Nederland beschikt over uitstekende infrastructurele netwerken, nationaal en internationaal. Maar Nederland loopt tegen de grenzen aan. De schaarste is voelbaar. Dit geldt voor de vergunningsruimte, financiële middelen en de beschikbaarheid van vakmensen bij uitvoeringsorganisaties en de markt. Vorige week werd het kabinetsstandpunt Bereikbaarheid op Peil gepubliceerd. Dit schetst de aanpak van het kabinet om de bereikbaarheid van voorzieningen, banen en goederen te waarborgen en te verbeteren. 

Bereikbaarheidspeil

Het standpunt introduceert het bereikbaarheidspeil, waarmee de toegankelijkheid van voorzieningen en leveringszekerheid in kaart worden gebracht. Het bereikbaarheidspeil is gekoppeld aan een handelingsperspectief waarin mobiliteit, voorzieningen, ruimtelijke ordening en samenwerking tussen het Rijk en medeoverheden centraal staan met als ambities:

1. De bereikbaarheid van voorzieningen die mensen belangrijk vinden (zorg, onderwijs, levensmiddelen, werk), blijft op orde en verbetert zo mogelijk.
2. De leveringszekerheid van goederen die voor mensen, bedrijven en voorzieningen van belang zijn, blijft op orde en verbetert zo mogelijk.
3. Er is daarbij aandacht voor gebieden en hun bereikbaarheid. Met name daar waar de bereikbaarheid nu al duidelijk minder goed is en voor gebieden met grote opgaven bij woningbouw.

Bereikbaarheid laat zich niet beperken tot de grenzen van een gemeente, provincie of departement. Besluiten met consequenties voor de bereikbaarheid vragen om integrale afweging, over deze grenzen heen. Nederland is een klein land met een open samenleving en een internationaal georiënteerde economie, met veel internationaal actieve bedrijven en handel.

Het kabinet hanteert voor de planning van werklocaties vier principes. Ten eerste, mobiliteitsbewegingen voorkomen door nabijheid te organiseren van wonen bij werken en een efficiënt vervoer tussen economische en stedelijke knooppunten. Ten tweede, bestaande infrastructuur beter benutten door woningbouwlocaties te ontwikkelen of benutten waar nog ruimte is nabij de mobiliteitsnetwerken en concentraties van werkgelegenheid. Ten derde, optimaal gebruik maken van alternatieve modaliteiten. Ten vierde, duurzaam investeren in nieuwe infrastructuur door te focussen op de bijdrage aan het borgen en verbeteren van de bereikbaarheid van voorzieningen, banen en goederen.

Goederenvervoer en leveringszekerheid

Goederenvervoer zorgt voor een betrouwbaar en efficiënt transport van goederen, met name van 'essentiële' producten zoals medicijnen en voedsel en is daarmee van direct belang voor de samenleving. Het draagt bij aan de bevoorrading van supermarkten, buurtwinkels, huishouden en maatschappelijke voorzieningen zoals ziekenhuizen, scholen, musea en theaters. 

Daarnaast speelt goederenvervoer een cruciale rol in de industrie en verwerkende sector, en daarmee in de regionale en nationale economie. Het zorgt voor de aanvoer van grondstoffen en halffabricaten voor productieprocessen en het transport van eindproducten naar afnemers. Zonder goederenvervoer geen omzet, geen toegevoegde waarde en geen werkgelegenheid. Zo is goederenvervoer niet alleen belangrijk voor consumenten, maar ook voor werknemers binnen deze sectoren.

Goederenvervoer is geen doel op zich, maar dient maatschappelijke en economische functies. De focus ligt op leveringszekerheid: goederen moeten op het juiste moment en op de juiste plaats beschikbaar zijn. Dit vereist inzicht in logistieke processen en de gevolgen van verstoringen. Leveringszekerheid is cruciaal voor economie en samenleving. Marktwerking speelt hierin een grote rol, aangezien goederenvervoer grotendeels wordt bepaald door vraag en aanbod. Het kabinet onderzoekt hoe leveringszekerheid beter inzichtelijk kan worden gemaakt met data-analyse en monitoring.

Strategische autonomie en klimaatuitdagingen
Nederland is als "gateway to Europe" sterk afhankelijk van internationale goederenstromen. Het verminderen van kwetsbaarheden, zoals afhankelijkheid van grondstoffen uit het buitenland en klimaatveranderingen (bijvoorbeeld lage waterstanden in de Rijn), is essentieel. Dit vraagt om robuustere transportnetwerken en flexibele logistieke oplossingen.

Bereikbaarheidspeil voor goederenvervoer
Om schaarse infrastructuurcapaciteit effectief te verdelen, wordt onderzocht hoe een bereikbaarheidspeil voor goederenvervoer kan worden opgesteld. Dit helpt bij beleidskeuzes rondom knelpunten, multimodaal transport en stedelijke distributie. Een gedegen analyse van knelpunten, hun impact en alternatieve vervoersmogelijkheden draagt bij aan een veerkrachtiger logistiek systeem.

Samenhang met ruimtelijke ontwikkeling
Een duidelijk gestructureerd goederenvervoernetwerk ondersteunt een efficiënte ruimtelijke inrichting van Nederland. Het draagt bij aan economische clusters en helpt keuzes te maken over infrastructuur en industriegebieden (in de landelijke Nota Ruimte). Dit zorgt voor een toekomstbestendige balans tussen economie, mobiliteit en leefomgeving.

Hoe bepaal je gewenste leveringszekerheid?

Het ontwikkelen van een operationele indicator voor leveringszekerheid in het goederenvervoer is complex. Dit komt door de diversiteit aan goederenstromen, variërende transportmodaliteiten en de afhankelijkheid van zowel nationale als internationale logistieke netwerken

• Variabiliteit van goederen: Tijdgevoelige producten zoals voedsel en medicijnen vereisen hoge leveringszekerheid, terwijl andere goederen, zoals industriële onderdelen, betrouwbaarheid over langere termijnen nodig hebben.
• Schaalverschillen: Leveringszekerheid wordt beïnvloed door zowel nationale infrastructuur als geopolitieke ontwikkelingen op mondiaal niveau. Het integreren van deze niveaus in één indicator is complex.
• Dynamiek en verstoringen: Onvoorziene gebeurtenissen, zoals pandemieën of natuurrampen, beïnvloeden de leveringszekerheid. De indicator moet flexibel genoeg zijn om deze impact te meten en hierop te anticiperen.
• Technologische ontwikkelingen: Groei van e-commerce en duurzame logistieke innovaties veranderen de manier waarop goederen worden vervoerd, wat de indicator moet kunnen weerspiegelen.

Een effectieve indicator vereist daarom een evenwichtige aanpak die rekening houdt met de diversiteit van goederen, de schaal van transportnetwerken en de noodzaak om snel op veranderingen in te spelen. Leveringszekerheid wordt bepaald door vier componenten: internationale afhankelijkheid, voorraadvorming, nationale bereikbaarheid en internationale bereikbaarheid. Samen vormen zij een meetinstrument om te beoordelen in hoeverre goederen tijdig en betrouwbaar beschikbaar zijn, zowel onder normale omstandigheden als bij verstoringen.

Drie varianten voor kijken naar bereikbaarheid

De drie transportmodaliteiten – weg, spoor en binnenvaart – hebben elk een specifieke functie in het waarborgen van bereikbaarheid. Het ministerie heeft drie varianten bekeken. De variant nationale bereikbaarheid op basisniveau is dat elk gebied moet beschikken over een minimale infrastructuur om essentiële goederenstromen te garanderen. Dit basisniveau zorgt ervoor dat, zelfs bij verstoringen zoals natuurrampen of pandemieën, de levering van strategische goederen gewaarborgd blijft.

Bij de varianten gericht op maximale bereikbaarheid en versterking van regionale economische kracht ligt de nadruk op het optimaliseren van infrastructuur en logistiek, afgestemd op de specifieke behoeften van verschillende regio’s. Waar het basisniveau zich richt op minimale toegankelijkheid, streeft de maximalisatievariant naar een efficiënter, sneller en duurzamer transportnetwerk. Hierbij spelen goederen zoals zeldzame aardmetalen, seizoensgebonden agrarische producten en farmaceutische producten een cruciale rol.

Maximalisatie van bereikbaarheid voor goederenvervoer

Bij de maximalisatie van bereikbaarheid ligt de nadruk op het optimaliseren van de snelheid en efficiëntie van het transportnetwerk voor alle soorten goederen, waarbij duurzaamheid en vermindering van congestie ook belangrijke factoren zijn.

De resultaten laten zien dat wegvervoer, net als bij het basisniveau, de dominante modaliteit is, vooral vanwege de flexibiliteit en snelle levertijden. Herkomst- en bestemmingsgegevens tonen dat wegvervoer in vrijwel alle regio’s wijdverspreid wordt ingezet, maar de druk op het wegennet in dichtbevolkte gebieden veroorzaakt regelmatig vertragingen, wat de maximale snelheid en efficiëntie van goederenstromen kan beperken.

Binnenvaart speelt een grotere rol in deze variant, vooral voor bulkgoederen en minder tijdgevoelige producten. De resultaten wijzen erop dat binnenvaart vooral wordt ingezet in gebieden met directe toegang tot grote waterwegen, zoals havengebieden, en hier efficiënt grote hoeveelheden goederen kan vervoeren. Dit helpt om de druk op het wegennet te verlichten, vooral in de transport van zware goederen zoals bouwmaterialen en energieproducten.

Spoorvervoer blijft in de maximalisatievariant een belangrijk transportmiddel voor grote volumes en langeafstandsvervoer, vooral tussen industriële knooppunten. Het spoor wrodt vooral gebruikt in gebieden met grote logistieke hubs en industriële concentraties. Dit draagt bij aan het verminderen van congestie op de weg, maar spoor blijft beperkt in inzetbaarheid, met name in minder dichtbevolkte gebieden.

De regio’s die onvoldoende presteren in termen van bereikbaarheid hebben vaak te maken met hoge lokale verkeersdrukte en oponthoud in het transport. Dit belemmert de snelheid en efficiëntie van het netwerk. Vooral in stedelijke gebieden, waar zowel goederenstromen als passagiersverkeer zwaar op de infrastructuur drukken, heeft dit een directe impact op de maximale bereikbaarheid.

Bron: Ministerie IenW