Go Beyond MBA de obstakels in Argentinië: lessen voor leiders!

Jasper is een bijzondere collega van mij die al jaren rondliep met het idee zijn werk in Nederland op te geven om aan ontwikkelingswerk in Argentinië te gaan doen. Twee jaar geleden begon hij en werkt daarbij samen met Christien Oudshoorn.  In deze blog verhaalt Christien over de ervaringen die ze in het afgelopen jaar opdeden.

Het plan was simpel; trainingsprogramma ontwikkelen, duidelijk omschrijven in een manual en lokale trainers opleiden om het programma aan te bieden. Het gaat om een training in leiderschap en projectmanagement voor jongeren in Argentinië en overal waar we komen horen we dat daar enorme behoefte aan is, dus dat moest niet al te moeilijk zijn leek me.
Inmiddels ben ik twee jaar verder en heb ik al heel wat hobbels moeten nemen. Ik zie nu dat de grote uitdaging is om niet ‘het programma’ maar ‘de lokale organisatie’ als uitgangspunt te nemen en het programma daarop aan te passen. Zonder natuurlijk de belangrijkste doelstellingen los te laten.

Strenge moraal versus ‘kritisch nadenken’
Een van de organisaties die ik opleid is een Katholieke school voor inheemse jongeren in de hoge Andes. Godsdienst speelt er een grote rol. Het opleggen van een heel strenge moraal staat helaas wat hoger op de agenda dan ‘kritisch nadenken’. En dat is nou juist zo’n centraal punt in ons programma; zelf nadenken en je eigen mening vormen.

Hel en verdoemenis
Het groepje docenten dat wij opleiden is relatief liberaal. Zij geven onder andere ook seksuele voorlichting aan de jongeren; al gaat dat niet zonder slag en stoot. Ze stoppen er veel energie in om de verlegen jongeren op hun gemak te stellen en te stimuleren openlijk hun vragen en zorgen over seksualiteit te bespreken. Helaas, laatst kwam een andere docente binnen tijdens de les om te zeggen dat je direct naar de hel gaat als je masturbeert en dat mensen die seks voor het huwelijk hebben geen goede Christenen zijn. En onder andere die docente had nu ook wat ‘suggesties’ voor ons leiderschapsprogramma.

Meebewegen, maar toch ‘kritisch denken’ centraal
Het is belangrijk dat het programma een breed draagvlak heeft binnen de school en daarom proberen we veel medewerkers er actief bij te betrekken. Aan de andere kant willen we niet dat het programma een herhaling wordt van de Godsdienstige boodschappen die de kinderen toch al elke dag te horen krijgen. We willen de docenten die het programma geven, en die grotendeels hetzelfde denken als wij, steunen en tegelijkertijd de relaties met anderen in de organisatie goed houden. Dat is een ingewikkelde strategische uitdaging waarbij we veel begrip moeten tonen zonder al te veel af te wijken van ons eigen pad.

We kunnen niet om God heen
Om het programma hier in de Andes te kunnen geven, kunnen we niet om God heen. Die zal een plaatsje in het programma moeten krijgen, omdat we het hier anders simpelweg niet kunnen aanbieden en het wel heel belangrijk is voor deze jongeren om getraind te worden. Aan de andere kant moeten we ook niet te veel ruimte geven aan ‘jan en alleman’ om het programma aan te passen, want dan wordt de situatie onwerkbaar voor de trainers en leren jongeren nog niet om zelf hun eigen mening te vormen.

Coöperatie in de sloppenwijken
Een andere organisatie waar we mee werken, is een coöperatie in één van de meest achtergestelde sloppenwijken van Buenos Aires. Onder hele moeilijke omstandigheden is een groep mensen erin geslaagd een broodbakkerij en kledingatelier op te zetten en ze willen dolgraag leiderschapstrainingen geven aan jongeren.

Overleven van dag tot dag
De trainers die we gaan opleiden hebben heel minimaal onderwijs gevolgd en hebben heel veel moeite om te plannen. Hoe vaker ik er kom hoe beter ik begrijp dat tijd helemaal niets betekent voor deze mensen. Iets afspreken voor over twee weken is voor velen hetzelfde als iets afspreken voor over tien jaar; verre toekomst waarin er nog van alles kan gebeuren. Mensen zijn daar echt van dag tot dag aan het overleven (als het regent overstroomt de wijk, als het onrustig is kun je de straat niet op, elektriciteit kan elk moment uitvallen en bussen komen soms wel en soms niet) dus is het heel logisch dat ze niet vooruit plannen. Maar dat maakt de samenwerking soms wel lastig.

Weinig marge voor risico’s
Daar komt bij dat ze het ongelofelijk spannend vinden om trainingen te gaan geven. Komend weekend is de eerste training en vorige week belde de één na de ander af. Na veel gesprekken wordt me steeds meer duidelijk dat mensen die in zoveel onzekerheid leven weinig marge hebben om risico’s te nemen. Een dag niet werken is vaak een dag niet eten. Een fout maken kan ontslag betekenen en dan kan je je kinderen niet naar school sturen. Op het verkeerde moment over straat lopen, kan je dood zijn. Niet zo gek dus dat mensen die dagelijks zo leven wantrouwen voelen ten opzichte van nieuwe mensen en nieuwe initiatieven en liever blijven zitten in een situatie die ze kennen (hoe miserabel ook) dan nieuwe dingen uit te proberen.

Programma aanpassen aan de mensen en niet andersom
Gister ben ik naar ze toegegaan en heb ik wat onzekerheden weg kunnen nemen. Uiteindelijk hebben ze allemaal besloten om toch naar de eerste training te komen. En ik heb geleerd dat ik rustiger aan moet doen. Hen meteen vragen om een 5-daagse training te geven en zich te committeren voor een jaar zou gekkenwerk zijn. We zullen het rustig op moeten bouwen zodat ze langzaam maar zeker meer vertrouwen krijgen. Ook hier geldt dus; het programma aanpassen aan de mensen en niet andersom!

Tegenstrijdig
Het voelt soms als een tegenstrijdig krachtenveld. Om een ambitieus programma als dit van de grond te krijgen moet je ontzettend goed weten wat je wil en waar je heen gaat en dat moet je de hele tijd uitdragen om bijvoorbeeld fondsen bij elkaar te kunnen krijgen. Tegelijkertijd zijn de omstandigheden ‘in het veld’ zo verschillend en onvoorspelbaar dat je enorm flexibel en steeds bereid moet zijn om ideeën juist los te laten en je plannen aan te passen. Elke dag is het weer balanceren tussen ‘aansluiten bij de ander’ en tegelijkertijd ‘vasthouden aan mijn eigen waarden en intuitie’ en dat is ongelofelijk leuk, frustrerend, leerzaam, verwarrend en bijzonder.

Christien Oudshoorn is bestuurslid en projectleider van de Stichting Che Amigo.(http://www.cheamigo.nl) Christien werkt en woont in Argentinie. Go Beyond MBA steunt deze stichting door een deel van de inkomsten van het event Go Beyond MBA dat op 25 april gehouden wordt (http://gobeyondmba.nl/) af te staan.