Rationele Idealen - de Duurzame Versnelling (of komt het wel goed?)...

De titel klinkt als een spannend Suske en Wiske stripalbum maar om 2018 uitdagend te beginnen: we hebben mensen met rationele idealen nodig als we onze aarde nog een beetje leefbaar willen houden. Het populaire Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en het streven naar een Circulaire Economie klinkt gevleugeld en het zal ons best helpen, maar zonder de inzet van idealisten, voor- en koplopers en misschien wel actievoerders zou het allemaal wel eens te laat kunnen komen voor vele dier- en plantensoorten en klimaatvormen. En daarmee voor een leefbare omgeving voor toekomstige generaties als we het toch over duurzaamheid willen hebben. Een somber vooruitzicht? Niet als we de social media en populaire managementsites willen geloven.

Op de vele sociale netwerken en managementsites vinden we al grasduinend het ene succesverhaal na het andere. De energietransitie, de circulaire economie, robotisering, digitalisering en andere goede voornemens beschouwend kan het niet anders zijn dat de ommekeer aanstaande is en lijken al deze inspanningen grote zoden aan de dijk te zetten waar het gaat om het redden van onze planeet. De omslag naar wind -en zonne-energie, het thuiswerken, nieuwbouw zonder gasaansluiting, het recyclen en downgraden van producten; het moet allemaal helpen om grondstof -en energiezuiniger te kunnen groeien. Want dat we moeten groeien, daar zijn vele moderne economen het over eens. De club van Rome en de commissie Brundtland hadden daar in respectievelijk 1972 en 1987 zo hun mening over en heden ten dage zijn er dan ook alternatieve inzichten ontwikkeld. Kijkende naar de jaartallen achter de 2 bepalende commissies waar het gaat om duurzame ontwikkeling lijkt die genoemde ommekeer overigens nog niet zo hard te gaan. We zijn nog niet op stoom zeg maar….en een vraag die ik me stel is of het positieve beeld vanuit onze social en zakelijke media ons niet ophoudt? Is het beeld ontstaan dat het allemaal wel goed komt in het huidige tempo?

De genoemde zoden zijn vooralsnog hard nodig aan onze dijken om droge voeten te houden, want het smelten van de ijskappen alsmede het doorbreken van de permafrost in Siberië lijkt toch vooral een onomkeerbaar proces te zijn. Ik zeg met opzet lijkt, want het wetenschappelijk bewijs reeds geleverd in de jaren 80 over het opwarmen van de aarde werd tot de dag van vandaag tegengesproken door andere wetenschappers. Dat deze wetenschappers over het algemeen zijn ingehuurd door de fossiele industrie laten we dan even buiten beschouwing. Er wordt nu door wetenschappers gesproken van een opwarmingspauze waar het gaat om de klimaatveranderingen. Mogelijk een volgend signaal om te denken dat het wel goed komt of los loopt. Maar ondertussen gaat het smelten van de ijsbergen en de permafrost wel door. Sterker nog, de vrijkomende methaan als gevolg van het smelten van de permafrost zorgt weer voor een broeikaseffectversterking (drie keer woordwaarde). En as we speak komt energiegoeroe president Trump met een plan om de olie en kolenwinning binnen de Verenigde Staten te intensiveren. Trump vind waarschijnlijk dat de pauze lang genoeg heeft geduurd. Terwijl wij de gaskraan net dicht draaien, niet vanwege ons groene inzicht maar omdat Groningen op haar grondvesten schudt.

De problemen geschetst in Rome in 1972 (overvloedige productie, overmatige consumptie en bevolkingsgroei) hebben veelal een tastbaar milieueffect gekregen in de vorm van gaten in de ozonlaag, een broeikaseffect, milieuschandalen op een lokaler niveau zoals de TCR- affaire, Lekkerkerk, recenter de aardschokken Groningen, de Gen-x affaire in Dordrecht. Sommige problemen lijken weliswaar (bijna) te zijn opgelost, zoals het gat in de ozonlaag en de zure regen. Misschien is oplossen hier echter niet zo’n goede woordkeuze en bovendien klopt dit niet helemaal, de ozonlaag neemt niet meer af boven zuid- en noordpool, maar neemt ook nog niet hard toe (ook een pauze ingelast?). Blijven smeren dus op je groepsreis naar Antarctica (...). Maar naast het openbaren van de effecten van het opwarmen van de aarde (veelal in arme landen) komen ook serieuze problemen bij: de plastic soep bijvoorbeeld, of het enorme energieverbruik dat nodig is om transacties met bitcoins te kunnen controleren en recent in het nieuws, de grote hoeveelheden koraal die afsterven doordat het zeewater te warm is geworden.

Nu is het niet de bedoeling van dit “essay” alleen een doembeeld op te roepen. Goed nieuws is er ook te melden. Positief is natuurlijk dat de binnenlandse verhandeling van ivoor in China wordt verboden. Weliswaar nadat inmiddels het aantal wilde olifanten is gedecimeerd, net als het aantal tijgers (slechts 3900 over, hoewel vorig jaar bleek dat het aantal weer licht is gegroeid) en walvissen, alle in het kader van de heilzame werking van hun organen. Net als met de ozonlaag is het kennelijk wel nodig dat er eerst een doemscenario moet worden ingezet voor de mensheid om in actie te komen. Overigens kan dat ook weer leiden tot doemscenario’s, want de atoombom is in recordtijd ontwikkeld uit angst voor… juist, een atoombom. Het positieve uit deze paradox is dat tijddruk de mensheid tot grote daden brengt.

Binnen diezelfde mensheid wonen ook de koplopers, de mensen met idealen, die ook daadwerkelijk in actie komen. Mensen die niet direct aan kort gewin denken, maar rationeel vanuit idealen. Dit is geen menselijk ras op zich, je zult ze niet meteen meer herkennen anders dan vroeger aan hun geitewollen sokken. Overigens wel even onderscheiden van de entrepreneur met een “groen idee”. Zo had Tank Cleaning Rotterdam (juist… die van onze Neelie en de TCR affaire) in de jaren 90 het groene idee gevat om milieutechniek achter haar naam te plakken. Met een vers ISO 9001 certificaat in de hand werden de directeuren en hun handlangers vervolgens afgevoerd, direct naar de gevangenis…

Laat ik eens een paar acties van koplopers benoemen die ik recentelijk tegenkwam en die volgens mij echt zoden aan de dijk zetten. Het Wereld Natuur Fonds werkt samen met lokale overheden en bevolking om tijgers te beschermen, om hun leefgebieden te verbinden en te verbeteren. Om scheiding tussen wild en mens te stimuleren leert het WNF de bevolking om andere producten te verbouwen. Het WNF helpt daarmee de lokale bevolking aan een acceptabele levensstandaard en tevens oefent ze druk uit op overheden en bedrijven. Zie hier een samenhangend verhaal, noem het een integrale benadering, in de trend van Rome en Brundtland en ook een verhaal dat effect sorteert! Zo presenteerde Greenpeace  (ook alweer in 2007) een plan om de aarde te redden waar het gaat om het broeikaseffect. Waar het gaat om het stimuleren van de circulaire economie heeft de stichting Natuur en Milieu een draaiboek ontwikkeld voor gemeenten om productbenutting te optimaliseren.

Ook uit een heel andere hoek komen duurzame initiatieven met een hoge slagingskans. Zoals het Biobased Bouwen initiatief van Avans en de Hogeschool Zeeland. Uitgaande van de benadering dat bouwstoffen uit fossiele materialen eindig zijn, wordt onderzocht hoe materialen uit vernieuwbare bronnen kunnen worden ingezet in de bouw, zoals vlasisolatie, biocomposieten, hout, e.a.. In samenwerking met overheid en het bedrijfsleven wordt vervolgens ingezet op realistische business proposities. Ik vind dat het mes hier aan meer dan 2 kanten snijdt: jonge studenten kunnen hiermee letterlijk bouwen aan hun eigen duurzame toekomst. Noem het praktisch idealisme.

Soms helpt de rechterlijke macht duurzaamheid een handje. De Vogelbescherming en de Natuur- en Milieufederatie hebben via de rechter voorkomen dat er duizenden smienten geschoten mogen worden in Zuid Holland. Deze provincie scoort erg slecht waar het gaat om alternatieven voor de jacht en waar Nederland wordt gezien als trekvogelland denkt het bestuur van de Zuid Hollandse fauna beheereenheid hier heel anders over. Onterecht dus volgens de rechter, die zich daarmee uitspreekt voor juist een stukje maatschappelijk verantwoord ondernemen door de akkerbouwers en een verantwoorder beleid van de provincie. MVO langs de omweg van regulering? Tegelijk is de rechter niet per definitie een duurzame factor. Waar het gaat om het recht van schone lucht is Milieudefensie volledig in het gelijk gesteld in haar zaak tegen de staat inzake het niet voldoen aan Europese doelstellingen, maar geen van de gestelde eisen worden toegekend. Daar blijft dus een luchtje aan zitten…. Positief is wel dat de overheid heeft toegezegd meer haast te maken met maatregelen voor schonere lucht in de steden. En haast is geboden….

Mijn betoog gaat er toch vooral om dat we de noodzaak van versnelling moeten herkennen en dus ruimte geven aan de rationele idealisten. We moeten het er als mensheid niet iedere keer op aan laten komen is mijn idee. Idealisten blijken in dit kader toch vooral realisten en rationalisten die op basis van wetenschappelijk onderzoek aantonen dat we de verkeerde kant op gaan. Zij bieden over het algemeen realistische alternatieven en werken vooral met hun “nieuwe brein” zoals Guido Weijers dat mooi wist te vertellen op zijn oudejaarsconference. Dit soort plannen moeten niet in een ijskast terecht komen maar in een broeikas, of beter in een snelkookpan. Iets minder lobby voor gewin op korte termijn en meer aandacht voor een integraler aanpak van milieuproblemen is wenselijk. Accepteer de noodzaak en omarm de vaak goed onderbouwde inzichten en oplossinggerichtheid. Er is geen tijd meer voor pleistertjes en kleine positieve nieuwtjes waar we vrolijk van worden op social media en waarmee we ons een vals gevoel geven van progressie, terwijl we in werkelijkheid achteruit hollen.

Daarom zou ik willen pleiten voor de veel ambitieuzere doelstellingen. Nul is daarbij de nieuwe norm. Niet hernieuwbaar? Niet doen! Energieneutraal produceren als bedrijfsdoelstelling, nul emissie van natuur-onvriendelijke stoffen en toewerken naar verbetering van omkeerbare processen als broeikaseffect, ontbossing, dierenpopulaties, etc. Geen ontbossing en uitsterving dus, maar meer bomen, grotere dierenpopulaties, etc. Dit betekent dus niet als doelstelling de aarde 2 graden laten opwarmen binnen een klimaatakkoord dat in 2020 pas in gaat, want dan sta je met 2-0 achter en ben je geen rationele idealist. Als overheid niet stellen dat je de klimaatverandering wilt afremmen, maar dat je de invloed op het klimaat wilt terugbrengen naar nul. Dat betekent dus een doelstelling van 100% energie uit vernieuwbare bronnen binnen afzienbare tijd.

Ambitieus? Ja Natuurlijk! En wellicht niet op ultrakorte termijn te bewerkstelligen, maar wegwuiven valt bij mij in de categorie “Ja maar…”. Zonder idealen geen ambities. Rationele idealen benutten dus en ons nieuwe brein gebruiken dat kijkt naar de toekomst. De inzichten zijn er, we hoeven ze alleen maar te gebruiken. Wie heeft het lef? Geef idealen en ambitieuze doelstellingen weer de ruimte en gebruik ons nieuwe brein!

Arend Profijt