector afremt.

AI als oplossing voor handelsbarrières

Ondanks deze uitdagingen biedt kunstmatige intelligentie uitkomst om de gevolgen van handelsbeperkingen te verzachten. AI kan bedrijven helpen om efficiënter te werken, alternatieve oplossingen te vinden en zo de impact van tarieven of embargo’s te minimaliseren. Met andere woorden, slimme inzet van AI vergroot de veerkracht van de techsector binnen Nederland en de EU. Hieronder bespreken we enkele concrete toepassingen:

Voorbeelden: AI inzet om handelsbeperkingen te omzeilen

• Automatisering van handelscompliance: De complexe wirwar aan douaneregels, sanctielijsten en oorsprongsvereisten maakt het moeilijk voor bedrijven om optimaal te profiteren van vrijhandelsakkoorden. Nieuwe AI-tools kunnen helpen een deel van deze barrières weg te nemen door snelle analyses van regelgevingen (How AI could help navigate complex trade rules and save billions on tariffs - I by IMD). Zo wordt generatieve AI ingezet om data-intensieve taken in trade compliance te automatiseren, zoals het bijhouden van regelgeving in real time en het op orde brengen van complexe douanedocumentatie (How AI could help navigate complex trade rules and save billions on tariffs - I by IMD). Door deze inzet kunnen bedrijven beter voldoen aan regels voor vrijstelling of verlaging van tarieven (bijvoorbeeld bewijzen dat hun product aan de oorsprongsregels van een handelsverdrag voldoet) en zo onnodige invoerheffingen vermijden. Concreet betekent dit miljarden euro’s aan potentiële tariefbesparingen die nu wél worden benut (How AI could help navigate complex trade rules and save billions on tariffs - I by IMD) – geld dat kan worden geïnvesteerd in groei en innovatie in plaats van in importbelastingen.

• Supply chain optimalisatie met AI: Wanneer handelsbarrières de bestaande toeleveringsketen verstoren (bijvoorbeeld door een hoge importheffing of een plotselinge boycot van een leverancierland), kan AI razendsnel helpen alternatieven te vinden. Geavanceerde planningssystemen met AI bieden real-time inzicht in wereldwijde bevoorrading. Ze kunnen voorstellen doen om voorraden anders te beheren, nieuwe toeleveranciers te identificeren of logistieke routes te wijzigen om problemen te omzeilen (Expecting the unexpected and preparing for the worst: Navigating the next trade war - SupplyChain Strategy). Bijvoorbeeld, stel dat een bepaald onderdeel door een tarief uit land A duur wordt – een AI-gedreven systeem kan alternatieve leveranciers in land B of C opsporen en zo de afhankelijkheid verminderen. Ook bij onverwachte disrupties (zoals een handelsconflict of pandemie) kan AI snel schakelen en de keten hertekenen, zodat productie en levering door blijven gaan. Door kostenstijgingen te mitigeren en tekorten te voorkomen, houden bedrijven hun operationele continuïteit en concurrentiekracht op peil ondanks de handelsbarrières (Expecting the unexpected and preparing for the worst: Navigating the next trade war - SupplyChain Strategy).

• Lokalisatie en automatisering van productie: Een meer indirecte manier waarop AI handelsbeperkingen helpt opvangen, is via procesinnovatie en automatisering. Als import van cruciale onderdelen lastiger of duurder wordt, kunnen bedrijven dankzij AI en robotica meer in eigen huis produceren of assemblage automatiseren. Een praktijkvoorbeeld is een fabrikant in de voedingsmiddelenindustrie die overstapt van een traditionele fabriek naar een grotendeels geautomatiseerde productielijn in eigen land (Expecting the unexpected and preparing for the worst: Navigating the next trade war - SupplyChain Strategy). Die AI-ondersteunde automatisering verhoogt de productiviteit en vermindert verspilling, waardoor de productiekosten dalen. Zo kan men het verlies aan goedkope importcomponenten deels compenseren. Bovendien verkleint lokale hightech-productie de afhankelijkheid van onzekere importstromen. Het resultaat is dat bedrijven minder kwetsbaar zijn voor tarieven of embargo’s én dat er nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid lokaal ontstaat.

Deze voorbeelden laten zien hoe AI fungeert als een “buffer” tegen handelsbelemmeringen. Door efficiënter te opereren, kosten te verlagen en flexibeler in te spelen op veranderingen, behouden techbedrijven groeimogelijkheden. Dit draagt direct bij aan economische stabiliteit: bedrijven gaan niet op de fles door een onverwachte tariefschok, en investeringen in innovatie kunnen doorlopen.

Conclusie

Globalisering en vrije handel hebben de Nederlandse en Europese technologiesector tot bloei gebracht, maar recente importheffingen, embargo’s en exportbeperkingen vormen nieuwe uitdagingen voor verdere groei. We zien dat handelsbarrières de kosten verhogen, markten afsluiten en zo de dynamiek van de techsector kunnen remmen. Toch biedt de opkomst van kunstmatige intelligentie een belangrijke tegenhanger. AI stelt bedrijven in staat slimmer met handelsobstakels om te gaan – van het naleven en benutten van complexe handelsregels, tot het herorganiseren van toeleveringsketens en het verhogen van de eigen efficiëntie. Deze digitale hulpmiddelen helpen handelsbarrières te omzeilen of hun impact te minimaliseren, waardoor economische stabiliteit en groei geborgd blijven, zelfs in een minder zeker handelsklimaat. Voor Nederland en de EU is het verder omarmen van AI-innovaties dan ook cruciaal: het versterkt de weerbaarheid van de techsector en zorgt dat deze kan blijven floreren, ongeacht tegenwind in de mondiale handel.

Programma Management Plan: AI als Alternatief voor Handelsbeperkingen

1. Inleiding

1.1 Achtergrond en Probleemstelling

De wereldhandel staat onder druk door geopolitieke spanningen, handelsbeperkingen en embargo’s. Voor Nederland en de EU, en met name de technologiesector, zijn deze beperkingen een bedreiging voor economische groei en innovatie. Importheffingen en handelsbeperkingen verhogen de kosten, verstoren de toeleveringsketens en maken bedrijven afhankelijk van politieke instabiliteit.

Kunstmatige intelligentie (AI) biedt een innovatieve oplossing om de impact van handelsbeperkingen te verminderen. Door AI in te zetten kunnen bedrijven alternatieve handelspartners vinden, hun supply chains optimaliseren, handelsefficiëntie verhogen en productieprocessen automatiseren om importafhankelijkheid te verkleinen.

1.2 Doel van het Programma

Dit programma heeft als doel AI-strategieën te ontwikkelen en implementeren om de impact van handelsbeperkingen op de Nederlandse en Europese economie te beperken. Het programma richt zich op:

• Automatisering van handelscompliance (om sancties en heffingen efficiënt te beheren).
• Supply chain optimalisatie (om afhankelijkheid van specifieke landen te verminderen).
• Versnelling van lokalisering en automatisering van productie (om importkosten te beperken).

1.3 Strategische Belanghebbenden

• Overheden (EU, Nederlandse overheid, Ministerie van EZK).
• Industriepartners (hightechbedrijven, AI-startups, logistieke hubs).
• Onderzoeksinstellingen (universiteiten, AI-labs, innovatiecentra).

2. Doelstellingen en KPI’s

2.1 Hoofddoelen

1. Handelsbelemmeringen omzeilen door AI-gestuurde alternatieve routes en partners te identificeren.
2. Kostenreductie door AI-geoptimaliseerde supply chains en efficiëntere productielijnen.
3. Handelsnaleving automatiseren met AI om te voldoen aan regelgeving en sancties te vermijden.
4. Innovatie en werkgelegenheid stimuleren door AI-gebaseerde productie en minder afhankelijkheid van import.

2.2 Meetbare KPI’s

• 50% snellere handelsnaleving door AI-gestuurde documentverwerking.
• 30% besparing op supply chain kosten door voorspellende AI-modellen.
• 20% minder afhankelijkheid van import door alternatieve productie en leveranciers.
• 40% toename in lokale AI-gedreven productie binnen 5 jaar.

3. Governance en Organisatie

3.1 Programmastructuur

Het programma wordt geleid door een Programmadirecteur AI & Handel, die samenwerkt met industrie en overheid.

Belangrijke rollen:

• Stuurgroep AI & Handel (Ministerie van EZK, EU, grote techbedrijven).
• AI-Technisch Team (softwareontwikkelaars, datawetenschappers).
• Compliance & Juridisch Team (experts in handelsrecht en sanctiewetgeving).
• Industriepartners (hightechbedrijven, logistieke dienstverleners, AI-startups).

3.2 Samenwerkingsverbanden

• Publiek-private samenwerking tussen de EU en bedrijven zoals ASML, Siemens en logistieke spelers.
• Onderzoeksinstituten zoals TNO en universiteiten voor AI-ontwikkeling.
• EU-beleid en subsidies zoals Horizon Europe en Digital Europe Programme.

4. Werkstromen en Implementatie

4.1 Werkstroom 1: AI voor Handelscompliance & Douane

• AI-gestuurde documentverwerking voor snellere goedkeuring en naleving van douaneregels.
• Automatische sanctieanalyse om risico’s en belemmeringen vroeg te signaleren.
• Real-time updates van regelgeving met machine learning.

4.2 Werkstroom 2: AI voor Supply Chain Optimalisatie

• Voorspellende AI voor alternatieve leveranciers en grondstoffen.
• AI-gedreven vraagvoorspelling om logistieke kosten te verlagen.
• Snellere herconfiguratie van supply chains bij verstoringen.

4.3 Werkstroom 3: AI voor Lokale Productie en Automatisering

• Slimme fabrieken met AI-gestuurde productieprocessen en robotisering.
• AI-gestuurde kostenanalyse voor productie in eigen land versus import.
• AI-ondersteunde kwaliteitscontrole om lokale productie concurrerend te maken.

5. Risicoanalyse en Maatregelen

Risico	Impact	Maatregel
Snelle wijzigingen in handelsregels	Hoog	AI-modellen met real-time data-integratie
Weerstand tegen AI-adoptie in supply chains	Middel	Training en best practices delen
Privacy- en datawetgeving restricties	Middel	Samenwerking met EU-juristen en ethische richtlijnen
Hoge kosten van AI-implementatie	Hoog	EU-subsidies en pilotprojecten om opschaling te versnellen

6. Implementatieplan en Tijdslijn

Fase	Periode	Belangrijkste Deliverables
Fase 1: Strategie en Financiering	0-6 maanden	Programma-opzet, funding en partners vastleggen
Fase 2: AI-Pilotprojecten	6-12 maanden	Eerste AI-modellen testen voor compliance, supply chains en productie
Fase 3: Opschaling	12-24 maanden	AI-uitrol naar industrieën, wetgeving en subsidies integreren
Fase 4: Volledige Implementatie	24-36 maanden	Grootschalige AI-toepassing en optimalisatie

7. Budget en Financiering

Het programma wordt gefinancierd via:

• EU-fondsen zoals Horizon Europe en Digital Europe Programme.
• Publiek-private samenwerkingen met hightechbedrijven en logistieke hubs.
• Nationale innovatiesubsidies en AI-fondsen.

Geschatte kosten: €300 miljoen over 3 jaar, verdeeld over AI-ontwikkeling, pilotprojecten en adoptieondersteuning.

8. Conclusie en Verwachte Impact

Door AI te integreren in handelsprocessen en supply chains kan Nederland en de EU:
✅ Handelsbeperkingen efficiënter omzeilen en risico’s beperken.
✅ Kostenreductie en productiviteitswinst behalen door AI-geoptimaliseerde ketens.
✅ De afhankelijkheid van specifieke regio’s verminderen door slimme sourcing.
✅ Lokale productie versterken en werkgelegenheid behouden.

AI is de sleutel tot een veerkrachtige, strategisch onafhankelijke economie in een wereld met toenemende handelsbarrières.

Volgende Stappen:

✅ Start pilotprojecten met AI-experts en bedrijven.
✅ Lobbyen voor EU-financiering en beleidsintegratie.
✅ Kennisdeling en training binnen de industrie.

 

Los van het feit of Donald Trump to bezinning komt op dit thema, lijkt het mij toch verstandig dat je je organisatie voorbereidt op iets dat in de toekomst niet onmogelijk lijkt. Programmamanagement kan daarbij een aanpak zijn. AI wordt sowieso op enig moment onderdeel van je organisatiestructuur.

Om je plannen verder uit te werken kun je ook gebruik maken van de Management, Organisatie en Verandering chatbot.

De DeepDive podcast heeft nu als titel AI als Antwoord op Handelsbeperkingen. 

Willem E.A.J. Scheepers, cyborg, docent, auteur. Naast de ManagementSite Nieuwsbrief is er ook de Sunny Side Up nieuwsbrief op LinkedIn. 

Deze bijdrage is tot stand gekomen in samenwerking met GPT4o diepgaand onderzoeken.