In de Nederlandse marktsector daalde de arbeidsproductiviteit in 2023 met 1,4%. Dat blijkt uit de jaarlijkse Nationale productiviteitsmonitor van het Centraal Planbureau (CPB), in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het is de op een na grootste daling sinds 2000. De groei van de Nederlandse arbeidsproductiviteit vertraagde in het afgelopen decennium sterker dan in andere hoge-inkomenslanden, waardoor Nederland afzakte op de ranglijst van bruto binnenlands product per gewerkt uur. 

Tijdens een ontbijtsessie van VNO NCW West over de regeringsplannen was een van de onderwerpen de achterblijvende groei in arbeidsproductiviteit in Nederland. De economische groei komt steeds meer uit meer werknemers (waaronder migranten) en niet uit meer uit groei van de arbeidsproductiviteit. Dat belemmert verdere economische groei, zeker als het nieuwe kabinet migratie remt. Dat holt het concurrentievermogen van Nederland uit.

De dalende arbeidsproductiviteitsgroei in Nederland in de afgelopen decennia is niet alleen het gevolg van lagere productiviteitsgroei binnen sectoren, maar ook van een verschuiving van de werkgelegenheid van hoogproductieve sectoren naar sectoren met een lager dan gemiddeld arbeidsproductiviteitsniveau, zoals de horeca, kunst, cultuur en recreatie en de overige zakelijke dienstverlening.

Sectoren waar de concurrentiepositie sinds 2015 onder druk staat, zijn de landbouw, de chemie, voedings- en genotmiddelenindustrie, vervoer en opslag (de laatste twee sectoren alleen ten opzichte van de eurozone) en de ICT-sector. Dat stelt de Rabobank. De grote terugval hangt deels samen met de gestegen energiekosten in Nederland 2022, die hebben geleid tot een flinke daling van de toegevoegde waarde in deze sectoren.

Het midden- en kleinbedrijf verliest terrein op de grote bedrijven. Vooral in arbeidsproductiviteit groeit de kloof tussen het mkb en de grote bedrijven. Grote bedrijven (250 of meer werkzame personen) geven vaker aan te investeren in innovatie en research & development (R&D) dan mkb-bedrijven (5 tot 250 werkzame personen), zegt CBS.

Figuur: Rabobank

Logistieke sector: stagnatie in arbeidsproductiviteit

De arbeidsproductiviteit in vervoer en opslag is bijna onafgebroken gegroeid sinds 1969. In de periode van hoogconjunctuur 2004 tot 2008 droeg deze bedrijfstak zelfs bovengemiddeld bij aan de macro-economische arbeidsproductiviteitsgroei. In 2014 bereikte het niveau van de arbeidsproductiviteit echter een hoogtepunt. Sindsdien is de arbeidsproductiviteitsgroei gestagneerd.

Net zoals bij de Industrie, was ook de Nederlandse vertraging van de arbeidsproductiviteitsgroei in vervoer en opslag niet uniek in internationaal perspectief. De arbeidsproductiviteitsgroei in vervoer en opslag flink afgenomen in hoge-inkomenslanden. In grote economieën zoals Duitsland, het VK, de VS en Frankrijk was er zelfs sprake van een daling.

In veel landen nam de arbeidsinzet in de periode 2013 tot 2019 veel sterker toe dan in 2004 tot 2008. In Nederland groeide de arbeidsinzet nauwelijks in 2004 tot 2008, terwijl deze in de jaren 2013 tot 2019 met meer dan één procent per jaar toenam. Met name in de Logistiek nam het aantal banen in de periode 2013 tot 2019 flink toe. Deze arbeids­inzet was van laagproductieve aard, wat de arbeidsproductiviteitsgroei in de gehele Vervoer en opslag vertraagd heeft.

De tragere groei in productiviteit geldt ook voor de logistieke sector (opslag en vervoer). Helaas kijken onderzoekers niet naar productiviteit binnen ketens; enkel binnen de individuele schakels in de supply chain (waarin de logistieke sector smeermiddel is).

De adoptie van robotisering, digitalisering en (gen)AI is belangrijke voor de productiviteit in de logistieke sector (en daarmee supply chains). Technologische innovaties die de druk op de arbeidsmarkt verlichten, zouden de vraag kunnen doen verschuiven naar banen die hoogwaardigere skillsets vereisen, dat stelde McKinsey recent. In een scenario met een productiviteitsgroei van 1,8 procent per jaar (gebaseerd op het McKinsey rapport A new future of work: The race to deploy AI and raise skills in Europe and beyond), verdwijnen tussen 2022 en 2030 ongeveer 150.000 banen en komen er 400.000 banen bij in Nederland.

Figuur: Rabobank

Andere vaardigheden

Banen verschuiven van werk met basis- en middelbare vaardigheden naar werk dat gevorderde vaardigheden vereist. De meeste mensen zullen niet in staat zijn om direct over te stappen van sectoren met een overschot naar sectoren met een tekort, omdat hun vaardigheden niet aansluiten bij de werkgebieden met een groeiend aantal vacatures. Om de Nederlandse arbeidsmarkt gezond, sterk en vitaal te maken is een ‘trein van baantransities’ nodig, stelt McKinsey; een leven lang ontwikkelen.

Zorgwekkend is dat het nieuwe kabinet nu juist inzet op minder geld voor innovatie en onderwijs. Met minder middelen zullen we met de Topsector Logistiek en TKI Dinalog moeten nadenken over welke innovaties er echt toe doen in de logistiek sector en vervolgens binnen supply chains en hoe we de inzet op onderzoek en onderwijs kunnen bundelen om innovaties snel op te schalen.

Verder zijn vier elementen volgens McKinsey essentieel het verhogen van de arbeidsproductiviteit: het verder optimaliseren van de arbeidsparticipatie, het vergroten van de mobiliteit op de arbeidsmarkt en het verbeteren van de ‘werkfitheid’. Ook is inzet nodig voor meer arbeidsparticipatie; meer uren werken en langer doorwerken. Wat wordt de agenda voor de human capital in de Topsector Logistiek?

McKinsey stelt overigens de vraag of de logistieke sector in Nederland moet krimpen, gelijk blijven of groeien, gezien zijn bijdrage aan bijvoorbeeld de economische welvaart, maar ook de groeiende bezorgdheid over de impact op het landschap (‘verdozing’)? We moet ons vakgebied dus niet alleen productiever maken, maar ook weer relevant. Een mooie uitdaging.

De publieke sector

Sinds de verschijning van het Draghi-rapport is er veel aandacht voor de Europese productiviteitsgroei die achterblijft bij die van de VS. Dat heeft echter ook te maken met de grotere publieke sector in Europa die ons welvaart oplevert die niet wordt gevangen in de productiviteitsstatistieken. "We moeten desalniettemin aan de slag, ook met de productiviteit in de publieke sector," stelt Barbara Baarsman in ESB.

Walther Ploos van Amstel.

Lees ook: DHL presenteert nieuwe Logistics Trend Radar 7.0

Lees ook IMF over Europese productiviteit