Borderline times of gewoon een verouderd stress systeem?

Er verschijnen op dit moment regelmatig boeken van psychiaters. En ze verkopen goed. Twee springen er uit en kennen een grote populariteit. De Vlaamse psychiater Dirk de Wachter en de Nederlandse psychiater Witte Hoogendijk. Beide richten zich op de moderne tijd. De Wachter schrijft over de reactie van de menselijke psyche op de moderne tijd; Hogendijk geeft een uitgebreide verhandeling over ons stress-systeem, met behulp van de Volkskrant-journaliste Wilma de Rek.

De Wachter vindt dat we van het pad af zijn. Sociale media geven ons de indruk dat we heel veel vrienden hebben, maar in werkelijkheid zijn dat oppervlakkige contacten. We hebben geen moment rust meer, en dat is niet goed voor de mens. Kinderen mogen zich niet meer vervelen, en we hebben grote hechtingsproblemen in onze samenleving. De persoonlijke ontwikkeling heeft er toe geleid, dat we individualisten zijn geworden, en de buitensporige hoeveelheid informatie die over ons wordt uitgestort leidt tot allerlei angsten en problemen.

Hoewel de Wachter zaken signaleert die er zijn, vind ik hem persoonlijk te somber, apocalyptisch somber bijna. Zijn benadering steunt op het literaire werk van Houellebecq, de Franse romanschrijver, en op het soort psychologie dat zich niet veel aantrekt van modern-neurowetenschappelijke gegevens. Met al dat breinonderzoek heeft de Wachter ook niet zoveel. Hij vindt dat we het overschatten.

Hij is populair, de Wachter, misschien omdat hij op de popster Nick Cave lijkt, maar ook omdat veel mensen vinden dat het door sociale media de verkeerde kant uitgaat. Ik vind dat hij alles teveel problematiseert, en de moderne ontwikkelingen louter somber inziet. We leven in borderline times, de titel van zijn boek, en daarmee is de westerse samenleving ‘gepsychiatriseerd’. Waarmee ik bedoel dat normale zaken tot een ziektebeeld worden gemaakt.

Hoogendijk is vrolijker. Ook hij analyseert in zijn boek ‘Van big bang tot burn out’ over de verschijnselen van de moderne tijd, en constateert dat we over een stress systeem beschikken dat zich over een periode van miljoenen jaren heeft gevormd, en nu de draad kwijt is. Je krijgt bijvoorbeeld stress als je printer het niet doet. Je weet dat het geen zin heeft om je op te winden, maar je doet het toch.

Zijn boek is in alle opzichten luchtiger. Hij ziet de negatieve effecten wel van de moderne tijd, maar biedt oplossingen. En heeft scherp voor ogen wat de oorzaak is voor de momenten dat we uit ons doen zijn. Ons stress systeem dus. Hij stelt dat de mens niet toegerust is om op alle stressoren een goede respons te geven. Dat leidt tot vervelende stressgevoelens.

Maar dit in te zien helpt al veel.  ‘Het inzicht in wat de stressoren zijn en waar ze vandaan komen is meteen ook het begin van de oplossing. Sommige stressoren kun je namelijk gewoon uitschakelen.’ Zet je mobiel uit, hou op om mensen veel te vroeg uit hun bed te laten komen om naar hun werk te gaan, geef ze hun autonomie terug maar help ze vooral inzien dat ze zich veel stressoren inbeelden.

Wat hij met De Wachter eens is is dat we verder onze verwachtingen bij moeten stellen. Hij spreekt van ‘geluksterreur’. ‘Geluk moet, wie niet gelukkig is, is mislukt en moet behandeld worden. (…) Het leven heeft geen ander doel dan leven. Een spin zit rustig in zijn webje te wachten er een hapje aan zijn huis blijft plakken.’ Je moet gewoon oppassen dat je je systeem niet overbelast.

Niets apocalypse, en geen angst voor een ontzielde mensheid. Gewoon praktisch ingrijpen als je uit balans raakt. En beseffen dat ons stress systeem in de moderne tijd niet optimaal functioneert. Dat is op de werkvloer een nuttig inzicht. Op tijd ingrijpen als mensen hun grenzen niet bewaken voorkomt veel burnout. En daar hebben we meer aan dan mensen psychiatriseren, door normale gedragingen psychiatrisch te labelen. Niet iedere introverte man of vrouw heeft een sociale fobie, niet iedere egoist is per se een narcist, niet iedere drukke jongen is een ADHD’er en niet iedere ICT-liefhebber die wat stiller is is een autist. Dat maakt voor mij het boek van Hoogendijk inspirerender dan de werken van de Wachter. Maar dat neemt niet weg dat ik veel respect heb voor de Wachter, en hem toch graag lees, omdat hij de vinger wel op een paar pijnplekken legt. Ze zijn alleen minder destructie, naar mijn mening, dan hij suggereert.

‘Borderline times’, Dirk de Wachter, Lannoo Campus, 2012, 29^e druk: 2016

‘Van big bang tot burn out’, Witte Hoogendijk en Wilma de Rek, Balans, 2017