Het psychiatrische etikettentheater: zijn we gek geworden?

Arta was emotioneel labiel. Ze was een borderliner’, zei Ronald toen we met een groep vrienden een borrel dronken op 1^e kerstdag. Arta was Ronald’s ex. Ze waren nu zes maanden uit elkaar. Haar had ik een week geleden gesproken, en dat loog er ook niet om. Ze noemde Ronald emotioneel afgeknepen, ‘van het pad af’ en een narcist.

‘Alles draait om hem. Hij doet wel charmant, maar hij kan zo hard en kil zijn. Hij kan je zo klein maken, dat weten zijn vrienden niet. Daar is hij altijd de nice guy.’

Ik ken zowel Ronald als Arta vrij goed, en hoewel ik weet dat Arta wel eens wat door kan slaan in haar emoties, heeft ze geen extreme verlatingsangst, is ze niet bovenmodaal impulsief en mateloos, kent ze geen extreme stemmingswisselingen, moeten we haar boosheid en irritaties niet verwarren met intense woedeaanvallen en heeft ze niet het gevoel van leegte dat borderliners kenmerkt. Suïcidaal is ze nooit geweest en ze heeft een normaal zelfbeeld.

Waarom Ronald dan denkt dat ze borderliner is? Omdat ze in hun relatie aan het einde veel ruzie hadden, en in die ruzies kon ze behoorlijk tekeer gaan. Maar het was haar manier van de boel bij elkaar houden. Zij dacht, ten onrechte trouwens, dat ze de boel kon redden als ze de dingen op scherp zou zetten. Maar zijn reactie was dat hij steeds vaker zijn schouders ging ophalen en sport ging kijken als ze ergens een punt van maakte. Zij begreep dat niet, vond het egocentrisch en trok de conclusie dat hij gevoelloos was, geen geweten had  en dus een narcist was.

Wat zij vergaten, was dat ze dit gedrag bij elkaar opriepen. Buiten de context van de relatie waren zij vaak heel andere mensen. (Zie mijn boek 'Love love love:  https://geschiedenis-winkel.nl/love-love-love-bert-overbeek.html) Ze maakten elkaar zo. De een werd steeds heftiger, de ander juist stiller. Dit relatiepatroon is niet uniek. Het is zelfs vrij klassiek. Veel stellen herkennen het wel. Sommigen komen er niet uit, anderen hebben er een weg mee gevonden. Ronald en Arta niet. Die liepen erin vast. En nu noemen ze elkaar dus narcist en borderliner. En ook dat is niet uniek.

We doen het namelijk voortdurend. Elkaar etiketten opplakken, die verwant zijn aan mentale ziektebeelden. Deze foeilelijke gewoonte uit zich op talloze manieren. Stille mensen, die niet de hele tijd verbaal incontinent aan het communiceren zijn, of mensen die graag over hun passies praten, worden autistisch genoemd. Ben je wat drukker, dan heet je ADHD’er. Iemand die zich wat minder goed kan uitdrukken is een ‘typische PDD NOS’er.

Wie niet beter weet, zou denken dat hij, zodra hij de voordeur van zijn woning dichttrekt, in het domein van een psychiatrische inrichting terecht is gekomen. Hij zou net als de 20^e eeuwse schrijver WF Hermans kunnen vermoeden dat hij ‘door gevaarlijke gekken omringd is’. Vooral als hij iemand is die verslaafd is aan media, waar de nare gebeurtenissen worden samengevoegd tot nieuws dat je niet mag missen. Deze uittreksels van het wereldleed maken gewag van vermiste kinderen, beroofde weduwen, plofkraken, gehackte overheidssystemen, oorlogsdreiging, de enorme en onafwendbaar lijkende klimaatproblemen en ga zo maar door. En dit soort nieuws vertekent de werkelijkheid, want er gaat gewoon duizend keer meer goed dan verkeerd.

En zo zijn we niet alleen zelf tot narcisten, borderliners, autisten en ADHD’ers gebombardeerd, maar lopen wij ‘gevaarlijke gekken’ ook nog eens rond in een krankzinnige wereld, die maar één ding lijken te bewerken, namelijk het einde  van onze welvaart en veiligheid. En in die wereld staan opeens een paar psychiaters op, die lezingen gaan geven over onze borderline society. En die lezingen worden drukbezocht. De zalen zijn afgeladen. En waarom? Omdat wij, de gevaarlijke gekken in een krankzinnige wereld ze nodig hebben. En dat vertellen we door aan onze Facebook- en Insta-vriendjes en -vriendinnetjes. Vroeger had je de kerk, nu hebben we de psychiatrische theaters om ons gerust te stellen. De boodschappen zijn minder mytisch, maar ze bieden houvast in een tijd die zich gedraagt als een ballon die al vol lucht is, maar waar je maar gebakken lucht in blijft pompen.

Maar het begint er natuurlijk mee dat de Arta’s en Ronald’s van deze wereld het gedrag van hun exen psychiatrische etiketten geven. Etiketten die niet kloppen. Je moet ziektebeelden en afwijkingen goed onderscheiden van ‘gemiddeld’ emotioneel of rationeel gedrag. Ook al om mensen die echt lijden aan zo’n ziekte of afwijking goed te kunnen helpen. Maar ook om niet iedereen die wat vermoeid is van het drukke leven het gevoel te geven ‘burnout’ of ‘overspannen’ te zijn. Want hoe we onszelf noemen heeft invloed op wat we zijn of worden. En tenslotte ook op welke theaters of kerken we bezoeken.

Een beetje meer lachen om de eigen ‘dwaasheid’, dat helpt en relativeert. En maakt het kleiner. Dus Arta, Ronald trekt zich terug en toont geen gevoel meer als je emotioneel de confrontatie zoekt. En Ronald, je ex wordt steeds heftiger naar mate jij je afsluit. Maar narcist? Borderliner? Absolute onzin!

Bert Overbeek is behalve teamcoach, trainer, executive coach en schrijver ook relatietherapeut. Hij vindt in zijn werk de juiste diagnose heel belangrijk, om te voorkomen dat gezonde mensen ziek worden. Hij schrijft al jaren kritische artikelen over hypes, maar neemt ze serieus in hun boodschappen. In iedere hype schuilt waarheid, maar hypes verdwijnen en daarmee ook hun waarheden. Bert is te bereiken via bert_overbeek@hotmail.com