Nieuw leiderschap: je gaat switchen!

Nog voor de zomer verschijnt mijn vijfde boek bij de uitgeverij Futuro. Dit gaat over 'switchend leiderschap'. Switchend leidinggeven betekent: schakelen. Schakelen tussen verschillende situaties, verschillende leiderschapsstijlen, verschillende karakters en behoeften van medewerkers, schakelen tussen verwachtingen en plotselinge omstandigheden, zoals deze corona-crisis, en ga zo maar door. Niet per maand, per week, per dag of zelfs maar per uur, maar vrijwel elk moment.

We leven in een tijd van snelle veranderingen die snel handelen van ons vereist, ook al vanwege de enorme diversiteit tussen medewerkers, de verschillende kennisniveaus, van digitale high speed ontwikkelingen, en van smartphones waarvan alleen de 40 appjes al die we per dag versturen en de ongeveer 140 die we ontvangen en beantwoorden 79 minuten per dag van ons vragen, waarin we voortdurend worden geacht van onderwerp te veranderen en ons te verdiepen in zaken waarmee we niet primair bezig zijn. Onze planningen worden voortdurend onderbroken door een zee van ad hocjes van mensen, die ongeduldig geworden door de moderne technologie, onmiddellijk reactie van ons verwachten. ‘Reageer even; niet straks…nu!’ Ons ‘switchende’ vermogen moeten we daarom  ontwikkelen zonder het overzicht kwijt te raken.

De Vlaamse psychiaters Dirk de Wachter en Paul Verhaeghe die in 2020 met hun lezingen Nederlandstalige zalen vullen, waarschuwen als eigentijdse predikanten tegen de effecten van de kolkende 21e eeuwse informatiestromingen. Zij worden ondersteund door zielsverwanten van de andere kant van de Atlantic, waaronder de neuropsycholoog Daniel Levitin, die betwijfelt of onze breinen een dergelijke hoeveelheid bits en bites wel kunnen verwerken.

Wie ‘Sapiens’ en ‘Homo Deus’ leest van Yuval Harari, beide boeken dus, ziet voor zijn geestesoog de mens van een kwetsbaar en sociaal steppen- en jungledier veranderen in een digitaal wezen dat zich in het hart bevindt van een technologische kermis; een totaal andere omgeving, waaraan ons brein zich niet zomaar kan aanpassen, vooral als het gaat om de enorme informatieverwerkingscapaciteit die van ons verwacht wordt. We kunnen het gewoon niet aan, ook al omdat de denkende kant van onze breinen liever lui dan moe is, zoals die andere Amerikaanse Daniel, de psycholoog Kahnemann, ons heeft geleerd.

Hoe zit het met schakelen, met switchen? Kan dat wel? De tijd vereist het, is het antwoord, en het is te leren. Maar blijf bij de les: als je niet oppast word je meegezogen in een zwart gat van zuigende omstandigheden waaraan je bloot staat, zeker als leider of als manager. Er zijn twee belangrijke tips om dit te kunnen doen, zonder dat je brein en jij huilend van wanhoop ineenzijgen.  De eerste tip is om een oeroude menselijke kwaliteit in te zetten. Een kwaliteit waarover we al duizenden jaren beschikken. Dit is ons vermogen om dingen in categorieën in te delen. Categoriseren helpt ons om alles dat op ons afkomt een plaats te geven. Zo konden we al heel lang geleden gezonde paddestoelen onderscheiden van giftige, konden we op elkaar lijkende onschuldige dieren en roofdieren uit elkaar houden, en dat hielp ons veranderingen het hoofd te bieden en te overleven.

Volgens de bekende Amerikaanse neurowetenschapper Elkhonon Goldberg wordt onze rechterhersenhelft actief bij nieuwe informatie, en de linkerhelft zal altijd nieuwe informatie proberen onder te brengen in dat wat we al weten. Dit proces verloopt sneller als we in patronen en grote lijnen denken; in categorieën dus. Dan hoeven we niet ieder incident afzonderlijk te verwerken, maar zet het brein het lekker snel weg. En dat scheelt werk en energie van onze bovenkamer.

Een tweede manier om het hoofd te bieden aan de manische borderline patronen van onze tijd is het switching compass center; een instrument dat ik uitleg in een apart hoofdstuk aan het einde van deze 10 ingrediënten voor leiders. Je kunt, als je wilt, dat hoofdstuk eerst lezen. In het kort komt het hier op neer. De paradox is dat je om flexibel heen en weer te kunnen bewegen juist heel stabiel en gecentreerd moet zijn. Je handelt vanuit een zeer rustige en uitgebalanceerde basishouding. Als je die goed beheerst, is het een gemoedsgesteldheid zonder stress, eigenlijk een ‘nulstand’. Terwijl de wereld om je heen alle kanten uitschiet, is er in jou geen enkele arousal. Je bent er zo toe in staat om waar te nemen wat er om je heen gebeurt, zonder dat je ervan in paniek raakt.

Maar je handelt wel, als je denkt dat dat nodig is. Jij kiest dan het gedrag dat je wilt inzetten, dat je vindt passen bij de situatie of persoon en je kunt altijd per direct terugkeren naar de nulstand, naar de stabiele gecentreerde basistoestand; de stand die ik dus je switching compass center noem. Mensen die aan meditatie doen, zullen deze ‘nulstand’ kennen. Het advies is dan ook om als leider aan meditatie te gaan doen. Sommige mensen zullen nu denken, dat ik zweverig aan het worden ben. Maar niets is minder waar. Mijn uitspraak is namelijk gebaseerd op een Harvard onderzoek uit 2017.

Neurowetenschapper Sara Lazar vergeleek mensen mensen die al lange tijd mediteren met een controlegroep en ontdekte dat de mediterende groep meer grijze stof had in de insula en in de prefrontale cortex. Dit zijn de hersengebieden die betrokken zijn bij zintuiglijke waarneming, bij besluitvorming en bij ons werkgeheugen. 50-jarige mediteerders hadden evenveel grijze hersenstof in hun hersenen als 25-jarige niet-mediteerders. Dit is opmerkelijk omdat de hoeveelheid grijze hersenstof afneemt als je ouder wordt. Mediteerders toonden verder een betere regulatie van emoties, een beter geheugen, ze leerden gemakkelijker, hadden meer inlevingsvermogen en hadden minder last van stress. Wie 8 weken lang 30-40 minuten per dag mediteert ziet forse verbeteringen. Je boekt echter ook al wat winst als je drie keer per week aan dat half uurtje komt, of vijf minuten per dag mediteert. Meditatie centreert je en geeft je een betere weerbaarheid tegen de gekte van onze tijd. Een aanrader van jewelste dus. Zeer nuttig bij het verbeteren je vermogen om te schakelen.

Schakelen geeft je als leider de gelegenheid om in chaotische tijden persoonlijke kracht en invloed te kunnen blijven inzetten, en zo voor je organisatie en medewerkers een bron van inspiratie, resultaat en sfeer te zijn. Dit betekent dat je het vermogen mag ontwikkelen om vanuit een rustige basis snel te kunnen wisselen van gedrag, en nieuwe verschijnselen, dingen en ook veranderingen razendsnel om te zetten in categorieën, die je gemakkelijk kunt toepassen.

Bert Overbeek is trainer, coach, teamdeskundige en schrijver. Hij gaat, zodra de coronacrisis geluwd is, trainingen geven en managers coachen op het onderwerp 'switchend leiderschap'. Ten tijde van de crisis kunnen leiders en managers zich al laten coachen op het onderwerp. bert_overbeek@hotmail.com