Persoonlijke groei, spiritualiteit en ... je pinpas?

Persoonlijke ontwikkeling is niet alleen in organisaties geliefd. En er wordt flink aan verdiend. De totale coaching-industrie groeide tussen 2019 en 2023 met liefst 60%. Ze bereikte worldwide in 2023 een omzet van 4.564 miljard dollar. Big business dus. We kennen naast business coaching ook life coaching en gezondheidscoaching.

Dit artikel betreft een specifiek onderdeel van life coaching, en dat is spiritualiteit. Ook in de spirituele wereld is het hot. Dit marktsegment groeit, al weten we niet precies hoe groot de groei is. Maar onlangs schepte een spirituele coach een beetje op over haar inkomen in een interview...

Ze meldde dat ze per jaar zo’n 2 ton verdiende en dat ze na een paar jaar miljonair was geworden. Ze deed tantra-achtige trainingen, waar vooral hoogopgeleide gefortuneerde mensen op afkomen. En in Nederland ligt daar een flinke markt. De tantriko’s en tantrika’s hebben het druk met hun retraites, waar er flink op los wordt gedrumd, gebiodanst en gehugd (en ook wel meer dan dat).

Vooraf wil ik stellen dat kritische opmerkingen in dit artikel niet gericht zijn tegen de spiritualiteit zelf. Ik heb het evenmin over mensen, die op een integere spirituele wijze bezig zijn met hun persoonlijke ontwikkeling. Het gaat hier over de spirituele organisaties van één of meer mensen, die mensen vooral als pinpas zien, en persoonlijke ontwikkeling voor business doeleinden benutten. En daar komen ze gekopklanten.nl tegen, want daar houden wij niet zo van.

De spirituele markt en benadering van klanten

Dat mensen iets betalen voor een persoonlijk ontwikkelingstraject lijkt me redelijk. Maar in de spirituele hoek zijn de bedragen voor die trajecten soms onnodig hoog. Het is vooraf bovendien onduidelijk wat de kwaliteit is van het aangeboden traject.

Op de weblog 'gekopklanten.nl' staan we stil bij de manier waarop leveranciers omgaan met klanten. Daarachter zit een manier van denken. We noemen dat hier de ‘pinpas-projectie’: de pinpas wordt geprojecteerd op de mens en hij wordt eigenlijk alleen maar als zodanig gezien.

Juist in tijden dat Artificial Intelligence heel wat werk van ons overneemt, gaat het erom de mens met zijn bijzondere eigenschappen in zijn waarde te laten. Bedrijven of kleine ondernemingen die dat doen zorgen ervoor dat mensen belangrijk blijven in de toekomst.

We kijken in dit artikel hoe de spirituele coaching-markt omgaat met zijn klanten, want juist in een mensgerichte dienstenbranche moet dat op orde zijn.

Mensen met een spirituele overtuiging vinden het waarschijnlijk geen ‘markt’, maar wie de websites afschuimt op dit gebied ziet een enorm aanbod van allerlei retraites, workshops en trainingen. Die zitten zeker niet altijd vol, al zal hun website je misschien anders doen geloven.

Framing

Er zit echter een lepe marketing achter. Zo is het marketingprincipe, dat je onderscheidend moet zijn zichtbaar in de titels die de begeleiders zichzelf geven. Ik noem er een aantal. Iemand heeft bijv. gestudeerd voor Paranormale Genezer aan ‘de Lotusjoy Esoteric School of Science’ waarover geen informatie te vinden is op het internet.  Ook deed deze persoon de Academie voor Psychodynamica, ‘Wildtantra’, studeerde hypnotherapy en reïncarnatie aan ‘Trance Art’ en hij deed ook nog een opleiding aan ‘The mystery school’. 

Hij is niet de enige die met soortgelijke termen adverteert. Er is ook een ‘feminine natuurcoach’ te vinden, een ‘resoul rebel’, er is een ‘sexual healing empire’, je kunt bij mensen terecht voor light language, kundaline, alchemie, memory release, activatie in stem en taal en mocht je het helemaal niet meer weten dan is er altijd nog een womb keeper of een yoni releaser. Dicht daarbij zit de Academie voor Tantra & Levenskunst. Er zijn sacred circles, sacred embodiment temples en verschillende ‘scholen’. En laten we 'het helende reisgezelschap' niet vergeten.

Dat sacred komt nogal eens terug in spiritualiteit. Alles is sacred, van de stoelgang tot de staat van verlichting. Zelfs je auto is heilig. Deze neiging om alles heilig te noemen, is een vorm van framing. Je zou het ook totaal anders kunnen framen. Laten we het voorbeeld van de afwas nemen. Ik las dat een universe translating coach afwassen de ultieme meditatieve benadering vond. Je kan het echter net zo gemakkelijk framen als een zinloze en tijdrovende bezigheid, zoals je de universe translating coach zou kunnen framen als hoogleraar gebakken lucht.

De Osho-invloed

Mede door de framing klinkt het allemaal geweldig, en de uitnodigingen die je er vindt lijken op het eerst gezicht hartverwarmend. Met steeds dezelfde, meestal van Osho geleende teksten. De invloed van Osho is niet te onderschatten in spirituele kringen van welke oorsprong dan ook; zelfs al weet men zelf niet dat men via via beïnvloed is door diens denkbeelden. Vrijwel elke uiting van spiritualiteit is bedekt met een 21^e eeuwse variant van de Osho-saus, of het nu het boeddhisme, sjamanisme, taoïsme, soefisme of occultisme betreft.

Wat zijn de ingrediënten van die saus?

-Spirituele groei: Centraal bij hem stonden persoonlijke bewustwording en spirituele groei, die onder andere door dynamische meditatie bereikt kon worden. Die meditatie kenmerkt zich door een afwisseling van fysieke activiteit en meditatieve stilte.

-Je ware zelf vinden en worden: Osho legde de nadruk op onafhankelijkheid en vrijheid, die samenhing met de ontdekking van het ‘ware zelf’. Om dat te kunnen ervaren, moeten mensen de conventies, normen en overtuigingen van weleer afbreken. Zodra het ware zelf wakker is, komt het aan op zelfexpressie.

-Liefde neemt niet in bezit, volgens Osho, maar bevrijdt mensen. Er moet begrip en respect zijn voor elkaars individuele vrijheid. En dat betekent ook seksuele vrijheid. Een tantrisch principe. Seks is niet voorbehouden aan partners, maar is een energie die vrijelijk mag stromen.

-Osho had kritiek op bestaande religieuze instituties. Sowieso vond hij religie vaak een beperkend systeem dat persoonlijke groei, die leidde tot spirituele vrijheid in de weg stond. Hij ging voor intuïtief en innerlijk onderzoek.

-Osho had een ‘carpe diem’-standpunt. Omarm het leven met zijn aardse ervaringen. Dit leidt ertoe dat zijn fans en volgelingen een voortdurende nadruk leggen op ‘leven in het hier en nu’. Drop the past and don’t worry about the future. Beiden bestaan immers niet in het heden?

-Osho zag de dood als een overgang, de angst daarvoor kan je als mens overwinnen door de volledige omarming van het leven en het leven volledig te leven. Angst is in zijn denken sowieso een slechte raadgever.

-Rijkdom en seksuele vrijheid zijn volledig toegestaan, omdat ze behoren bij de omarming van het leven, wat uiteindelijk de verdieping en ontwikkeling teweeg kan brengen in de filosofie van Osho. Omdat er zoveel remmingen en conditioneringen (heilige huisjes) zichtbaar worden, als je je deze dingen wil toestaan, wordt het tot een doel gemaakt om ze los te laten.

-Dat loslaten van remmingen is één van de uitgangspunten van de retraites, workshops en trainingen op de spirituele markt. Daar wordt veel geld aan verdiend, omdat ook het in kaart brengen van die remmingen en conditioneringen een proces is dat je kunt vermarkten. Dan moet je bijvoorbeeld eerst doorgronden welke opvoedingspatronen en remmingen je belemmeren, en alleen dat kan al om een lange serie trainingen vragen.

Waarom Osho zo aansloeg in het ontkerkelijkende westen

Zijn theorieën werden aan het einde van de jaren zeventig erg populair in westerse kringen, en dan moet je vooral denken aan hippies en aan mensen die in conflict kwamen met hun kerkelijke achtergronden. Ook psycho-analytici (psychologen en psychiaters) waren te vinden rondom Osho (toen nog Bhagwan Shree Rajneesh geheten), omdat hun idee dat mensen conditioneringen los moesten laten, door hem bevestigd werd.

In het westen was Osho aanzienlijk populairder dan in zijn eigen land India, waar het gedachtengoed dat hij verkondigde bekend was en waar hij als een goedkope verrader gezien werd van het Indiase erfgoed, vanwege zijn opvattingen over de seksuele moraal. Want Osho stond in een Indiase traditie; dat moeten we niet vergeten en hij werd daar niet zo hartstochtelijk omarmd als in het westen, waar zijn gedachtegoed kennelijk beter paste.

Het westen was zich in de seventies langzaam aan het ontdoen van eeuwen van kerkelijke invloed. Daar paste Osho’s denkbeelden perfect in.

Om te beginnen maakte hij iets sacraals van het loslaten van religie. Door zelfonderzoek in de plaats te stellen van ‘een goede christen zijn’ en het eigen ontwikkelingsproces te stellen boven de relatie met een godheid, gaf hij de mensen een acceptabele vervanging voor de religie, die ze loslieten.

De gedachte dat rijkdom verwerven en seksuele bevrijding prima samengingen met spirituele verdieping, stond haaks op dat wat eeuwenlang door de kerken was gepreekt. Seksuele vrijheid werd geassocieerd met zonde, met begeerte en natuurdrift. En rijken werd te verstaan gegeven door Jezus zelf, dat een kameel gemakkelijker door het oog van de naald kroop dan dat zij in het hemelse koninkrijk konden komen.

Wat een feest dat rijkdom en seks nu gewoon ingepast konden worden in een spiritueel leven. Iedereen heeft wel ervaringen en remmingen op dit gebied ontwikkeld, dus het is een sterk unique selling point en wordt ook als zodanig gebruikt. Dit spreekt vooral jonge mensen en mensen in hun midlife aan, volgens onderzoek dat hiernaar is verricht.

Veel mensen maken zich zorgen over de toekomst en hebben last van ervaringen uit het verleden. Het idee dat je die zorgen zou kunnen laten vallen, en bovendien je angst voor de toekomst (het onzekere) los kan laten, werkt heel goed op een markt waar mensen na jaren van kerkelijke veiligheid hun eigen wegen moeten ontdekken. En iets dergelijks zien we in deze tijd.

Tegenspreken is tricky

De Osho-erfenissen zijn altijd aanwezig gebleven in spirituele kringen, maar er ontstond weer een hype na 2008, toen de behoefte aan zingeving in het werk door de kredietcrisis werd bevorderd. Ten tijde van Corona leefde de hype verder op. Waardoor nu overal in Nederland sacred circles en allerlei tantra tempels zijn te vinden, ecstatic dance locaties en natuurplaatsen waar gedanst en getrommeld wordt.

Begrijp me goed, ik heb hier niets tegen. Ik vind echter wel eens dat er te weinig zelfspot is in die kringen, maar dat is subjectief. Ik heb zelf een heel pad gelopen tussen 1978 en 2021 in deze wereld dus ik weet waar ik het over heb. Nog eens: spiritualiteit kan een integer pad zijn dat je verder helpt in je persoonlijke ontwikkeling. Denk maar aan Steve Jobs die een tijd in een rode boeddhistische jurk heeft rondgelopen.

Maar wat je nogal eens ziet is dat mensen net op dat spirituele pad aan de gang zijn en al trainingen beginnen te verkopen, omdat ze feilloos door hebben dat er iets te halen valt. En daar richt dit artikel zich op.

In al die jaren dat ik rondliep in genoemde spirituele kringen viel me het nodige op. De meeste mensen daar waren oprecht op zoek naar groei. Dat stel ik voorop. Maar de volgende dingen kwamen toch ook veel voor. Om te beginnen was niet iedereen even consequent. Mensen preekten geen oordelen te hebben, maar hadden zelf een oordeel over mensen die niet hun leven leefden. Als mensen bijvoorbeeld de stap naar het christendom maakten (komt veel voor tegenwoordig), was alle mildheid, liefde en begrip ineens verdwenen. Niet gek natuurlijk, omdat Osho en het christendom veel twistpunten hebben.

Maar ik heb een aantal jaren geleden de proef eens op de som genomen.

Ik besloot een aantal cliché’s die je hoort in spirituele kringen (‘in het hier en nu leven’, ‘niet oordelen’, ‘alles mag er zijn’, ‘overtuigingen belemmeren je’, ‘werkelijk vrij ben je als je alle belemmeringen loslaat’, etc.), eens tegen te spreken. Op Ibiza deed ik dat in een groep van 5 mensen. Het was alsof ik vuurwerk in een haardvuurtje gooide.

‘Jij hebt nog een boel te leren’ zei een van hen. Hun aanname was dat ik ‘nog niet zo ver was dat ik in het hier en nu kon leven’. Voor mij lag dit echter al jaren achter me. Jarenlang had ik het zelf geloofd. Maar nu werd ik geconfronteerd met deze ongeschreven regel, die ik niet mocht bekritiseren.

Er zijn meer van die voorbeelden. Ooit trok ik een week op met een echtpaar dat in Poona bij Osho in de leer was geweest. Wat me opviel, was dat de vrouw haar aimabele vriend voortdurend kleineerde en bekritiseerde. Op zeker ogenblik maakte ik daar een opmerking over. Zo vriendelijk mogelijk zei ik haar dat me opviel dat ze haar vriend af en toe kleineerde en ik vroeg of dat goed was voor hem. De goede sfeer was daarmee direct verstoord. Volgens haar liet ik haar niet in haar waarde.

‘Nu kan ik mezelf niet meer bij je zijn’

Haar vriend ging radicaal achter haar staan, want toen ik hem een paar uur later zag zei hij letterlijk dat hij me eigenlijk niet zo goed kende en dat wij waarschijnlijk nooit vrienden zouden worden. Dit stond haaks op de sfeer van de dagen daarvoor waarin alles kon.

Ik heb nog meer voorbeelden maar ik zal me beperken. Heel wat spirituele mensen die ik ken zeggen dat ze niets met regels hebben, maar ondertussen zijn er heel veel ongeschreven normen en waarden, waar je niets van mag vinden. Doe je het wel, dan krijg je hele onaangename reacties, meestal kleinerend: ‘jij bent nog niet zo ver’. Soms gaat dat vergezeld van een psychologische redenering.

Sacred temple of parenclub?

Een ander punt heb ik al eerder benoemd. Doodgewone dingen werden sacraal genoemd, alles werd overgoten met een spirituele saus. ‘Het kan geen toeval zijn dat deze schoenen op mijn pad kwamen’. ‘En ineens kwam ik Evelien tegen en die zei dat ze een roze wasverzachter gebruikte. Dat was het laatste zetje dat ik nodig had om mijn was lekker te laten ruiken. Dank je wel, universum’ (Men zegt ‘universum’ en bedoelt dan niet ‘heelal’ maar ‘God’).

In tantra-bijeenkomsten zie je altijd wel mensen die eigenlijk voor de seks komen, weet ik van mensen die ze bezoeken. Voor hen heeft het eigenlijk gewoon de functie van een ‘parenclub’, maar ze hebben het nodig dat er een ‘sacraal laagje’ overheen wordt gelegd. Dan voelt het minder ‘plat’; misschien voelt het zelfs als iets religieus, als de vervanging van godsdienst.

Alles sacraal maken kan een integere manier van leven zijn, maar helaas is het ook vaak een marketing-argument en zo wordt het regelmatig ingezet. Er is een enorm aanbod van mensen die iets aanbieden in de spirituele wereld. De markt is verzadigd en dat blijkt ook uit opmerkingen van verschillende mensen die ik ken. Met veel bombarie wordt een retraite of workshop of trainingsweek aangekondigd. Prachtige foto’s van grote groepen blije mensen fluffen het verhaal op. De werkelijkheid is dat het niet doorgaat omdat er maar twee aanmeldingen zijn. Dit komt vaak voor.

En het is niet gek, want als iedereen iets vergelijkbaars aanbiedt zijn er op de duur geen afnemers meer. Een aantal mensen hebben bovendien de voorkeur, en dat zijn nogal eens mooie mensen die op de sociale media half naakt in allerlei posities poseren. Hun tarieven zijn hoog, hun status ook. Daarin verschillen ze, ondanks allerlei goeroe-pretenties, niet van welke ‘tribe’ of sekte dan ook.

Spirituele of financiële drive?

Misschien druk ik me wat scherp uit. Dat komt omdat ik persoonlijk een hekel heb aan mensen die spirituele overtuigingen van mensen misbruiken voor hun eigen gewin. Ook hou ik er niet van om spirituele inzichten te vermarkten, en daarbij vind ik dat de spirituele inzichten geweld wordt aangedaan door er marketing-cliché’s van te maken.

Verder valt vooral op dat er aanbod is en dat dat aanbod altijd hetzelfde is, ongeacht de vraag. Het is dus aanbod-gericht en de vraag van de klant wordt daarbij in dat keurslijf geperst. De klant staat dus niet centraal, maar de overdracht van een eigen spirituele overtuiging, en dit met een stevig winstoogmerk, hoe bagatelliserend men daar ook over doet.

Nog een voorbeeld als afsluiting. Een spontane vrouw, laten we haar Chiara noemen, vertelde me dat ze naar een workshop van Sangeeta (naam is gefingeerd) was geweest. Het was een goede workshop, waarin veel lichaamswerk werd gedaan. Chiara kwam uit een Italiaanse cultuur en was gewend expressief te reageren als ze ergens enthousiast over was.

Op zeker ogenblik, net na een emotionele en kwetsbare oefening, riep ze uit, dat ze dit eigenlijk iedere dag wel wilde doen, waarop Sangeeta zei: ‘Nou, die kans heb je, want binnenkort is er een week in Portugal’

Nog in haar expressieve modus riep Chiara ‘Grote kans dat ik daarbij ben.’ Geen toezegging, meer een uitroep met een voorbehoud. Twee maanden later kwam er een rekening.

‘Je hebt toegezegd mee te gaan naar de retraite ‘Women’s power’ in Portugal. We laten mensen graag vooraf betalen, want we hebben slechte ervaringen met dit soort dingen. We zien je echter graag terug in Portugal waar we alle liefdevolle vrouwenenergie die je hebt, los zullen maken.’

Chiara meldde dat ze niets toegezegd had, waarop een zeer zakelijk briefje haar alsnog probeerde over te halen te betalen en mee te gaan.

‘Je voelt nu barrières, die -ik ken je- te maken hebben met je overtuigingen en met oude patronen, niet met je kracht. Durf in jezelf te investeren, Chiara, en die kracht los te maken. Wat zijn 1200 euro op een mensenleven?’ Toen Chiara liet weten ervan af te zien, kreeg ze een nare kilte op zich af. Sangeeta (die eigenlijk Corine heette) liet haar weten, dat haar in de training al was opgevallen dat Chiara niet echt was.

Slot: wees kritisch op het aanbod

Dit is zeer vilein. Geld verdienen door dat wat iemand in kwetsbaarheid gedeeld heeft, tegen haar te gebruiken. Het geeft maar aan dat de spirituele markt zelf nog veel te leren heeft. Daar waar spirituele inzichten, van welke oorsprong ook, misbruikt worden voor eigen gewin of voor meerdere eer en glorie van het eigen ego, is de mens niet meer primair. En dat zou het minste zijn wat je in spiritueel getinte trainingen, workshops en retraites mag verwachten. Soms lijkt het meer om de begeleider te gaan

Osho is door andere goeroes in India vaak bekritiseerd vanwege de accenten die hij legt op materie en seksualiteit. Zijn leer is in hun ogen eigenlijk materialistisch. Het gaat volgens hen bij spiritualiteit om de onderzoekstocht naar binnen, om een integere groei. Osho’s leer kan daar overigens een prima aanvulling op zijn, maar de westerse variant kent mensen die niet de tocht naar binnen voorop stellen, maar hun bankrekening. En daar zijn hun klanten de dupe van.

En ben je zo’n klant in die wereld: er zijn gelukkig heel wat integere leveranciers daar, maar je moet goed opletten. Vooral daar waar de tarieven heel hoog zijn en van alledaagse dingen iets sacraals , iets hemels wordt gemaakt. Orgieën in een afgehuurde kerk kunnen verkocht worden als ‘sacred’, maar ze worden vooral gedragen door een ander principe: sex sells.

Sterkte met je zoektocht en je persoonlijke groei!