Lijdt onze samenleving aan psychiatrische ziektes? (Over Dirk de Wachter)

Hij ziet eruit als een popster en schrijft zeer goed verkopende boeken. Dirk de Wachter, Vlaams psychiater, deed goede zaken met zijn boek ‘Borderline times’. Op de flap wordt hij aangeprezen door Arnon Grunberg, en dat helpt lekker mee bij de verkoop.

De Wachter is charmant en intelligent, en heeft een zienswijze die door velen interessant wordt gevonden. Grunberg zegt dat hij het niet met iedereen eens is, maar dat we het boek zeker moeten lezen. Dat een schrijver dat zegt, is niet zo vreemd, want de Wachter citeert graag uit de romankunst, die hij beschouwt als een betere indicator van onze samenleving dan de wetenschap.

In ‘Borderline times’ citeerde hij vooral Houellebecq. Hoewel De Wachter zegt dat hij geen cultuurpessimist is, kun je Houellebecq toch moeilijk een vrolijkerd noemen. En hoewel de Wachter in zijn interviews lichtvoetig overkomt, zijn zijn eigen boeken zeer somber in hun strekking.

We glijden af. Daar komt het op neer. Onze samenleving raakt los van de o zo belangrijke hechtingsverbanden. Alles wordt gewelddadiger, Facebook geeft een illusie van vriendschappen, maar in feite worden we steeds eenzamer. Scheiding is schering en inslag en daardoor raken onze kinderen voorbeelden van hechtingsverbanden kwijt.

Is het dan gek dat ze beginnen te rotzooien op straat? Wat zijn immers hun voorbeelden? Kort gezegd vooral volwassenen, die als credo ‘Pluk de dag’ verheerlijken. Hedonisten regeren! Seks dreigt een zielloze lustbezigheid te worden (zoals in de boeken van Houellebecq). Het wordt een wegwerpmaatschappij. Zelfs minnaars gooien we weg bij de eerste de beste tegenslagen. Het gaat, kortom, mis.

Natuurlijk is het beeld dat hij schetst geen onzin. Er gaat het nodige mis. Maar ik maak een paar bezwaren tegen de Wachter’s cultuurpessimisme (hij vindt zelf niet dat hij dat is).

1. Net als de media focust De Wachter vooral op de destructieve kant van de ontwikkelingen. Het is de ‘slecht nieuws show’; een opsomming van alle negatieve ontwikkelingen, zonder de positieve kanten ervan te inventariseren.
2. Met name de positieve effecten van de veranderingen komen totaal niet in beeld. Waarbij voor het gemak maar even vergeten wordt hoe verstikkend hechtingsverbanden kunnen zijn. Hechting heeft niet per se iets met liefde te maken, namelijk. De samenleving heeft zich daar niet voor niets vandaan ontwikkeld.
3. Psychologen en psychiaters hebben nogal eens de neiging om alles in termen van ziektes te vangen. Ik ben daar intussen allergisch voor geworden. Niet alleen zij doen het namelijk, maar iedereen gooit maar raak met termen uit de psychoanalyse. Ben je wat stiller, dan heet je autistisch. Wie druk is, heeft ADHD. Het gemak waarmee mensen voor narcist worden uitgemaakt liegt er niet om. En je hebt maar zo een burnout. Voor psychiaters en psychologen is dat een prachtige bron van inkomsten, maar ik vind het nogal vermoeiend mensen met dast soort typeringen om de oren te slaan. In positieve zin trouwens ook. Zo kom ik de ene HSP’er na de andere tegen.

Ik denk niet dat het ons helpt om de wereld als een apocalyptische brandhaard voor te stellen. Natuurlijk hebben we dan meer psychiaters nodig, maar ik heb liever dat we constructief leren omgaan met vernieuwingen. Het romantische hechtingsverhaal van de Wachter zal velen aanspreken, omdat het voorziet in onze behoefte aan veiligheid. Wat is immers prettiger dan dat we ons leven door anderen worden gedragen als het moeilijk wordt?

Want dat is toch de kern van het betoog van de Wachter. Al die persoonlijke ontwikkeling, dat is allemaal niet zo zinvol en leidt maar tot verwaarlozing waar het echt om gaat: het dragen van elkaar. Nu vind ik ook dat we elkaar als mensen moeten helpen, laat daarover geen misverstand bestaan. Maar dat hoeft voor mij niet per se in de traditionele eenheid van het gezin.

Dat ik deze bezwaren heb tegen de Wachter wil niet zeggen dat ik er geen kennis van neem en zijn boek niet van harte aanbeveel. Want de risico inventarisatie die hij maakt is nuttig. Maar laten we vermijden dat we achter aan gaan hollen, alsof hij het nieuwe gouden kalf is.