Leiderschap is niet te leren

Columns

Er wordt veel geschreven over wat leiderschap nu precies inhoudt en hoe je het kunt nastreven. Bijna alle adviezen snijden hout. Leiderschap gaat over het invoelen, begrijpen en inspireren van mensen. Het gaat over aandacht, richting geven en mensen in hun kracht zetten. Leiderschap overstijgt management en is onmisbaar in het helpen groeien van organisaties. Maar leiderschap is niet te leren. Je hebt het in je, of je hebt het niet.

Zonder empathie geen leiderschap

Leiderschap stoelt op een zeer belangrijk vermogen: empathie, ofwel het vermogen om je in het gevoel van een ander te verplaatsen. Om leiderschap te tonen moet je eerst en voor alles in contact staan met andermans gevoel. Want pas dan weet je wat de ander nodig heeft om zich beter te voelen, om hem te enthousiasmeren, te inspire...

John Vrakking
Mooi artikel en toch een wat eenzijdige benadering, Inge. "Als iemand zijn eigen gevoel geen bestaansrecht kan geven, dan kan hij dat ook niet voor het gevoel van een ander. Een gebrek aan empathie is het gevolg."

Dat is zonder meer waar. Ontkenning van het zelf leidt tot ontkenning van de ander. Erger nog: om de pijn te compenseren van de eigen, onvolledige ontwikkeling schuiven we dat laatste in de schoenen van de ander. Uiteraard is er dan een mogelijkheid om dat empathische maar aan een ander over te laten. Dat is echter capituleren voor je onkunde en dat hoeft niet.

Want dat emotionele achterstand niet meer in te halen is, is een fabeltje. Daar ligt een 'Ik ben...' aan ten grondslag en alles wat daar achteraan komt is een leugen. Wat gelooft iemand over zichzelf, die denkt dat emotionele achterstand niet meer in te halen is?

Er kan veel meer dan we denken. Het begint met zelfinzicht en de durf om, zelfs na 40 jaar, je eigen gebaande paden te verlaten. Zo nodig aan de hand van een ervaren coach, die niet bang is om je te spiegelen. Zo'n traject kan een doorbraak betekenen in persoonlijke ontwikkeling, waar iemand de rest van z'n (m/v) leven nog profijt van heeft.

Mijn ervaring is dat, hoger verder iemand in zijn carriere is, hoe confronterender ik zijn moet. Want het (on)geloof zit dan diep geworteld. Toch is het nooit te laat om uit te groeien tot een empathisch leidinggevende, ook niet na 40 jaar ;)
Inge Mink
Beste John,

Hartelijk dank voor jouw reflectie. Zoals ik ook in mijn artikel heb laten terugkomen is empathie tot op zekere hoogte best te leren. Inderdaad, een goede coachtraject en een hoge intrinsieke motivatie van de coachee om zijn of haar gebaande paden te willen verlaten kunnen dan wonderen doen. Echter voor leiderschap heb je meer nodig dan dat.

De emotionele ontwikkeling in de kinder-en pubertijd is zo'n kritische periode dat je die op je 40e niet meer in kunt halen. Je kunt absoluut dingen veranderen in je persoonlijkheid op latere leeftijd. Ik zie bijvoorbeeld regelmatig managers die juist willen veranderen omdat ze de band met hun kinderen of kleinkinderen willen versterken. Dit zijn zeer krachtige drijfveren voor iemand om zijn eigen doen en laten en persoonlijkheid oprecht onder de loep te nemen.

Maar dan nog zal je schril afsteken tegen een leider die de kans heeft gehad om empathie vanuit de kindertijd in zich te wortelen. Ik ben van mening dat in het bedrijfsleven de impact van deze inprentingsperiode (kindertijd en puberteit) wordt onderschat en daarmee zal leiderschapstraining vaker een teleurstellend effect hebben dan ons eigenlijk lief is.
Peter Roemeling
Hallo Inge,

Leuk onderwerp. Prikkelend artikel.

Leiderschap kan je volgens mij prima ontwikkelen, als het in potentie aanwezig is. Ik kom in de praktijk mensen tegen die heel empathisch zijn, maar er geen gebruik van maken, of het gewoon niet ontwikkeld hebben. Als dat het geval is, is ontwikkelen ervan mogelijk.

En de emotionele ontwikkeling in de puber en kindertijd kan er ook voor zorgen dat iemand zijn empathie onderdrukt, terwijl het er wel is.
Inge Mink
Dag Peter,

Bedankt voor jouw reactie. In mijn werk als psycholoog en coach is empathie heel vaak een onderwerp van ontwikkeling. Empathie is mijns inziens ook wel te verbeteren of te ontwikkelen. Mindfulness, bijvoorbeeld is een krachtige benadering om meer in contact te komen met je eigen gevoel en het helpt om mildheid te ontwikkelen naar je eigen oordelen. Dat is een belangrijke basis om ook open te staan voor gevoel en denkwijzen van de mensen om je heen. Echter, leiderschapsontwikkeling is mijns inziens een beetje hetzelfde als een ruwe diamant polijsten. Daarvoor heb je iig een ruwe diamant nodig om tot een gewenst resultaat te komen. Een steen zal bijvoorbeeld altijd een steen blijven, hoe hard je hem ook polijst.

Naar mijn mening wordt de ruwe diamant in je genen en in je opvoeding gevormd. Daar lopen de meningen behoorlijk over uiteen, heb ik gemerkt. Maar dat is natuurlijk ook de charme van de discussie rond dit onderwerp, welke op LinkedIn nog een stuk meer is losgekomen... Bedankt voor jouw bijdrage!
Chris Meijnen
Beste Inge,

Een mooi artikel, dank voor het delen. Ik ben op zoek naar een antwoord op de vraag; waarom zou je leider willen zijn? En de vraag; bestaat leiderschap, zoals we dat ons nu voorspiegelen over 20 jaar nog wel, is het dan nog wel 'nodig'?
Branko Lastdrager
Mooi artikel, met krachtige stelling die tot reflecteren vraagt!

"Hoe empatisch was Steve Jobs?" Een man die volgens zeggen en volgens ingewijden door zijn opstelling prima in staat was om te enthousiasmeren en te inspireren. Ook had hij schijnbaar geen empathie nodig om samenwerking en teamgeest te creëren. Sterker, ondanks dat hij grote veranderingen heeft doorgevoerd, zou hij zelfs een gebrek aan empathie vertonen? Dus of empatisch vermogen per definitie een voorwaarde is voor het wel of niet leider kunnen zijn, is maar zeer de vraag.

Of empatisch vermogen, als gevolg van een emotionele achterstand, inderdaad niet meer, heel beperkt of zeer moeizaam te leren is vraag ik mij eveneens af?

Het zou kunnen betekenen dat de wijze en aanpak van hoe we empathie proberen aan te leren erg ineffectief is. John Vrakking geeft aan in zijn reactie dat confrontatie daartoe wel een effectief middel is. En hoewel de confrontatie al zo oud is als Socrates met zijn vragen, wordt deze in mijn ervaring maar schaars toegepast. Hetzelfde geldt voor trajecten als mindfulness, retraite, etc.

Je zou dus ook kunnen stellen dat empathie misschien wel degelijk vrij eenvoudig wakker te schudden is, door bijvoorbeeld het stellen van de juiste vragen, stilte, meditatie en een scheut confrontatie. Het echter tot dusverre de 'wakker schudders' zijn geweest die dat palet aan interventies nog verder dienen te ontwikkelen?
Eric de Blok
Lid sinds 2019
Iedereen kan echter m.i. leren om leider te zijn binnen een bepaalde context. Zoals je zelf altijd verkondigd is context veel krachtiger dan zogenaamde karaktereigenschappen. Om te verkondigen dat leiderschap in het DNA moet zitten, is niet alleen feitelijk onjuist maar diskwalificeert veel mensen in het leiderschapsproces. Mensen die we hard nodig hebben om de leiding te nemen als de context een beroep op ze doet.

Meer over Leidinggeven