Het educatieve preventie management dat de Broeckenaere beschrijft is de meest recente vorm van management. Wellicht kunnen we het beter betitelen met de term postmodern meta management.

Ik nodig lezers uit hun keuze tussen deze twee termen bekend te maken in hun reacties op deze column. Het gaat er in dit verband om de term te kiezen met het hoogste 'luchtige' gehalte. Dat vergroot de kans dat deze manier van management boven komt drijven. Het 'vanzelf boven komen drijven' is een proces van zelfsturing dat de zelfsturende processen die Justus vermeldt verder zal versterken. Laat ons wennen aan het idee dat over enige tijd de management-literatuur overbodig zal zijn. Immers er hoeft niets meer gemanaged te worden als de zelfsturing de overhand heeft gekregen.

Herkennen ook andere lezers de ontwikkeling die Justus signaleert? Misschien zijn er nog andere wetenschappelijke bronnen die deze ontwikkeling onderbouwen. In dit verband moet ik denken aan de ontwikkeling van zelfsturing in een totaal verduisterde ruimte. In het artikel 'Selfmanagement in a dark space' ( International Journal of Selfmanagement, 2003, pp 342- 351) wordt aangetoond dat men na aanvankelijk wilde bewegingen met de nodige valpartijen, in gemiddeld 18 minuten en 13 seconden, tot rust komt. De beweeglijkheid wordt minder, men verbruikt minder zuurstof, water en calorieen. Dit spontane zelfmanagement heeft tot gevolg dat men langer in de verduisterde en afgesloten ruimte in leven blijft. Bovendien heeft dit onderzoek aangetoond dat deze heilzame vorm van zelfmanagement sneller intreedt als men alleen in de ruimte verblijft. Het behoeft geen betoog dat deze onderzoeksresultaten van belang zijn voor de inrichting van werkplaatsen en kantoren.

Indien processen al dan niet na de invoering van managementpreventiemanagement of postmodern metamanagement, zelfsturend zijn geworden, zal management een rol op een hoger niveau moeten gaan spelen en mijns inziens zeker niet overbodig worden. De term metamanagement is dus ook beter op z'n plaats dan managementpreventiemanagement, want dit managementparadigma is namelijk niet primair bedoeld als preventieve maatregel tegen management. Veel eerder is er sprake van een management dat op hogere niveaus, (metaniveau's) nodig is, want op een gegeven moment willen wij verschillende zelfsturende processen als een geheel benaderen. Regulering tussen deelprocessen komt slechts tot stand als de zelfregulerende processen onderling educatieve communicatie opzetten, hetgeen slechts beheerst kan worden door een bovenliggende laag van management die toeziet op de juiste uitwisseling van informatie.
In een later stadium kunnen wij overgaan tot zg. 'adaptive management intelligence management' ('Metamanagement in polymorphistic organizations', George Paulson, Grandsmith Press. 2001. pag. 82 e.v.). Het leuke is dat Paulson ook refereert aan de inrichting van werkplekken in kantoren door uit te gaan van het principe organisatorische veranderingen gepaard te laten gaan met fysieke wijzingen in de werkomgeving. Op deze wijze wordt het feit dat er veranderingen aan de gang zijn kracht bijgezet en raken werknemers automatisch in een 'state of change'. In Irak werd dit principe op een grotere schaal gehanteerd. Het omverwerpen van standbeelden van dictators en het initieren van plunderingsacties droegen sterk bij aan het collectieve besef dat er veranderingen gaande waren. Op deze wijze krijgt het management (de coalitie) grip op de medewerkers (de Irakese bevolking), omdat zij actief betrokken raken bij de door te voeren veranderingen.

De Broeckenaere schrijft: 'Regulering tussen deelprocessen komt slechts tot stand als de zelfregulerende processen onderling educatieve communicatie opzetten, .....' Hiervoor is en blijft volgens Justus management noodzakelijk. Tegelijk constateert hij dat ook tussen deze processen educatieve communicatie tot stand gebracht zal worden. Dit betekent dat ook de coordinatie tussen deelprocessen zelfsturend wordt. Immers, elke afwijking of elke ontsporing in de afstemming roept een educatieve respons op die preventief uitwerkt. Kortom, elke verstoring maak het systeem dwingender en krachtiger. Door dit automatisme zal ook de rol van metamanagement steeds geringer worden. Ik vermoed dat Justus de Broeckenaere dit alleen maar toe zal juichen. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan de stichting voor de slachtoffers van competentiemanagement waar Justus in een eerdere column melding van maakte. Als er geen management meer is kunnen er ook geen slachtoffers van management meer zijn.
Deze automatische systeemregulering benadert hiermee een realiteit die reeds aan ons geopenbaard wordt in 'The Matrix' en in 'The matrix reloaded'. Met dit verschil dat de dwingende impulsen niet meer door machines op de mens losgelaten worden maar geinternaliseerd zijn in het collectieve menselijke bewustzijn. Ik noem dit MATRIXMANAGEMENT. Ik loop hiermee vooruit op deel 3 van 'The Matrix'. Volgens betrouwbare bron is deel 3 namelijk gebaseerd op deze meest dwingende vorm van gedragsregulering. In de film zal blijken dat alleen 'mutanten' aan deze realiteit kunnen onsnappen. Wetenschappelijk gezien is de onderbouwing van deze bewering mbt de rol van mutanten nog zwak. Maar het zal niet de eerste keer zijn dat ideeen uit artistieke kring vooruitlopen op de realiteit.

Het is inderdaad zo dat processsen die onderling communiceren (al dan niet aangestuurd door een overkoepelend managementsysteem) in het ideale geval steeds minder impulsen van buitenaf nodig hebben. "Van fouten leert men", wordt weleens beweerd, en dit geldt zeker ook voor processen. Het is echter niet zo dat metamanagement met het autonomer der processen een minder belangrijke rol gaat vervullen. De verantwoordelijkheid van het management verschuift na het bereieken van een volledig autonome staat van een eerder managementbehoefend proces naar een hoger niveau. Het reguleren van processen die elkaar bijten blijft immers mensenwerk. Het is uitgesloten dat processen met tegengestelde belangen samen kunnen smelten tot een systeem dat in balans is, tenzij er met harde hand wordt ingegrepen door een van de systemen omzeep te helpen. Voor de manager is op dat vlak dus een objectief beoordelende rol weggelegd.
Competentiemanagement is een goed voorbeeld van een managementvorm waarin processen worden beheerst met strijdige belangen. Aan de ene kant is er de werkgever, die zo min mogelijk geld kwijt wil zijn aan personeel en zo veel mogelijk winst wil maken. Terwijl er aan de andere kant de werknemer is, die zo veel mogelijk geld wil verdienen en zo prettig mogelijk en zonder stress zijn of haar vak wil beoefenen. Deze belangen zijn doorgaans tegenstrijdig en hierom is competentiemanagement in het leven geroepen. Een van de problemen van competentiemanagement is het feit dat er geen duidelijkheid is over de controle op correct magement en hierdoor vallen slachtoffers. Metacompetentiemanagement is hard nodig en zal moeten toezien op een eerlijke toekenning van de competenties en een juiste beschrijving in de competentieprofielen. De mensen die het best weten waar ze mee bezig zijn zijn de werknemers zelf (zij hebben bijvoorbeeld een studie gedaan om hun vak uit te kunnen oefenen) en zouden dus (al dan niet indirect) controle moeten uitoefenen op hun eigen management. Deze vorm van management die haaks staat op Matrixmanagement (waarin het uitgangspunt een eindige hierarchie is) heet 'Circulair Responsibility Management'. Het acroniem (CRM) staat tegenwoordig voor een geheel ander soort management, waardoor het oorspronkelijke CRM helaas in onbruik is geraakt.

De discussie tussen Justus en Willem is uitermate interessant. Toch denk ik dat beide heren een paar zaken over het hoofd zien. Op de eerste plaats is het begrip management nu juist het begrip bij uitstek dat geen enkel voorvoegsel behoeft. De uitleg of nadere duiding van entiteiten of soorten processen is dan ook geheel overbodig. In het verlengde hiervan is dan ook de discussie over de naam van dit soort management overbodig: preventief management of meta management. Al associerend op de bijdragen van beide heren kom ik tot de conclusie dat we het eigenlijk hebben over de slingerbeweging tussen chaos en beheersing. Wat we in dit soort discussie maar al te gemakkelijk over het hoofd zien is dat we in een werkelijkheid verkeren die altijd anticyclisch is met die slingerbeweging. Voor mezelf betekent dit gegeven een bron van energie. Mij dringend verzoek daarom aan beide heren: ga alsjeblieft door met deze discussie.

De discussie tussen Justus en Willem is uitermate interessant. Toch denk ik dat beide heren een paar zaken over het hoofd zien. Op de eerste plaats is het begrip management nu juist het begrip bij uitstek dat geen enkel voorvoegsel behoeft. De uitleg of nadere duiding van entiteiten of soorten processen is dan ook geheel overbodig. In het verlengde hiervan is dan ook de discussie over de naam van dit soort management overbodig: preventief management of meta management. Al associerend op de bijdragen van beide heren kom ik tot de conclusie dat we het eigenlijk hebben over de slingerbeweging tussen chaos en beheersing. Wat we in dit soort discussie maar al te gemakkelijk over het hoofd zien is dat we in een werkelijkheid verkeren die altijd anticyclisch is met die slingerbeweging. Voor mezelf betekent dit gegeven een bron van energie. Mij dringend verzoek daarom aan beide heren: ga alsjeblieft door met deze discussie.

Hier ontstaat nu een groot misverstand. Circulair Responsibility Management sluit management van anticyclische werkelijkheden niet uit. Of het nou gaat over slingerbewegingen, cyclische, sinus beschrijvende of turbulente bewegingen of processen, CRM staat hierboven, omdat het slechts de verantwoordelijkheid regelt. Het feit dat er een cyclische - en dus geen (eindige) hierarchische - structuur wordt gehanteerd is bedoeld om een zichzelf controlerend metamanagementsysteem voor wat dan ook te bewerkstelligen. Het al dan niet aanwezig zijn van een bepaalde al dan niet anticyclische aard van hetgeen gemanaged wordt, is irrelevant. Slechts verantwoordelijkheden voor deze zaken wordt bij CRM voorgeschreven als een cyclische structuur.

Desalniettemin is CRM, zoals Hans Waltman terecht opmerkt, voor wat betreft de structuur, doorgaans niet congruent aan de onderliggende systemen, maar het feit dat het hier gaat om een managementmodel rechtvaardigt dit manco.

Indien processen na de invoering van managementpreventie management of postmodern metamanagement meer zelfturend worden en het er inderdaad toe leidt dat door educatieve communicatie deelprocessen steeds meer zelfregulerend worden, is dit metamanagement dan uiteindelijk totaal overbodig of blijft er nog een uiterst hoog niveau van management bestaan??
Als dit laatste het geval is lijkt me de term metamanagement het best passen ook omdat het een positievere connotatie heeft namelijk het management is erop gericht een steeds groeiende grotere graad van zelforganisatie te bereiken terwijl de term preventie met zich meebrengt dat iedere vorm van beheersing onafhankelijk van het niveau, uitgebannen wordt. Juist het bereiken van een steeds hogere graad van zelforganisatie lijkt me een aantrekkelijk beeld want dikwijls wordt duidelijk dat teveel aan management veel potentieel verspilt. Wat me vooral boeit is de aanloop naar het postmodern metamanagement, de start en aanvang van die verandering. Het lijkt me dat er behoefte is aan een postmoderne metamanager die enthousiast aan de slag gaat met dit postmoderne metamanagement.En juist daar kunnen wat knelpunten zitten; Meer zelforganisatie heeft consequenties voor macht en machtsverdeling en die gevolgen staan haaks op de behoeften van het leerproces. Het leerproces vraagt veel in openheid en zelfreflectie. Het andere gedrag dat van de metamanager verwacht wordt ten opzichte van meer traditionele opvattingen van management kon wel eens tegenkrachten oproepen. Daarnaast zou ook de metamanager zelf wel een door hele andere zaken gedreven kunnen worden dan wat hij werkelijk doet. In ieder geval denk ik dat het een uiterst lange periode zal duren voordat de nagenoeg volledige graad van zelforganisatie bereikt wordt, als dit al zou kunnen. Maar misschien ligt er wel een schone taak voor postmoderne metaorganisatieadviseurs.

Als ik alle comentaren lees, gaat het hier niet meer over "leiderschap", zijnde die vaardigheden en die houding van een manager (of lees chef) die erin slaagt het niet gestructureerde in goede banen te brengen, rekening houdend met de omgeving, de organisatie en haar processen, de mensen en de cultuur?
Manager zijn kan (bijna) iedereen, leiding geven is een ander paar mouwen en houdt alle "voorvoegsels" in die bij het woord management geschreven zijn.
Misschien een simpel antwoord zonder moeilijke woorden, maar voor iedereen begrijpbaar....