Veranderingen, taal en ons brein

Ik moet altijd een beetje lachen als iemand na een stilte-retraire roept dat woorden er niet zo toe doen. Begrijp me goed, stilteretraites zijn boeiend, maar dat wil niet zeggen dat woordentaal ons niet zou helpen. Want echt, wat je hebt geleerd, komt voor een heel groot deel uit taal voort. En ons bewustzijn kan niet zonder taal.

Zelfs stilteretraites zou je zonder woorden misschien niet ontdekt hebben. In organisaties hebben mensen regelmatig liever woorden dan stiltes. Directieteams die zich in stilzwijgen hullen, vinden we geheimschrijvers. En van medewerkers die zich in vergaderingen nooit laten horen, vragen we om ‘meer zichtbaar’ te zijn. ‘Zeg gewoon wat je voelt’. Trouwens, als je niet zegt wat je voelt, vullen anderen het voor je in. Stilte helpt dan niet.

Al deze dingen gaan over taal, over zeggen en niet zeggen, over verbale boodschappen en over aanspreken (dus niet: aan-zwijgen). En ook veranderingen beginnen meestal met beschrijvingen. Met woorden, ja. Toch valt er wel iets meer over te zeggen.

De neurowetenschapper Elkhonon Goldberg noemt niet alleen taal als drager van ons bewustzijn, maar ook patroonherkenning en mentale representaties. Ons brein maakt een soort foto’s, filmpjes, audio-opnames en tekstjes van de dingen die we meemaken. Deze dingen noemen we ‘mentale representaties’.

Het brein slaat ze op in een soort archief en deelt ze in in categorieën. Zo onthouden we ze. Een mentale representatie is nooit helemaal exact de werkelijkheid. Denk maar eens aan dat tripje dat je ooit maakte naar Parijs, of een andere stad.

Je brein heeft daar allerlei plaatjes en verhaaltjes van. Als je die goed zou bekijken zou je zien dat er van alles ontbreekt en toegevoegd is. Ons geheugen is geen perfecte camera of geluidsdrager. Wat je brein opslaat is een vertekend beeld, een momentopname, opgenomen vanuit een bepaalde invalshoek.

Mentale representaties zijn belangrijk bij ons gevoel voor veiligheid. En dat gevoel voor veiligheid is nogal belangrijk bij leren en veranderen. Het punt is alleen dat ons brein naast dingen die kloppen ook dingen opslaat die niet kloppen. Dit is lastig omdat het brein bij nieuwe informatie niet kan beoordelen of iets waar is of niet waar.

En hier helpt taal ons. Via taal kunnen we meer informatie over een gebeurtenis ophalen. En daarmee onze verkeerde beoordelingen van de situaties corrigeren en verbeteren. Natuurlijk, in stilte kunnen we ook veel beleven, maar bij groei en ontwikkeling is taal onmisbaar. Onder meer om de onbewust opgeslagen misvattingen bij te stellen.

Ook kan taal ervoor zorgen dat de veiligheid bij een verandering groter of juist kleiner wordt. Dus ga lekker stilte-retraites doen, maar doe niet alsof ze zoveel functioneler of diepzinniger zijn dan taal. Taal is als vogelzang en een geweldige uitvinding van moeder natuur.