Wetenschap geen nieuw geloof...toch?

Zoals veel landen, beschikt ook Nederland over een leuk betwetertje. Een eigenwijsje dat een column schrijft in de krant van welvarend Nederland, het NRC Handelsblad. Haar naam is Rosanne Hertzberger en ze is microbioloog. Daar schrijft ze overigens niet zoveel over.

De mensen lopen hard voor meegalmconcerten van de Toppers, voor Ajax-Feyenoord en voor alcohol in onze hoogwaardige westerse beschaving, maar ik heb nog nooit iemand euforisch zien worden van bacteriën schimmels gisten en virussen, dus ik snap wel een beetje waarom Rosanne uit Rotterdam daar niet over schrijft.

Ze schrijft wel veel over wetenschap. In begrijpelijke taal, dat ook, zodat u en ik er ook iets van begrijpen. Er zijn veel anderen die daar ook een poging toe hebben gedaan, maar dat is minder gelukt. Wie snapt iets van een zin als ‘Het sigmabaryon heeft een andere waarde voor vreemdheid, omdat hier de zwakke kernkracht nodig is om het tot een proton te laten vervallen.’ Ook dit is voor de gewone man geschreven, maar die haalt toch echt liever een frietje.

Rosanne uit Rotterdam schreef dit weekend, dat ze denkt dat we de wetenschap te veel vertrouwen. We zien het volgens haar teveel ‘als een soort alwetende feilloze autoriteit, die kan oordelen over goed en kwaad’. Een soort god dus.

Maar waarom bedrijven we eigenlijk wetenschap? Kunnen we niet veel beter met een mojitootje aan de rand van een zwembad gaan liggen? Natuurlijk wel. Maar we willen nu eenmaal precies weten hoe de dingen gaan. En in onze strijd tegen bedreigingen als ernstige ziekten of klimaatellende is wetenschap een geweldig hulpje.

Maar er liggen nogal wat kapers op de kust. Wetenschap wil door onderzoek aantonen dat iets zo is, of dat iets ‘met grote waarschijnlijkheid’ zo is. Tijdens het onderzoek zelf wil dat nog best integer gebeuren. Maar dan komt de krant langs. En de krant wil geen lang zwetsverhaal vol onbegrijpelijke professorbabbels, maar is op zoek naar lekker bekkende koppen. ‘Vrouwen kunnen beter multitasken dan mannen’ riepen hitsige tabloids bijvoorbeeld, en in het artikel staat dan dat dat ‘uit onderzoek’ blijkt.

Oh, denken we vervolgens naïef, dan zal het wel zo zijn. Maar de wens om lezers te trekken is bij kranten belangrijker, dan genuanceerde details weer te geven, waar mensen anno 2018 snel overlezen, omdat ze nu eenmaal nooit ergens tijd voor hebben, behalve voor sociale media, waar ze een virtuele halfgod van zichzelf proberen te maken. Dan heb je gewoon weinig tijd over. Zo’n NRC wordt waarschijnlijk daarom door de meeste mensen niet gelezen.  De artikelen zouden te lang zijn. Het moet korter, simpel, want ons brein is nu eenmaal luier dan een koala. Dat wil gewoon geen energie verspillen. Dus liever een vluchtige vlog met een enkel leugentje dan een kwartiertje lezen over feiten.

Dat vrouwen helemaal niet beter zijn in multitasken, is intussen alweer jaren bekend. Maar daarover hebben de kranten eigenlijk gezwegen. Niemand is daar namelijk goed in, blijkt namelijk uit andere onderzoeken. En pas als meerdere onderzoeken iets aantonen, kun je iets serieus nemen.

Dat heet replicatie, dat herhalen van onderzoeken. En het eigenwijsje van het NRC meldt nu dat er in nogal wat wetenschappelijke gebieden sprake is van een replicatiecrisis. Dit betekent dat onderzoeksresultaten niet opnieuw gevonden worden, als een onderzoek wordt herhaald. Vooral in de psychologie, waar het ene na het andere resultaat wordt tegengesproken door nieuw onderzoek.

Ook in de oncologie, de wereld van het kankeronderzoek, en de neurowetenschappen, worden de resultaten van bepaalde onderzoeken niet opnieuw gevonden. En nee, daar word je niet blij van. Vroeger was het simpel. Zeiden de niet hooggeschoolde mensen, dat de geleerde heren het wel zouden weten. Immers, als je ergens voor gestudeerd had, dan wist je het. Nou, no way. De geleerde heren van die tijd zouden met hun beweringen in veel gevallen met pek en veren de universiteit uit worden gedreven.

Wetenschap van 100, 50 en 30 jaar is op veel gebieden namelijk volkomen achterhaald. Ons idee van het heelal is bijvoorbeeld totaal anders dan een eeuw terug. En wie denkt dat ons huidige wetenschappelijk beeld van de werkelijkheid over 30 of 50 jaar hetzelfde zal zijn, kan beter vliegtuigjes gaan vouwen.

Tot die tijd zullen de kranten wetenschappelijke spektakel blijven rondtetteren, en de mensen zullen het geloven, omdat het wetenschappelijk is aangetoond en dan is het waar, nietwaar? Nee, helaas. Niet waar.

Wetenschap is een zoektocht. Die traag gaat. Het is knap wat we hebben ontdekt, maar er is zoveel meer waar we geen klap van snappen, terwijl we het wel als feit of waarheid rondkleppen. En dan hebben we het nog maar niet over alle Nobelprijzen, die naar de verkeerde mensen gingen, omdat bijvoorbeeld hun leerlingen een ontdekking deden waarmee zij gingen pronken. Of omdat iemand simpelweg vrouw was in een mannenwereld. Of omdat iemand anders, die beter lag in de wetenschappelijke wereld, een idee jatte van een collega.

Wetenschap moet er voor oppassen niet een nieuw geloof te worden. Daarom lijkt me de aanbeveling op zijn plaats kritisch te blijven over wetenschappelijke beweringen. Vraag je rustig af: is dit resultaat herhaald? Wie deed het? Zat er een belangrijk bedrijf achter, die belang had bij het onderzoek?

En dan nog deze: wetenschap heeft een beetje de neiging om arrogant te zijn, bijvoorbeeld ten opzichte van mensen die een spirituele interesse hebben. Hun beweringen worden met een korrel zout genomen, zoals ik in mijn nieuwe boek ‘Goden en goeroes’ laat zien. Maar geloven in krachten uit een andere wereld, of in de werking van iets magisch, mag dan zweverig zijn, het is bijzonder moeilijk om te bewijzen dat het niet bestaat. Wat je zal merken als je het toch probeert, is dat je vooronderstelling, je persoonlijkebelief je conclusie zal bepalen. En dat was nou precies wat je niet wilde als wetenschapper. Toch?

Bert Overbeek schreef een boek over 'Goden en goeroes'. Het boek gaat over spiritualiteit op de werkvloer, en hoe je je medewerkers beter kan laten samenwerken, door ze een open houding te laten ontwikkelen ten aanzien van andere overtuigingen. https://www.managementboek.nl/boek/9789492939067/goden-en-goeroes-bert-overbeek