Narcist? Borderliner? Autist? Hou eens op met die labels, joh...

Wanneer je in supermarkten, café’s of restaurants stiekem luistert naar gesprekken, die niet voor je bestemd zijn, lijkt het wel of iedereen psychiater is. De grensoverschrijdende ziektebeelden vliegen je om je oren, als muggen aan de waterkant op een zwoele avond. En er wordt flink gestoken, neem dat maar van mij aan.

Een van de meest populaire woorden die je hoort is het woord ‘narcist’. Dit ziektebeeld wordt meestal toegepast op leidinggevenden ex-partners. Nadat mensen tientallen jaren getrouwd zijn met dat wat ooit de man of vrouw van hun leven was, en de relatie via de guillotine naar het verleden wordt weggemoffeld, zeggen ze vol overtuiging dat ze het eigenlijk na 2 jaar al beu waren, die relatie.

Dat ze daarna nog 25 jaar zijn gebleven is niet hun schuld, maar heeft te maken met het raffinement van hun ex-partner. Ze zijn tegen hun wil gegijzeld door wat uiteindelijk een in- en ingemene creepof bitchblijkt te zijn. Alles draaide om de wensen van de zelfzuchtige ex, en zijn of haar grillige gedrag zorgde ervoor dat ze in een squeeze geperst zaten, waarbij klem raken na een kettingbotsing verbleekt.

Alice Miller, een veel geciteerde deskundige in zielenknijpersland, beschrijft wat een narcist is. Zo iemand heeft van zijn ouders nooit de aandacht gekregen, waar hij behoefte aan had, omdat die ouders belangrijker zaken hadden te doen, zoals naar de kapper gaan, of een nieuwe auto kopen. Het narcistje heeft daardoor een innerlijke leegte ontwikkeld, waar hij zich eigenlijk geen raad mee weet. Hij zoekt vervolgens voortdurend naar aandachtinjecties van argeloze empathici, die zich om de een of andere reden de hele godganselijke dag lopen te verplaatsen in de belevingswereld van de ander, alsof er in hun eigen geest niets te doen.

Met name de pleasers onder de empathici zijn als vlinders met broze vleugels in de wreed wrijvende grijpstuivers van de narcist, die neemt wat hij nemen kan en verder geen boodschap heeft aan de gevoelswereld van de ander. Narcisme is een ziektebeeld, en het is verrotte moeilijk om een narcist te helpen.

Heel veel beroddelde exen zijn echter helemaal geen narcist, maar in het ergste geval alleen maar een klein beetje egocentrisch. In veel gevallen zijn de vermeende egoverslaafden gewoon mensen, die in hun relatie hun wensen met het nodige aplomb hadden te bevechten, en daarin steeds assertiever werden, om de manipulatieve capriolen van hun geliefden het hoofd te bieden. Die waren door hun zogenaamde empathie en eeuwige zorgneigingen niet in staat tot directheid, of het op rustige wijze duidelijk maken van hun wensen. En dus wrongen ze zich in allerlei onzichtbare bochten om latente dominantie gestalte te kunnen geven. Tientallen jaren lang.

Natuurlijk weet ik ook wel, dat er echte narcisten zijn. Mensen die zich niets gelegen laten liggen aan het gevoel van een ander, die lief zijn zolang je ze blijft paaien, en je laten vallen als je hun behoefte niet meer bevredigt. Geloof me, ik heb er ervaring mee. Maar daarvan zijn er geen miljoenen, en veel van die ogenschijnlijk invoelende lieverds die zich als heilige martelaren presenteren, gebruiken het woord narcist om de ander uit hun systemen te bannen, en anderen ervan te overtuigen, dat niet zij maar de ander de schuld was van de mislukte relatie.

Het te pas en te onpas psychiatrische etiketten op medemensen plakken is een ware mode geworden. Er zijn bijvoorbeeld ook mannen, die hun ex-vrouwen als borderliners brandmerken, omdat ze ze jarenlang niet serieus hebben genomen, en omdat die vrouwen moesten schreeuwen om gehoord te worden. Als die tenslotte tot een staat van emotionele incontinentie zijn vervallen, omdat ze hun geliefde ex-mannen op geen enkele andere wijze konden bereiken, heten ze plotsklaps borderliners.

Wie te maken heeft gehad met echte borderliners, weet dat het geen pretje is. Dat zijn mensen, die je laten vallen als een baksteen, die mensen tegen elkaar opzetten en die in gesprekken graag de boel uit de hand laten lopen. In emotionele chaos slaan zij hun slag. Ze maken je uit voor rotte vis, vernederen je of slaan je zelfs, want in zo’n slagveld kunnen zij het beste uit de voeten en winnen zij altijd. Een normaal gesprek is nauwelijks met ze te voeren, wanneer ze in hun emotionele flow zitten. Later betuigen ze spijt.

Ik noem dat etiketteren van medemensen als borderliner of narcist de psychiatrisering van het gewone; het mentale virus van onze samenleving. Vroeger was je gewoon een stille; nu heet je autist als je wat minder goed bent in het jezelf delen met bij voorkeur de hele wereld. Wanneer je, bijvoorbeeld door een overdosis sportbeoefening wat drukker bent dan de rest, drukken ze het label ADHD op je voorhoofd. Ook wordt er kwistig gestrooid met woorden als psychoot en schyzofreen, wanneer mensen zich niet geheel gedragen volgens onze Hollandse-hutspot-normen-en-waarden. Als je niet beter zou weten, ga je denken dat je door gevaarlijke gekken omringd bent, en dan is er altijd wel iemand in de buurt die je paranoïde noemt.

Psychiatrisering komt ook voor op de basisschool, waar sommige (zeker niet alle) lieve juffen en brave meesters zich, na het lezen van een paar edities van het blad Psychologie, bekwaam genoeg achten om hun leerlingen te kunnen diagnostiseren alsof ze werkzaam zijn in gesloten inrichtingen.

Waar het me om gaat is dit: laten we de verschillen in persoonlijkheid omarmen. Blij zijn dat we niet allemaal hetzelfde zijn, dat we niet in een regime leven dat ons tot gehoorzame kloontjes van elkaar maakt. En laten we de diagnoses overlaten aan deskundigen. Het is erg genoeg als je aan een psychiatrische stoornis lijdt. Ik vind het op zijn zachtst gezegd oneerbiedig, en bovendien nogal ongevoelig in een samenleving, waarin naar het schijnt zoveel hoogsensitieve mensen rondlopen, dat je er moeiteloos de Waddenzee mee zou kunnen vullen. En oh ja, die hooggevoeligen, dat zijn nooit de exen, maar altijd wij zelf. Interessant, interessant. Hoe zou het met onze zelfperceptie zijn?

Bert Overbeek is trainer en coach. Hij schreef een aantal top 10-boeken over diversiteit, en over het brein. Voor lezingen: pitcher.support@hetnet.nl