Pas op voor illusies en oogkleppen bij leiderschap!

Er zijn onderzoekers, zoals Chabris en Simmons, die hebben vastgesteld dat we vrij gevoelig zijn voor illusies. En dat geldt voor hoog- en laagopgeleiden. Zo hebben we vaak volledig ten onrechte vertrouwen in zelfverzekerde leiders, zelfs als die volledig onbetrouwbaar zijn. Ook denken we van een bepaald onderwerp heel wat te weten, terwijl onze kennis van het onderwerp niet veel dieper gaat dan wat vluchtig gelezen oneliners. Denk aan een begrip als reorganisatie of 'verandering'. We hebben daar allemaal een idee bij, maar stellen we dat idee wel eens bij? Weerstand tegen veranderingen of reorganisaties komt erg vaak voort uit onze kennisillusies: we denken het te weten, maar weten het niet echt (de toekomst is immers ongewis, en kan zich volledig anders gedragen dan het verleden).

Om het allemaal nog verwarrender te maken, want we zijn mensen en poelen van chaos al denken we  van niet, is daar nog onze neiging om afzonderlijke feiten op een geheel eigen manier te verbinden, en onze behoefte om deeltjes van de waarheid tot absolute waarheid bombarderen, waardoor het werkelijke verband volledig aan gort geraspt wordt. Dat is lastig bij het selecteren van nieuwe collega's en ook bij belangrijke besluitvorming. In mijn boek 'Het Flitsbrein' behandel ik de denkfouten die we daarbij maken. Ik vermeld er een stuk of acht en ze helpen je om je denkfouten te doorzien en bij te stellen. Nuttig wanneer je big data wilt interpreteren. Mede om die reden schreef ik 'Het Flitsbrein'.

Want het is wat met dat brein van ons. Het fopt ons voortdurend. Hoe komt dat toch, vragen mensen zich soms af. Het antwoord is vrij eenvoudig: de evolutie heeft volgens de wetenschappers Richard Dawkins en Daniel Dennett maar wat aangerommeld. Ze scharrelt blind, bijziend en doelloos rond. Geen enkel organisme is volgens een vooropgezet plan ‘gemaakt’, maar ontstaan uit chaotisch gedoe van genen, bacteriën, RNA, DNA en de omstandigheden die op onze aarde heersen, van kalme zeetjes tot aan gruwelijke tsunami’s en meteorietinslagen. Als je voorouders toevallig geleefd hebben in een omgeving, waar nooit iets gebeurde zullen ze zich anders ontwikkeld hebben dan mensen die voortkomen uit voorgeslacht, dat voortdurend te maken had met ingrijpende uitdagingen.
Ons brein fopt ons dus voortdurend, omdat het uit de jungletijden van onze voorouders stamt. En daar gold vooral de regel, dat het brein gerust was als de veiligheid gegarandeerd was. Was er voldoende eten, waren er weinig bedreigingen van andere stammen of van wilde dieren, dan was het brein gerust en eigenlijk hoefde er dan niet verder te worden nagedacht.

Ons brein is lui, en dat zie je terug bij al die door Chabris en Simmons geïnventariseerde illusies waarmee we ons zelf op de been houden, zonder zelf in te zien dat het illusies zijn. Hoe erg dit is? Ach, we doen het, dit wetende, nog best aardig af en toe. Maar hebben we van de wereld nu een veilige planeet gemaakt? Het antwoord moet helaas nee luiden.

Voor de leiders in organisaties en de politiek geldt: verzamel alsjeblieft niet alleen ja-knikkers om je heen. Zorg voor een breed palet aan opinies in je MT, en in je organisatie. Diversiteit dus. Dan voorkom je dat je, zonder het te weten, je leiderschap uitoefent met oogkleppen. En ja, dat komt terug in het resultaat. En nee, dat is niet altijd meetbaar. Ook meetbaarheid is tot op zekere hoogte namelijk een illusie. Daarover kun je prachtige dingen lezen in 'Uit onbetrouwbare bron' van Daniel Levitin. Doen!

Bert Overbeek geeft trainingen over leiderschap, is executive coach en teamontwikkelaar en -trainer.  Hij is te bereiken via bert_overbeek@hotmail.com, ook voor interactieve bijeenkomsten en lezingen. Zijn boeken over diversiteit behaalden stuk voor stuk top 10-noteringen bij Managementboek. (https://futurouitgevers.nl/auteurs/bert-overbeek/)