Van rule based naar value based

Oktober was een heftige maand voor de Tweede Kamer: maar liefst twee parlementaire commissies (ICT, Woningcoöperaties) presenteerde hun eindrapport. Met als belangrijkste conclusie: er moet meer en beter toezicht komen. Beide commissies adviseerde om een autoriteit (Bureau ICT Toetsing, Woonautoriteit) te initiëren in de geest van de bestaande autoriteiten zoals de Zorgautoriteit of de Voedsel- en Warenautoriteit. Terecht dat daar vraagtekens bij worden gezet. Want we hebben als overheid een abonnement om bij problemen of transities bypasses te creëren. Niet het vraagstuk met wortel en tak aanpakken, maar er iets omheen of naast organiseren. Volledig voorbijgaand aan het feit dat dit in de regel zal leiden tot extra bureaucratie, minder ondernemingsgeest en onduidelijke bevoegdheden.

Proven technology

Even een uitstapje naar de gangbare managementtheorieën: naar proven technology. De ervaring leert dat het sturen op verantwoordelijkheid ongeveer nummer één is in succesvolle organisaties. Met een juiste balans tussen top-down sturing (duidelijke kaders, helderheid over waar we heen gaan, een gecommitteerde top) en bottom-up zelforganisatie. Waarbij professionals binnen die kaders hun werk kunnen doen. Dus geen betutteling meer (het traditionele ‘zorgen voor’), maar het pakken van je eigen verantwoordelijkheid binnen die gedefinieerde vangrails (‘zorgen dat’). Waarbij je als verantwoordelijk bestuur en management het geheel op afstand blijft volgen en kijkt waar men gedurende de rit behoefte aan heeft. En dat is fingerspitzengefühl – waar geen handboek soldaat of format driven consultancy de oplossing voor is.

Moeten of willen?

Zou dus logisch zijn als bestaande instituties beter worden geëquipeerd (juiste professionals, adequate bevoegdheden, korte lijnen) om hun taak naar behoren uit te kunnen voeren. Zijn we er dan? Nee, want hier is iets fundamentelers aan de hand: het gaat hier om het veranderen van gedrag. En niet om het aanpassen van structuur of macht. De commissie Elias (ICT) constateert op de eerste pagina van hun rapport ‘dat vooral de cultuur rondom ICT-projecten bij de overheid niet deugt’. Voor de commissie Van Vliet (Woningcorporaties) is gedrag – naast geld, governance en grenzen – zelfs één van hun 4 G’s. En gedrag is op twee manieren te beïnvloeden: focus op moeten (denk aan: straf, afkeuring, schade, mislukking) of op willen (denk aan: beloning, goedkeuring, glorie, erkenning). Bij ‘moeten’ is alles gericht op het vermijden van onlust en staan regels, protocollen en controle centraal. Dat is anders bij het ‘willen’. Want dat is vooral gericht op het verkrijgen van lust – waarbij energie, inspiratie, ownership en belief cruciaal zijn. En je hoeft geen profeet te zijn om te voorspellen dat die laatste aanpak vele malen succesvoller is – zeker in een omgeving met professionals waarbij vakmanschap-vertrouwen-verbinding dominante waarden zijn. By the way ook proven technology.

Weg met die achteruitkijkspiegel!

Jammer dus dat in beide gevallen uitsluitend achterom wordt gekeken. En geen antwoord wordt gegeven op de vraag waar we straks staan - in dit specifieke domein. Hoe onze toekomst er uit kan zien in termen van waardecreatie als we nú de juiste stappen gaan zetten. Wetende dat de wereld leven waarin we leven bol staat van nieuwe uitdagingen. Waar in de komende vijf jaar meer gaat veranderen dan in de afgelopen kwart eeuw. Kijk maar naar de snelheid waarmee nieuwe spelers als Airbnb (20% van de traditionele hotelmarkt, verzorgt op jaarbasis zo’n 15 miljoen accommodaties), Booking.com (dagelijks meer dan 400.000 boekingen) of taximakelaar Uber (actief in ruim 200 steden, omzet verdubbelt elk half jaar) een positie hebben verworven in ons krachtenveld. Maar anderzijds ook het tempo waarin bestaande organisaties (Oad, Kodak, Nokia) hun dominante rol hebben weten te verspelen. En dit alles wordt onderstreept door de snelheid waarmee consumenten de innovaties omarmen. Vergde de acceptatie van het stoomschip nog meer dan een eeuw, internet veranderde de wereld in minder dan een decennium en recent hebben Apple en Facebook een revolutie ontketend in minder dan vijf jaar.

Kort & goed

We moeten bij de oplossing van dit soort vraagstukken meer denken in kansen en minder verkrampt acteren vanuit control en beheersing. Heel huiselijk gaat het dan om het overstappen van rule based (bestaande wet- en regelgeving) naar value based (waardecreatie). Niet ‘kan niet’ dus ‘mag niet’, maar ‘hoe gaan we als BV Nederland die opportunity’s verzilveren’ en ‘wat is daar dan voor nodig’.