Jatten van de Baas!

EU 3 miljard per jaar dat schijnt de schade te zijn die Nederlandse organisaties oplopen door het 'ongeoorloofd meenemen van roerende zaken'. In 60% van de gevallen is daar blijkbaar het eigen personeel bij betrokken. Het is nog al wat. Kun je je medewerkers nu niet meer vertrouwen? En wat is eigenlijk 'ongeoorloofd meenemen'? Geldt dat alleen voor pennen en schrijfblokken? Vallen daar niet ingeleverde leaseauto's en laptops ook onder? En hoe noem je een gouden handdruk dan?
Met MBA studenten had ik een enerverende én interessante 'gedachtenwisseling' over het wantrouwen of het niet-vertrouwen van medewerkers. 'Controleren was altijd beter.', was een uitgangspunt. Op zich is dit standpunt natuurlijk niets nieuws. Zo bouwde Henry Ford begin vorige eeuw al grote controle maatregelen in om het productieproces zo efficiënt mogelijk te laten verlopen. En naast colleges met studenten hoor ik dit standpunt met enige regelmaat ook in directiekamers en/of MT vergaderingen: 'Controleren is Weten!'. Toch blijft deze gedachte bij managers c.s. voor mij opmerkelijk, misschien naief maar ik huldig het standpunt: 'Als je je medewerkers niet vertrouwt dan neem je hen toch niet aan, dan doe je het toch lekker zelf & alleen. Dan word je een ZZP-er!' In ieder geval één met minder zorgen, minder ergernis en minder controle(kosten), niet dan? Maar goed, laten we het 'ongeoorloofd meenemen van roerende zaken' ofwel jatten eens inkaderen. Wat kan er in een organisatie worden gejat en wat wordt er zo al gejat?

Het blijkt, kijkt u ook maar eens rond in uw eigen organisatie, dat er héél veel kán worden gejat. Waardevolle spullen, zelfs geld liggen zo voor het oprapen. Vaak niet letterlijk, maar een girale overboeking m.b.v. telebankieren is zo gebeurd zowel door de Controler als door 'mijnheer Piet met de pet'. Toch blijkt gelukkig ook dat lang niet alles wordt gejat, en zeker niet door iedereen. Mensen zijn dus wél te vertrouwen! Een verademing voor u, wellicht. Maar als er dan toch wordt gejat, dan begint dat jatten met een pen en een schrijfblok. Overigens, deze laatste zie je na enkele maanden nog ongebruikt op de woonkamertafel van de medewerker liggen, want hij/zij gebruikt voor het schrijven een pc (uit het pc-privé project, natuurlijk). Vervolgens zijn er de medewerkers die uit hun functie worden gezet en die, uit boosheid e/o teleurstelling, de aan hen beschikbaar gestelde laptop of leaseauto niet retourneren. Dat 'vergeten in te leveren van de leaseauto' schijnt een lucratieve business te zijn: veel organisaties constateren deze omissie blijkbaar pas héél laat. En dan is er nog die manager die niet in staat bleek om aan de verwachtingen te voldoen. Om nu maar van hem/haar verlost te zijn wordt er een Gouden Handdruk overeengekomen. Voor de betrokken manager en de organisatie is dit geen synoniem voor jatten, maar een medewerker kan er anders overdenken..... 'Wat hij kan, dat kunnen wij ook!' et voilá! Zo kunnen we nog even doorgaan. Constatering kan nu al zijn dat als er in 60% van de fraudegevallen medewerkers bij betrokken zijn, hieronder zéér waarschijnlijk ook enkele managers zijn (nb: zij zijn tenslotte ook medewerkers).

Voor wat de oorzaken betreft hebben we daarmee de eerste dus al behandeld: voorbeeldgedrag in de organisatie. 'Goed voorbeeld-jatten, doet jatten!'. Interessant is ook het programma waarin beroepsinbrekers uw, in uw ogen ultiem, beveiligde huis toch weten open te breken. De adrenaline die bij deze nieuwe uitdaging vrijkomt is voor deze profi's een verslaving. Dat zou bij een medewerker ook het geval kunnen zijn: 'Dat van die pen was toch wel spannend! Nu eens proberen met de Tom Tom in mijn Golf!'. Uit de jeugdcriminaliteit blijkt dat voor veel 'ontspoorde jongeren' het jatten een schreeuw om aandacht is! Ook dat zou voor uw medewerker kunnen gelden, hoewel die natuurlijk niet als 'ontspoord' wordt gekwalificeerd. Hij/zij krijgt van u geen of onvoldoende aandacht, nu 'Als ik wat jat dan reageert hij (i.c. 'de baas') wel!' Men is zich vooraf vaak nauwelijks bewust van de aandacht die dan volgt.

Het kan ook anders: SEMCO Brasil, u ongetwijfeld bekend. Een organisatie die opereert op het democratische principe, en voor menigeen met verbazend veel succes. Medewerkers beslissen over alles mee, ook hun prestatie beloning, en de sociale controle is groot (nog een opsteker wellicht om het jatten tegen te gaan). Maar misschien is het nog opmerkelijker dat dit succesvolle voorbeeld van een organisatie concept, ondanks een scala aan boeken en onderzoeken, nauwelijks navolging krijgt. En dan? Prijs u gelukkig, het kan altijd nog slechter: in de Verenigde Staten bedraagt de schade door bedrijfsfraude ca. $ 50 miljard / jaar! Onderzoek geeft het opmerkelijke resultaat dat relatief veel managers hun motivatie juist halen uit het opsporen van frauduleuze medewerkers! Neventaak wordt zo Hoofdtaak (wellicht o.i.v. CSI?). M.a.w.: fraude wordt in stand gehouden of op zijn minst oogluikend toegestaan omdat het pakken van de dief je als leidinggevende véél voldoening schenkt.... Niet te hopen dat dit voor uw organisatie ook geldt.