Blijf feitelijk in de discussies over diversiteit!

In de discussies rondom diversiteit worden de feiten nog weleens geweld aangedaan. Van alle kanten. Als ergens blijkt dat onze argumenten bepaald worden door onze emoties is het wel in deze discussies. We gaan de feiten verzamelen die bij onze emotie en onze denkbeelden passen. Selectief, want feiten die tegenspreken wat we vinden, negeren we. En nog eens: dat gebeurt bij alle partijen binnen de discussie.

Wilders is een veelbesproken voorbeeld. Eigenlijk redeneert hij zo: ben je moslim, dan ben je in principe een bedreiging voor de tolerante westerse samenleving. Zijn karikatuur van de moslim is gebaseerd op iets dat werkelijk bestaat: de moslim die de wereld goed- of kwaadschiks tot een islamitische wereld wil maken, met als grondwet de sharia. Dat het hier gaat om een klein groepje moslims, maakt hem niet uit. Alles over een kam!

Mensen gaan hierin mee, omdat hun beeld van de islam gevormd wordt door terreur en omdat we last hebben van iets dat we tribal kunnen noemen: als iemand niet tot onze familie, stam of natie behoort, reageren we diep van binnen in eerste instantie sceptisch. ‘Wat komen ze doen?’, ‘zijn ze van goede wil?’ en ‘willen ze zich aan onze normen aanpassen of niet?’ We zijn op onze hoede, en dat hebben we gemeen met bijvoorbeeld chimpansees. Het lijkt in onze biologie te zitten. Het is de keerzijde van liefde voor de eigen groep. En het leidt helaas te vaak tot xenofobie.

Binnenkort komt de sinterklaasdiscussie weer op gang. Er is veel verzet tegen het veronderstelde racistische karakter van het feest: Een ‘blanke baas’ met ‘zwarte knechten’ zet de witte man (die ook dominant is in onze samenleving) als superieur weg. Dit stuit op veel verzet bij mensen uit bijvoorbeeld de Surinaamse cultuur. Dat is niet zo gek, want juist daar heeft men ervaren wat voor misstanden er in het verleden zijn geweest met die ‘blanke bazen’. Voor de duidelijkheid: dat waren Nederlanders.

Onze Nederlandse geschiedenisboeken zwijgen over de verkrachtingen, martelingen en moorden van onze voorvaderen, zowel in Suriname en voormalig Nederlands Indie, tegenwoordig Indonesie. We bezingen de ‘zeehelden’ en kolonialisten die met veel geweld landen binnenvielen waar ze niets te zoeken hadden. Om over de slavenhandel nog maar te zwijgen.

Toch moet je ook hier feitelijk blijven. Hoe slecht de Nederlandse rol ook is geweest in de slavenhandel, je kunt deze niet een op een doortrekken naar het sinterklaasfeest. ‘Zwarte piet’ gaat terug op de Moren die een paar eeuwen geleden de kusten van Noord-Europa onveilig maakten door blanken te ontvoeren en als slaaf te verkopen. Jazeker. Het angstbeeld dat je mee moest in de ‘zak naar Spanje’, en dat er een ‘roe’ mee gemoeid was, was op een werkelijkheid gebaseerd. Deze werkelijkheid  was tegenovergesteld aan hoe het vaak lijkt: niet de blanke man was superieur, maar de Moor die hem als slaaf meevoerde.

Dit is ook een historisch feit. Dat dit feit in het sinterklaasfeest verwerkt is, neemt de vraag niet weg waarom sinterklaas een ‘blanke baas’ was; een ‘goedheiligman’. Een blanke superieur goedheiligman.

Dat is een erfenis uit de christelijke wereld. Sinterklaas was immers een bisschop. Een Turkse bisschop bovendien. Later is dit hele beeld ‘vernederlandst’ tot het sinterklaasfeest dat we inmiddels kennen.

Dit soort feiten hoor je in de discussie niet, maar zijn ondertussen wel de belangrijkste inhoudelijke feiten rondom dit thema. Slavernij is niet gebonden aan een specifiek land of volk. Het lijkt veel meer samen te hangen met handel en macht. De machtigen der aarde onderwerpen anderen en maken hen tot slaaf. De verhalen zijn talrijk op dit gebied.

De slavenhandel in Afrika was al volop in gang, al eeuwen, toen de Nederlandse handelaren een paar eeuwen terug in Ghana arriveerden. De Arabische vorsten en Afrikaanse stamhoofden hadden al zorggedragen voor een geoliede slavenmachine. Dat neemt niet weg, dat Nederland een bijzonder slechte rol heeft gespeeld in de eeuwen dat ze slaven begon te verhandelen. Maar ook hier past weer een nuance.

Om te beginnen was niet de hele Nederlandse samenleving het eens met de handel. Het heeft zelfs vrij lang geduurd voordat er toestemming kwam om in mensen te handelen. Er was veel verzet, zoals in Nederland altijd een groot deel van de mensen zich verzet heeft tegen racisme. Met name de rijke klasse van Noord- en Zuid-Holland en Zeeland heeft zich slecht gedragen. De VOC’ers, bijvoorbeeld. Inderdaad, een minderheid.

Ook later is er altijd een groot deel van de bevolking geweest dat zich verzet heeft tegen slavenhandel en racisme. Nederland heeft bijvoorbeeld een dominante bijdrage geleverd aan het invoeren van de apartheid in Zuid-Afrika, maar ook aan de afschaffing ervan. De anti-apartheidsbeweging van Mandela, het ANC, heeft veel Nederlandse steun gehad, en Mandela heeft dat ook geweten.

Iemand die daarbij betrokken was, was Peter Hermes, voorzitter van het Nederlands Instituut voor Zuid-Afrika. Hij zei het volgende op de RTL-website: "De strijd tegen het apartheidsregime in Zuid-Afrika was enorm in ons land. De grootste ter wereld, op Engeland na. Wij voelden de verantwoordelijkheid voor het systeem. Het was immers ooit door onze voorouders ingevoerd. Die strijd van 1960 tot 1990 zorgde voor een ongekende saamhorigheid in ons land. Politieke partijen, vakbonden en kerken werkten voor het eerst in de geschiedenis samen. Dat was nog nooit eerder gebeurd."

Wat ik hiermee wil zeggen, is dat we genuanceerd moeten blijven in onze strijd tegen onrecht. Want we doen die strijd zelf onrecht aan als we met feiten gaan sjoemelen. De westelijke provincies van Nederland, en dan met name een rijk deel van de machthebbers en hun handelscompagniees, hebben gruwelijke misdaden op hun geweten. Omdat dat bij onze geschiedenis hoort, moeten we dat niet verdonkeremanen. Anderzijds moeten we niet vergeten dat een deel van ons volk ook belangrijk heeft bijgedragen aan de afschaffing van de slavernij.

Daar komt nog bij dat de ongelijkheid tussen arm en rijk ook Nederland lang heeft beheerst. In ons land hebben witte machthebbers ook over witte ondergeschikten geregeerd. Macht corrumpeert. Zo simpel is het. Wie de macht heeft, en dan vooral ook de fysieke macht, heeft zijn handen vrij om te doen wat hij wil. En dan gaat het verkeerd. In Nederlandse samenlevingen, maar ook in Arabische, Aziatische, Afrikaanse of Amerikaans tribes. Niet de huidskleur of nationaliteit bepaalt dit, maar de mogelijkheden tot macht.

 Het is dus allemaal niet zo simpel als het lijkt. En het is belangrijk om de nuance te blijven zien. Oorzaak van veel ellende is namelijk ongenuanceerdheid. Ongenuanceerdheid over mensen die anders zijn dan jij. Het is bekend dat wij genuanceerd zijn over mensen die tot onze eigen groep behoren, maar in algemeenheden redeneren als we het hebben over mensen die tot een andere groep behoren. Dat leidt tot veel ellende.

Het is van groot belang om in onze strijd tegen discriminatie feitelijk te blijven. Je wilt niet, als je strijdt tegen onrecht, beticht worden van gesjoemel met de waarheid. En juist als het gaat om een onderwerp als diversiteit, moeten we onze emotie kritisch blijven toetsen aan de werkelijkheid. Of het nu om de islam gaat, of om sinterklaasfeesten.

En, oh ja, in mijn boek over diversiteit wijs ik op nog iets. En dat is: rekening houden met het gevoel van de ander. Goed luisteren wat hem raakt en waardoor hij wordt geprikkeld. Met name in de sinterklaasdiscussie is de intentie een belangrijk issue. De intentie om een ander te begrijpen. Je kunt zelf wel vinden dat het niets met racisme te maken heeft, maar het wordt kennelijk wel zo beleefd door mensen.

En dit heus niet omdat ze zich zomaar om niets gediscrimineerd voelen. Hun opa’s en oma’s zijn vaak gruwelijk mishandeld door witte Nederlanders. Daar heeft vervolgens niemand het meer over. Dan zit je toch iets anders in de discussie dan wanneer je in een welvaartssamenleving bent opgegroeid, waarin de meeste mensen dezelfde huidskleur hebben als jij, en bovendien dezelfde normen en waarden.

Ik ben benieuwd naar aanvullingen en reacties op dit artikel. Ik realiseer me dat ik de wijsheid niet in pacht heb. Mocht ik de plank misslaan, laat dat dan gerust zien in een reactie. Wanneer ik daarbij de indruk heb dat je me verkeerd weergeeft, zal ik natuurlijk reageren. Maar respectvol,  zoals het volgens mij hoort.

Diversiteit-deskundige Bert Overbeek (pitcher.support@hetnet.nl) is bijna 25 jaar trainer en coach en heeft zowel op nationaal als internationaal niveau gewerkt bij ongeveer 50 organisaties. Hij heeft verschillende train-de-trainers en coach-de-coaches gegeven. Hij geeft lezingen over werken in de digitale tijd, training/coaching en het brein, en diversiteit. Hij schreef verschillende boeken, waarvan er drie in de top 10 van Managementboek belanden, waaronder diversiteit.