10 tips om optimist te blijven in deze tijden!

Er wordt gemopperd op de smartphones en sociale media. Verslaving, eenzaamheid terwijl de netwerken maar groter en groter worden, bevordering van impulsief gedrag, winkelloze steden, kortom: de samenleving wordt killer en killer. Daarbij kiezen we steeds vaker voor de sterke man. We maken ons zorgen over de ontwikkelingen in 2017. Bert Overbeek blijft optimistisch en geeft 10 tips om je geest gezond te houden en de zon in je hart.

'Het kan gebeuren dat je bang bent dat je iets mist, als je een paar uur offline bent. Dit is de bron van de verslaving die te maken heeft met je angst voor eenzaamheid. Appverkeer leidt vaak tot misverstanden. Van de groepen waar je lid van bent kan je heel onrustig worden, zeker als je onzeker bent. Jaloezie als je ziet dat mensen het gezellig hebben met elkaar. Irritatie als mensen niet direct op jou reageren. Of niet enthousiast genoeg reageren. Wie dit onder de knie krijgt zal beter omgaan met smartphones en sociale media'. 

In de kerstnummers en bijlages van de media werd weer veel gemopperd op sociale media en smartphones. Met name de verslaving aan de moderne communicatiemiddelen moeten het ontgelden. Op Facebook, een sociaal medium, ging een filmpje rond over twintigers en dertigers en sociale media. Wederom werd die generatie voorgesteld als een groep addicts, die grote sociale netwerken koppelen aan een diep gevoel van eenzaamheid.

De voetbaltrainer Ronald Koeman benoemde het ook. Hij vond de huidige generaties voetballers te weinig weerbaar. Alles was verzorgd voor ze. Ze hebben niet leren vechten, vond hij. Ook hij noemde social media en smartphones. Wie naar de toekomst kijkt, ziet nog geen afname van deze middelen. Integendeel, met de technische ontwikkelingen in de ICT en robotisering wordt het alleen maar interessanter voor de technofielen. De samenleving digitaliseert.

De oudere generatie moet eraan wennen. De generaties achter ons, zij die straks de wereld gaan bepalen, zal leven in een digitaal tijdperk. Is dat erg? Dat is maar de vraag. Het is bekend dat iedere oudere generatie klaagt over de jongere. Plato wordt vaak aangehaald in dit verband. En die leefde eeuwen voor Christus. Mijn eigen generatie, die nu zo moppert op de jeugd met zijn smartphones, kreeg van de oudere generatie etiketten als televisieverslaafd. Ronald Koeman’s generatie werd door Beenhakker de ‘patatgeneratie’ genoemd. Ook hij vond de jongere generatie minder sterk dan zijn eigen generatie. Maar die generatie werd in 1988 wel kampioen.

Ik weiger mee te gaan in het cultuurpessimisme van Dirk de Wachter en Michel Houellebecq, die de wereld naar de ondergang zien gaan. Ik wil het positiever zien. De nieuwe technieken zijn schoner en ik vind ze ook interactiever dan de technieken uit onze jeugd. Ik heb in 1980 eens een lange wandeling door de stad gemaakt met een vriend om passief makende televisies te tellen. Het aantal was enorm. Ik denk dat we 1000 huizen zagen en dat er in 25 geen televisie aanstond.

Destijds verschenen er artikelen over de slechte effecten van de televisie. Zo werden proefjes gedaan met lezers die 30 dagen de tv uit moesten laten staan. De echtparen die meededen kregen meer ruzie en hadden ook andere ontwenningsverschijnselen. De televisie werd als een constante bedreiging ervaren voor een gezonde mentale toestand. In de jaren tachtig verscheen het boek ‘We amuseren onszelf kapot’ van Neil Postman, die signaleerde dat de jaarlijkse verplaatsing van Laplanders met hun vee werd uitgesteld omdat ze een aflevering van de toen populaire serie Dallas wilden zien. Postman vond dat gevaarlijk.

Ook vond hij dat mensen in slaap werden gesust door het amusement. De politiek kon vrolijk zijn gang gaan, was de angst, terwijl de wereld met amusement slapende werd gehouden. Dit beeld was niet bedacht door Postman. Hij ontleende het aan de roman Brave new world van Aldous Huxley uit 1946. En wie denkt dat hij nieuw was, moet teruggaan naar de Romeinen, wiens leiders ook al gebruik maakten van het credo Geef het volk brood en spelen. Het volk viel kennelijk in slaap te sussen met welvaart en amusement. En dat is precies de strekking van de moderne cultuurkritiek. De sociale media en smartphones zijn de moderne varianten van de spelen van de Romeinen. Games als verdovingsmiddel: zo verbindt zich de Romeinse tijd met die van ons.

Dirk de Wachter, de hippe en populaire Vlaamse psychiater, kan gezien worden als een eigentijdse Neil Postman. Hij moedigt verveling aan, het lezen van boeken, reflectie en hechting: familiebanden en vriendschappelijke contacten moeten belangrijker worden, en we moeten niet bij de minste of geringste tegenslag scheiden.

Ik zie de nieuwe generatie zeker niet als addicts en weiger hen ook verantwoordelijkheid te ontzeggen voor hun eigen gedrag. Koeman en ook de Wachter ziet ze toch een beetje als slachtoffer: Wij hebben ze zo gemaakt. Precies dat was wat mijn grootvader zei als hij het over de slapte van mijn generatie (ik ben van 1959). Hij was van mening dat wij het heel moeilijk zouden krijgen als het minder zou gaan.

-Jullie hebben geen slechte tijden gekend. Je weet niet hoe je daar mee om moet gaan.

Met andere woorden: oudere generaties zien altijd bedreigingen voor de generaties na hun. Ze ergeren zich aan het verval van beschaving van de jeugd.

Ik vind de beschaving niet vervallen. Ik zie wel bedreigingen: drugs, alcohol, grenzeloos consumentengedrag, desinteresse in de zorg voor milieu en de behoefte aan sterke leiders die lijkt toe te nemen (Poetin, Trump, Erdogan, Wilders). Mijn ouders en grootouders waren daar niet voor, omdat ze Hitler hadden meegemaakt, en zagen wat er onder Stalin en communistisch Rusland en China gebeurde. Democratie en compromissen waren daarop een effectief antwoord. Met het verdwijnen van de oorlogsgeneratie zien we die waarden wegzakken.

Daarvoor zijn talloze oorzaken. Ik denk bijvoorbeeld aan een diepgeworteld gevoel van onveiligheid, dat de westerling heeft beetgegrepen sinds 9/11 en de terreuraanslagen die zomaar kunnen plaatsvinden. Het ‘volk’ heeft behoefte aan sterke armen die dit probleem met wortel en tak uitroeien. Ons brein zit zo in elkaar dat het primair veiligheid wil. Het zogenaamde ‘gezonde verstand’ wint het dan niet van het limbische systeem; een evolutionair ouder deel van onze hersenen. In onze behoefte aan veiligheid zijn we emotioneel, niet rationeel.

Een andere oorzaak zit hem in de overwaardering van gevoel ten koste van het denken. Denken is in onze cultuur steeds meer gelijk komen te staan aan ‘kil rationalisme’, daar waar gevoel en intuitie, ook wel buikgevoel genoemd, bejubeld worden. In mijn boek ‘Het flitsbrein’ ga ik hier uitgebreid op in. We overschatten volgens onderzoek de inschattingen van ons gevoel. En we hebben dat zelf niet door. Ons brein signaleert het niet. Het is vooral geinteresseerd in ‘veilig’, niet in ‘waar’. En het is, volgens Kahnemann, ook nog eens gemakzuchtig.

Het is ons gevoel, en niet ons nuchtere denken, dat ons open laat staan voor de sterke man. Als er iets biologisch in ons is, is het dat wel. Sterke leiders passen bij het organisme dat we zijn, want we willen ons veilig voelen, en sterke leiders geven ons die illusie. Ik vind het eigenaardig dat ik hierover zo weinig lees. De mens voelt zich onveilig en daarom kiest het voor sterke leiders. Ongeacht hun achtergronden. De ratio verliest het.

De beschaving vervalt niet, de beschaving wil zich veilig voelen. Veilig en aangenaam. En bij dat aangename gevoel is dopamine een belangrijke stof. En die ervaar je bij shoppen, drugsgebruik, een paar borrels, bij gokken en gaming en, inderdaad, bij verkeerd gebruik van sociale media. Op zichzelf zijn al deze dingen niet verkeerd, maar wel als ze grenzeloos worden.

Daarom toch wat tips:

1. Behoud het overzicht over de informatie door het lezen, een keer per week een paar uur, van een kwaliteitskrant. Het houdt je vermogen om te lezen in stand, waardoor je meer tijd hebt om informatie tot je te nemen.
2. Plan je tijd voor sociale media. Zorg dat je niet meer dan drie kwartier tot een uur per dag hiermee bezig bent.
3. Check drie keer per dag je mail. Het begin van de dag, het begin van de middag en het begin van de avond.
4. Na negen uur de computer uit.
5. Doe een half uur per dag helemaal niets. Steek wat kaarsen aan en ga rustig zitten. Niet eten of drinken, alleen maar zitten. Niet toegeven aan impulsen; rustig blijven. Reflecteren mag maar neem geen besluiten. Laat gedachten maar lekker woelen. Durf je te vervelen.
6. Hou een (handgeschreven) notitieboekje bij waarin je de dingen die jij fijn vervelend o belangrijk vindt opschrijft.
7. Hou respect voor leiders, maar durf het oneens te zijn met ze.
8. Besef bij het lezen of bekijken van nieuws dat het altijd een samenvatting van de ellende is. Een aanslag op een plaats is ook: geen aanslag op miljoenen andere plaatsen.
9. Geniet van het leven, maar voorkom dat je verslaafd raakt aan het genieten.
10. Het kan gebeuren dat je bang bent dat je iets mist, als je een paar uur offline bent. Dit is de bron van de verslaving die te maken heeft met je angst voor eenzaamheid. Appverkeer leidt vaak tot misverstanden. Van de groepen waar je lid van bent kan je heel onrustig worden, zeker als je onzeker bent. Jaloezie als je ziet dat mensen het gezellig hebben met elkaar. Irritatie als mensen niet direct op jou reageren. Of niet enthousiast genoeg reageren.

Wie zich aan deze basisregels houdt, houdt waarschijnlijk zijn geest fris en leert ook nog wat. Succes. Dat is mijn wens voor 2017.

Bert Overbeek is een ervaren managementtrainer en coach, die met zijn boeken en artikelen graag bijdraagt aan de ontwikkeling in zijn vakgebied. Hij werkt met veel passie en zijn interactieve lezingen over diversiteit, werken in 2025 en ‘big data of gevoel’ doen het uitstekend. Vrijblijvende informatie: pitcher.support@hetnet.nl (Website met filmpje: www.pitchersupport.jimdo.com)