Bijwerking van het coronavirus: complot- en rampdenken, nonchalance en gelijkhebberij, maar eigenlijk angst

Tot voor kort kenden we de term corona alleen maar uit de genotsmiddelenindustrie. De roker die wegzwijmelt bij het grotere sigarenwerk, en niet bij die iele cigarillootjes, werden wild bij het vooruitzicht van een corona. En ook bierdrinkers kenden het merk Corona. Kennelijk zijn die bierdrinkers bang geworden, want de cijfers van die bierbrouwer zijn de afgelopen tijd flink veel slechter geworden.

Het zou me niet verbazen, als dat komt doordat de bierdrinkers denken dat het coronavirus, een nieuwkomer op de coronamarkt, door het bier is gemengd. Ja, u lacht misschien, maar dit zou niet eens de gekste mythe zijn die met het virus is meegekomen. Wat denkt u van het idee, dat het virus bewust door overheden is verspreid, om hun macht te vergroten? Om nu eens allerlei dingen aan de mensen op te leggen, waar normaliter verzet tegen zou bestaan.

Onzin? Zeker. Maar zoals wel vaker met loze kreten en onbewijsbare ideeën wordt dit idee met veel overtuiging verspreid. De predikers ervan verklaren je voor naïef als je dit niet ‘doorziet’, zoals zij. De vraag rijst hoe zij zij dit zo goed kunnen weten. Ontvangen ze deze informatie van een hogere macht? Beschikken ze over geheime documenten?

Niets van dit alles. Ze poneren een stelling, bijvoorbeeld dat de overheid niet te vertrouwen is, en vervolgens vinden ze er allerlei ‘bewijzen’ voor. Zoals je misschien weet, is voor vrijwel iedere bewering een bewijs te vinden, als je selectief informatie verzamelt, en tegelijkertijd ook informatie negeert, die jouw idee tegenspreekt.

Complottheorieën zijn één van de psychische reacties, die je tegen kan komen in deze coronatijd. Nu we dan eindelijk eens door de natuur worden gedwongen om uit onze alledaagse routines te stappen, hoor je allerlei mensen die hun overtuigingen bevestigd zien. Er zijn christenen, die er het lang geleden voorspelde einde der tijden in zien. In de wereld van de spiritualiteit ziet men eindelijk ‘een nieuwe tijd’ aanbreken. Vanzelfsprekend gedraagt die tijd zich volledig volgens hun overtuigingen. Natuurliefhebbers melden dat de natuur ingrijpt in het gedrag, waarmee wij de aarde uitputten. En zo kan ik nog wel even doorgaan. De zingeving huppelt met het virus mee als een jong ronddartelend veulen, dat voor het eerst wordt losgelaten in de wei.

Maar er zijn meer reacties. Wat de denken van de zwartkijker? Met veel stelligheid weet hij te vertellen dat we nog lang niet van het virus af zijn, dat er veel meer mensen zullen sterven dan wij nu denken, dat de economie volledig zal worden ontwricht en dat het nooit meer zo zal zijn als voorheen. Hij wijst alleen op de doden en de intensive care patiënten, negeert het gegeven dat het gros van de mensen er gewoon van geneest en stuurt op de sociale mediafilmpjes rond van mensen die het gruwelijk hebben. Hij deinst niet terug voor uitspraken als ‘We gaan er allemaal aan’.

We zijn allemaal wel een beetje bang in deze tijden, en onze emotie laaft zich graag aan dit soort berichtgeving. Onze angst houdt niet zo van geruststellende en positieve berichten. Het is een emotie met oogkleppen, die zichzelf voortdurend wil rechtvaardigen.

Deze angst vaart wel bij een andere groep mensen, de sensatiezoekers. Bij gebrek aan sportwedstrijden lopen ze de de hele tijd sombere statistieken rond te brallen. Omdat ze houden van wereldrecords genieten ze ervan als het aantal slachtoffers in het ene land dat van het andere overtreft. Thuis houden ze top 20’s bij, en werken ze met stipnoteringen. ‘De Baleaden zijn vandaag gestegen van 20 naar 17.’ Ze genieten het meest van verhalen, die andere verhalen in narigheid overtreffen. Met sensatiebeluste ogen vertellen ze Het wachten is op een corona-gok-site, waar je geld kan verdienen als je het juiste aantal doden voor de volgende dag voorspelt. Als een land over het hoogtepunt heen is, is het niet meer interessant.

En dan zijn er de nonchalanten. Ze halen de schouders op en zeggen dingen als ‘Je moet ergens dood aan gaan’, ‘Denk je soms dat die anderhalve meter afstand echt werkt?’ Ze blijven, in tegenstelling tot de deskundigen, schouderophalend het idee verkondigen dat het ‘gewoon een griepje’ is. Onder hen zijn ook de mensen, die vinden dat je het leven moet nemen zoals het komt, of de mensen die van mening zijn dat we met veel te veel mensen op deze aarde zijn, en dat dit virus daarvoor de oplossing is.

Alles bewijst wat neurowetenschappers en psychologen al jaren zeggen: de mens is meer geïnteresseerd in zijn beliefs, in zijn meninkjes, dan in de feiten. ‘Wetenschappers’, zo zeggen ze met opgetrokken wenkbrauwen, ‘spreken elkaar toch tegen; die weten het ook niet. Nee, ik hou me lekker vast aan mijn eigen idee. Straks zal iedereen dat ik gelijk heb.’

Ons brein is altijd al meer geïnteresseerd in emotionele verhalen dan in feiten. We houden meer van dingen waardoor we spanning ervaren, of waardoor we ons lekker gaan voelen. We kijken liever naar moordseries en horrorfilms dan naar documentaires over de natuur.

We zijn een beetje bang voor dit virus. En dat mag, en is ook terecht, want 2 van de 10 mensen worden er erg ziek van. Daarom hebben we ook afspraken gemaakt met elkaar. Om dit een beetje te kunnen reguleren. We weten hoe we kunnen voorkomen dat we het verspreiden. Als we ons daar nu eens aan houden, dan hoeven we niet voortdurend onze overtuigingen, complotgedachten, sensatiezucht en rampgedachten rond te blazen. Wat meer ingetogenheid zou passend zijn, maar ja, in een land waar we een mening belangrijker vinden dan een feit, en waar we overheden en wetenschappers graag verdacht maken, wordt dat nog een hele uitdaging.

De economie zal echt wel een deuk krijgen, er zullen echt nog veel mensen ziek worden, de IC-afdelingen in ziekenhuizen zullen alle zeilen bij moeten zetten, en zeker, er kan nog een lockdown komen, als mensen schouderophalend regels met voeten treden. Maar het zal overgaan op zekere dag. Wanneer? Dat weten we niet. Tot die tijd: wijs omgaan met de regels en er het beste van maken. En ophouden met onzin. Ook als je er zelf in gelooft. Laat de deskundigen nu maar aan het woord. Ze spreken elkaar wel eens tegen, maar dat hoort bij het verwerven van inzichten.