Recensie De Omwenteling

Het boek De Omwenteling is actueel, interessant, leerzaam, inspirerend en nodig. Het bevat een schat aan informatie over maatschappelijke, organisatorische en menselijke omwenteling, transitie, de nieuwe economie, disruptie, chaos, veranderen, maatschappelijke onrust, de nieuwe macht, de commons-beweging, de veranderende arbeidsmarkt, het basisinkomen, innovatie en verandersleutels.

In het voorwoord staat: ”Transities zijn mensenwerk. Dit boek gaat dan ook over mensen, meer dan mijn vorige boeken die vooral over systemen gingen. In alle jaren waarin ik met complexe systemen bezig was, kwam ik meer en meer tot het inzicht dat uiteindelijk de mensen het verloop van transities bepalen”. Einde citaat. Dit is uit mijn hart gegrepen*.

Maatschappelijke omwenteling

Eerder schreef Rotmans “We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk”. Daar kan ik mij ook voor honderd procent in vinden. In het hoofdstuk over maatschappelijke omwenteling brengt Rotmans de veranderingen van dag tot dag in beeld, maar ook de veranderingen op de korte, middellange en lange termijn. Hij onderzoekt en analyseert de maatschappelijke veranderingen in de tweede helft van de negentiende eeuw en schetst een helder beeld van de huidige trends en ontwikkelingen op dit gebied. Interessant en leerzaam. Het hoofdstuk over de nieuwe samenleving slaat de spijker op de kop en geeft voorbeelden van 'clubs' die geen bestaansrecht meer hebben (o.a. brancheclubs, vakbonden, televisieomroepen en woningcorporaties). Tien jaar geleden was het ondenkbaar dat burgers, bedrijven en milieuclubs rechtzaken zouden aanspannen tegen de overheid of tegen 'fossiele' bedrijven en hun bestuurders. Denk maar eens aan de recente, spraakmakende rechtzaak van Urgenda.

En wat te denken van ontwikkelingen als basisinkomen, broodfondsen, bitcoins, vergroening, circulaire economie? Bestuurders en toezichthouders bij bouwbedrijven, banken, energiebedrijven, pensioenfondsen, verzekeraars, accountants, hotelketens, muziekindustrie, taxibedrijven, boeren en tuinders hebben dan wel krijgen te maken met een forse uitdaging. Ik vond het voorbeeld van 3D printers zich zelf kunnen printen een eyeopener, net als het printen van toetjes en medicijnen. Als iemand tien jaar geleden het printen van een huis of een grachtenpand had voorspeld, dan werd daar hard en smakelijk om gelachen. Nu is het realiteit. Daar moet de overheid ook op inspelen! Als schrijnend voorbeeld noemt Rotmans de Afvalstoffenwet. Volkomen achterhaald omdat die wet voorkomt dat afval als grondstof hergebruikt mag worden in circulaire bedrijfsprocessen!

Organisatorische omwenteling

Dit hoofdstuk begint met ”Wat betekent de omwenteling voor organisaties? Hiermee bedoel ik organisaties in de breedste zin, van bedrijven en overheden tot maatschappelijke organisaties. Organisaties kunnen de omwenteling niet langer negeren. Of ze passen zich aan of ze gaan ten onder”.

Ik sta ook voor honderd procent achter deze visie. Je kunt hier niet meer omheen. Dit hoofdstuk gaat ook in op de basisprincipes van wendbare organisaties: eenvoudig georganiseerd, mensen en klanten begrijpen, werken met multidisciplinaire teams, diversiteit, lerende cultuur en – last but not least - (samen)werken op basis van vertrouwen.

Het stukje over de keuzes van jongeren zou verplichte kost moeten zijn voor mensen die zich bezighouden met P&O, werving & selectie en innovatie. Als je namelijk niet weet wat die keuzes zijn, dan kan je er niet op inspelen.

Een van de meest gestelde vragen aan Rotmans is “Hoe passen we de organisatie aan zodat die toekomstbestendig wordt?” Het boek geeft een aantal relevante verandersleutels, waar je zo mee aan de slag kunt. Verder gaat het in op chaos en radicaal veranderen en illustreert dat met een voorbeeld van iemand die iets te voortvarend aan de slag is gegaan…

In dit hoofdstuk komt zelfsturing en zelforganisatie aan de orde. Actueel en leerzaam. Rotmans betrekt ook het thema onderwijs erbij. Het blikje achter de schermen was een eyeopener met bijzondere voorbeelden bij de politie waarbij het interessant is te zien dat daar juist grote behoefte is aan een ander soort leiderschap, aan dienende leiders met een goed ontwikkeld, empathisch vermogen.

Verder komen aan de orde: zorg en zorgbedrijf, banken, luchtvaart, energie, shareholders, het havenbedrijf Rotterdam, woningcoöperaties, wooncorporaties (o.a. VESTIA) en de bouwsector. Wat opmerkelijk en van groot belang is, is dat (volgens hoogleraar Henk Volberda) vijfenzeventig procent van innovatiesucces te danken is aan sociale innovatie en voor slechts vijfentwintig procent aan technologische innovatie.

Menselijke omwenteling

“Verbeter de wereld, begin(t) bij jezelf”. Daarna moet je beginnen met je medewerk(st)ers. Als die betrokken en gemotiveerd zijn, heeft dat grote impact op de klanttevredenheid. Het boek reikt je de kennis en middelen aan om aan de slag te gaan met zelfsturing, nieuw organiseren, loslaten en vertrouwen. Dat kan ook van grote invloed zijn als het gaat om het binnenhouden en binnenhalen van young professionals, talenten en 'gewone' werknemers. Ik ben zelf erg gelukkig met het feit dat Rotmans “Dienend leiderschap” van Robert K. Greenleaf expliciet noemt. Met systeemdenken kun je het niet (meer) redden. Er is in toenemende mate behoefte aan mensdenken. (systeemwereld versus de leefwereld, Angelsaksisch versus Rijnlands denken) Met MBA / managementdenken (kijken naar de bottomline) red je het niet. Dienende leiders zijn nieuwe leiders. Die kijken naar de horizon. (zie het “Handvest nieuw leiderschap").

Ik heb grote bewondering en waardering voor Rotmans en vind hem een visionair. Hij loopt zelf ver voor de troepen uit. In dat verband durf ik hem wel te vergelijken met de Rotterdamse directeur Gemeentewerken, de heer G.J. de Jong, wiens visie over de wereldhaven Rotterdam – na aanvankelijke forse tegenwerking en tegenstand – uiteindelijk heeft geleid tot een verhonderdvoudiging van het aantal zeeschepen en een forse groei van het aantal inwoners.

Helaas zijn er nog veel chefs, managers, directeuren, bestuurders en toezichthouders die te veel bezig zijn met de waan van de dag, waardoor ze niet of niet volledig op de hoogte zijn van de trends en ontwikkelingen. En dat kan niet alleen grote gevolgen hebben voor hun medewerk(st)ers, klanten en leveranciers, maar ook voor hun eigen (loop)baan en reputatie.

Niet aan de slag gaan met en inspelen op maatschappelijke disruptie kan ook leiden tot het einde van je bedrijf of organisatie. Het boek houdt je een spiegel voor, laat je nadenken en is uiterst compleet. Ik ben zelf erg geraakt door de persoonlijke belevenissen die Rotmans heeft meegemaakt en de verhalen van andere mensen. Verder heb ik met stijgende verbazing en toenemende irritatie gelezen hoe bestuurders in het publieke domein omgaan met ons belastinggeld. Dat kan zo niet doorgaan. In dat verband zouden heel wat bestuurders zich eens moeten verdiepen in nieuw (= dienend) leiderschap. Het moet niet gaan om jou, maar om de ander (medewerk(st)er, klant, cliënt, burger, student, belastingbetaler, leverancier).

De in het boek genoemde negatieve voorbeelden ten spijt spreekt optimisme uit het boek, zowel op macro-, meso- als op microniveau. In tijden van verwarring en cynisme is er grote behoefte aan optimisme en een wenkend perspectief. Veranderen is soms lastig, maar het proces en het resultaat geeft energie. En wat is er nu mooier dan werken bij een trendsettend bedrijf of organisatie.

Ik beveel het boek van harte aan. Inzien of bestellen van “Omwenteling van mensen, organisaties en samenleving”