Intussen bij de Toeslagenaffaire: 'Ik heb een goed geheugen, maar zo goed ook weer niet.'

'Hoe heeft iemand hier ooit toestemming voor kunnen geven?', 'Buikpijn kreeg ik er van.', 'Ik heb een goed geheugen, maar zo goed ook weer niet.' Een ambtenaar die kritische vragen stelt, wordt  weggepromoveerd. Eindverantwoordelijken die constipatieproblemen krijgen en zich 'plots' weinig meer kunnen herinneren.

De Parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag is nog maar net van start gegaan of je merkt al dat het hier tot interessante en leerzame uitspraken komt, 'leerzaam' v.w.b. o.m. het thema programmamanagement. Op zich zijn de 1e bevindingen niet vernieuwend, ook niet verrassend want het ontwijkend gedrag dat m.n. leidinggevenden hier vertonen is al in tal van wetenschappelijk onderzoek vastgelegd zoals o.m. in Manfred Kets de Vries working paper 'The Psychpopath in the C-Suite'.

De Belastingdienst is hier, in dit blog, een dankbaar (sic) onderwerp v.w.b. de thema's organisatieverandering en organisatiecultuur. Niet omdat dat wat er over deze thema's binnen de Dienst gebeurt uniek is, eenzelfde giga beschikbare hoeveelheid wetenschappelijke literatuur laat dat zien dat i.d. binnen zowel publieke als private sector 'wijdverbreid' is, maar vooral omdat dat wat er daar gebeurt in grote mate transparant is. Bewust zeg ik niet 'volledig transparant' want de verhoren laten zien dat er dagelijks nieuwe feiten boven tafel komen.

Pas als de verhoren zijn afgerond, het stof is neergedaald en de ondervragingscommissie heeft gerapporteerd, wil ik in meer detail ingaan op de uitkomsten van de lopende verhoren. Nu wil ik ingaan op een document dat ik deze week tegenkom bij de Algemene Rekenkamer. Het betreft recent onderzoek van de Algemene Rekenkamer (AR) naar de steun die de overheid geeft aan grote bedrijven, getroffen door de coronapandemie zoals bijv. de miljardensteun aan KLM (waarover de AR zich overigens zéér kritisch toont).

De titel van het doc. 'Steun aan grote ondernemingen – leren van het verleden' is al veelzeggend. Net zoals de tekst in de begeleidende kamerbrief: 'Vaak wordt gezegd dat de situatie uitzonderlijk en uniek is en dat de tijd dringt. Aan de andere kant gaat snelheid soms ten koste van zorgvuldigheid. (....) De vraag is of deze steunoperaties zo wezenlijk verschillen van andere
overheidsoperaties, zoals grote projecten. Hoe uniek zulke situaties op het moment zelf ook lijken, ze leiden doorgaans tot overheidsingrepen die vergelijkbare karakteristieken hebben.'

De kinderopvangtoeslagenaffaire is inmiddels zo'n 'overheidsoperatie' c.q. 'groot project'. Om dergelijke projecten/programma's zorgvuldig op te pakken c.q. aan te sturen adviseert de AR vooraf te leren van '16 lessen uit het verleden'. Die ervaringen uit het verleden leveren leerzame lessen op, een kort overzicht:

1. Les 1. Breng het publiek belang in kaart;
2. Les 2. Zorg voor inzicht in de continuïteit van de onderneming;
3. Les 3. Zorg voor volledig zicht op relatie met overheid;
4. Les 4. Omgaan met onzekerheid: prognoses, referenties en scenario’s;
5. Les 5. Eis een goed en samenhangend reddingsplan;
6. Les 6. Hanteer een doordachte bail-in ('bail in': alle stakeholders dienen systematisch in beeld te worden gebracht en zoveel mogelijk mee te betalen; ook wel 'skin in the game' genoemd);
7. Les 7. Verken alternatieven;
8. Les 8. Niet ingrijpen is ook een alternatief;
9. Les 9. Zorg voor een ‘plan B’;
10. Les 10. Let op doelmatigheid en proportionaliteit;
11. Les 11. Draaiboek ondersteunt maatwerk;
12. Les 12. Informeer het parlement tijdig en volledig;
13. Les 13. Stem tijdig af met de Europese Commissie;
14. Les 14. Denk na over te stellen voorwaarden;
15. Les 15. Organiseer het toezicht op naleving van voorwaarden;
16. Les 16. Overschat niet het nut van een overheidscommissaris.

De 16 lessen zijn mogelijk niet 1 op 1 over te nemen voor de toeslagenaffaire i.c. de Belastingdienst, zo zou voor hen de 'overheidscommissaris' synoniem zijn aan de 'staatssecretaris', maar daarmee (niet alleen) voor deze affaire zeker niet minder interessant.

Je vraagt je dan toch af: is de Top van de Belastingdienst op de hoogte geweest van deze '16 lessen in project-/programmamanagement'? Ik verwacht het helaas niet, zeker niet omdat 1 van de topambtenaren opmerkt: 'Ik heb een goed geheugen, maar zo goed ook weer niet.'

060124

"Al met al ging 30 procent van de uitgaven voor de hersteloperatie naar de apparaatskosten: de mensen die de uitvoering van de regelingen doen. (.....) Dat 30 procent van alle kosten naar uitvoering is gegaan, verbaast de experts dan ook niet. Wel zijn de kosten voor de externe inhuur relatief hoog geweest."

De Toeslagenaffaire: van een miljoenen- naar een miljardenoperatie (nos.nl)

Aan de ene kant stellen externe (commerciële) partijen brieven op bestemd voor de door de toeslagenaffaire getroffen gezinnen. Aan de andere kant is er een externe (sociale) partij die de ontvangers van de brieven helpt bij het verklarend lezen én hen financieel ondersteunt als zij een procedure starten: het sociaal notariaat.

Sociaal notaris Yvonne Vleeshouwers: ‘De kloof in de samenleving bestaat echt’ (fd.nl)

Door deze actie van de sociale partij is de commerciële partij vervolgens in staat om opnieuw een rekening in te dienen. Hier klopt iets niet.

210622

"Als we met medewerkers van de Belastingdienst spreken, zien wij een zekere verkramptheid om open met ons het gesprek te voeren. Zij lijken vrees te hebben afgerekend te worden op wat in het verleden niet goed is gegaan." constateert Bart Snels, die als inspecteur-generaal bij de nieuwe Inspectie zijn eerste observaties deelt over de Belastingdienst en Toeslagen. Een 'veeg teken', als je medewerkers bang lijken te zijn om te spreken over wat mis ging en wat beter kan.

Snel voorzag de Tweede Kamer van zijn 'Startpunt voor dialoog, eerste observaties van de Inspectie belastingen, toeslagen en douane'. Dat 'startpunt' levert interessante waarnemingen op.

Willem E.A.J. Scheepers, docent en organisatie ontwikkelaar Verander- en Programmamanagement resp. auteur van het zojuist verschenen boek Managen en Leiden Pre-Corona, over Leren (en Afleren).