Penalty’s en de lange weg van Oranje

Strafschopkennis jarenlang genegeerd! Hoe kan dat?

Oranje wint na strafschoppen van Costa Rica en heel voetbalminnend Nederland viert feest. De spelers zijn voor velen plots helden en Van Gaal’s actie om de keeper te wisselen bij de shoot out wordt geniaal genoemd. Eindelijk lijkt waarachtig professionalisme te zijn doorgedrongen in het Nederlandse voetbal. Zo is al ruim voor het begin van het WK getraind op penalty’s, zijn de spelers uiterst fit en resultaatgericht en kan het team schakelen tussen diverse systemen. Allemaal zaken die normaal lijken, maar in het conservatieve voetbal voor een fikse cultuurshock hebben gezorgd.
Waarom ging dat zo moeilijk? Waarom duurde dat zo lang? Een terugblik op 15 jaar analyseren en schrijven over management en voetbal en tevens een vooruitblik op de toekomst. Vier veranderlessen die ik niet alleen in de voetbalwereld tegenkom maar ook in mijn praktijk als organisatieadviseur.

De Strafschop, 2000
In 1998 zag ik de penalty shoot out tijdens de halve finale van het WK tegen Brazilië en besloot persoonlijk iets te gaan doen aan de slechte strafschoppen van Nederlandse spelers. Oranje werd wederom uitgeschakeld nadat zowel keeper (Van der Sar) als spelers (Cocu, R. de Boer) tekort kwamen. Waarom scoren Duitsers bijna altijd wel uit een strafschop en Nederlanders niet? Dat is nog eens mooi en concreet cultuur- en veranderonderzoek, dacht ik.

Ik was toentertijd als organisatieadviseur vooral actief met de implementatie van Balanced Scorecards en prestatiemanagement in organisaties. Ter illustratie bij een lezing zocht ik naar de performance indicator van Nederland met de slechtste score en ik kwam uit bij de strafschop. Dat is tenslotte eenvoudig te meten, het is een 0 of een 1. En we waren er toentertijd heel slecht in. Ik ben toen voor een artikel op managementsite op zoek gegaan naar het antwoord op die ene vraag: hoe komt het dat Nederlanders geen strafschop kunnen nemen en wat moeten ze doen om het te verbeteren? Beschouw dit als een persoonlijke adviesklus.

Al snel bleek hoeveel informatie wereldwijd over penalty’s beschikbaar was en ik besloot het niet alleen bij een artikel te laten ook een boek over het strafschopfenomeen uit te geven. Iedereen verklaarde me toen voor gek. Meer dan 99% van de reacties was negatief. Een serieus adviseur schrijft niet over dat soort zaken, was de algemene teneur. En iedereen weet toch dat je op strafschoppen niet kan trainen, gerenommeerde namen als Cruijff, Van Gaal, Hiddink en Advocaat hadden dat tenslotte al gezegd. Er is sprake van veel stress en miljoenen mensen kijken over je rug mee, dus missen is menselijk. Mijn tegenwerping dat de Duitse spelers blijkbaar geen last van diezelfde stress hebben, was tegen dovemansoren gericht. Tja…. Daar sta je dan.

Veranderles 1: als een idee zich heeft genesteld in de geest van velen is het lastig die gedachte eruit te krijgen, ook al wijst alle informatie in een andere richting. Zeker als gekende autoriteiten de oude gedachte bevestigen. Je moet stevig in je schoenen staan om dan het tegendeel aan te kaarten. Zorg dat je jezelf sterk voelt door de kracht van jouw analyse. Wees je bewust dat je jezelf er niet populairder op maakt.

Mijn boek ‘De Strafschop, zoektocht naar de ultieme penalty’ verscheen begin juni 2000, vlak voor het begin van het EK in België en Nederland. Op de openingsavond van het EK mocht ik aanschuiven bij Barend & Van Dorp, toentertijd een belangrijke talkshow in Nederland, en mocht uitleggen waarom strafschoppen wél trainbaar waren. De beelden zijn hier te bekijken (vanaf de 29ste minuut).

Weerstand
Wie denkt dat de strafschopkennis met open armen door de voetbalwereld werd ontvangen heeft het compleet mis. Waar ik dacht de profvoetballers een dienst te bewijzen, kwam ik al snel tot de conclusie dat er juist binnen de voetbalwereld grote weerstand is tegen ‘betweters’ van buiten. ‘Dat boek kan niets zijn, want hij is zelf geen profvoetballer geweest, ik ga het dus ook niet lezen’. Een herkenbare reactie, die je ook tegenkomt als je als adviseur een willekeurige organisatie binnenkomt. ‘Hij weet niet waar hij over praat, want hij is geen provincieambtenaar geweest’. Zoiets. Dat er een groot voordeel verbonden kan zijn aan de frisse blik van buiten, dat is vaak een stap te ver. Zo stelde een bekende international van Oranje eens na een gezamenlijk optreden voor BNR: ‘Als ik had geweten dat jij in de uitzending zat, was ik niet gekomen’. Wie van buiten de voetbalwereld komt is verdacht. Spelers worden gemanaged door oud-spelers, coaches zijn oud-spelers, bestuurders zijn oud-spelers en analisten en veel journalisten zijn oud-spelers. Echt kritisch wordt het daarom zelden. Er komt nog wel geluid uit, maar wat men zegt is vaak nietszeggend, weinig kritisch en zelden opbouwend. Analyses zijn veelal persoonlijke meningen. Er speelt een hoge mate van ons-kent-ons en vriendjespolitiek. Je hoort bij kamp A of kamp B en er zijn weinig scrupules als je buiten het eigen kamp valt.

Het is juist deze weerstand geweest die mij heeft gesterkt mijn onderzoek voort te zetten. Dat maakt het spannend en uitdagend. Het was niet verwacht, maar als je het dan toch meemaakt, zorg dan dat je niet te beroerd bent de strijd aan te gaan. En zoek dan namen uit het wereldje die wél je mening delen. Dit zijn vaak mensen die niets te verliezen hebben door hun mening te geven. In mijn geval mensen als Foppe de Haan, Jan Mulder, Gerrie Mühren, Hans van Breukelen, Jan Reker, diverse wetenschappers en journalisten. Zij durfden hun nek wel uit te steken.

Veranderles 2: zoek medestanders die analyses serieus tot zich nemen en de conclusies onderschrijven. Als je te lang alleen blijft staan, vecht je een verloren strijd. Gelijk hebben is geen gelijk krijgen. Maar geef zeker ook niet te snel op. Soms moet een idee eerst een goede voedingsbodem vinden voordat het kan aarden.
Herhalen

Op basis van de weerstand besloot ik niet alleen door te gaan, maar de boodschap ook zo vaak mogelijk te herhalen. Ik schat dat ik ruim meer dan 500 maal de Nederlandse media met deze boodschap heb gehaald, naast mijn weblogs strafschop.nl en 1minutemanager.nl. Het werd een persoonlijke odyssee, een persoonlijk verandertraject gericht op het omdenken van een specifieke doelgroep (voetballers) en zelfs een heel land. Zo moest common knowledge ontstaan die uiteindelijk zou uitmonden in common practise. Het fijne daarbij was en is natuurlijk dat ik mij gesterkt wist door vele tientallen onderzoeken wereldwijd. Ik heb een sterk geloof in de kracht van de feiten en dat sterkte mij de rug. Alle gegevens wezen in één richting: strafschoppen zijn te trainen en er zijn enkele hele duidelijke aspecten die de scores enorm verbeteren. Was in 2000 ongeveer 99% van Nederland het met mij hierover oneens, ultimo 2014 denk ik dat meer dan 50% van de Nederlanders gelooft in de trainbaarheid van penalty’s. Zelfs die tijdens een shoot out.

Veranderles 3: Blijf de boodschap, hoe simpel deze ook mag zijn, herhalen. Niet een keer, niet twee keer, maar zo vaak als nodig is. Uiteindelijk wordt het common knowledge.
Vierluik

Sinds 2000 heb ik vier boeken over management en voetbal gepubliceerd, altijd ongeveer een maand voorafgaand aan een WK. Naast ‘De Strafschop’ zijn dit: ‘De laatste minuut’, ‘Oranje wereldkampioen’, en het onlangs verschenen‘Bondscoach!’, over de vraag wat een goede coach moet beheersen om een succesvolle topcoach te zijn. Enkele tips die hieruit zijn voortgekomen:

1) Oefenen op strafschoppen is mogelijk; wissel de keeper desnoods in de laatste minuut; keepers moeten zo lang mogelijk wachten met duiken en op de lichaamstaal letten van de spelers (2000)

2) De fysieke kracht van de Oranje spelers laat te wensen over, we winnen zelden tot nooit een verlenging en scoren er ook niet in: sterke fysiek is de sleutel tot succes, hier laat Oranje vaak steken vallen (2006)

3) Train het team niet meer op techniek tijdens een WK (dus geen voetvolleybal e.d.), dat levert heel weinig op. Train op standaardsituaties, strafschoppen, conditie en onderlinge afstemming (tactiek)

4) Oranje is zwak op de standaardsituaties, hier kan je op trainen (hoekschoppen, vrije trappen); we zijn bijna viermaal minder succesvol hierin dan de Duitsers (2006-2014).

5) Zorg ervoor dat spelers zich weten te beheersen op het veld, voorkom onnodige overtredingen (Van Bommel, De Jong) (2010)

6) De Hollandse school heeft vernieuwing en aanpassing nodig, de oude methode van 4-3-3 volstaat niet meer altijd; een strategie dient altijd minimaal 1 (een) verrassing te bevatten (2014)

7) Er moet een plan B zijn (5-3-2, 4-4-2), dat hebben we nu niet (2006-2010)
Van Gaal

Wie het bovenstaande lijstje bekijkt, ziet dat Louis van Gaal op alle punten actie heeft ondernomen en op de belangrijkste zaken laat trainen. Hij bedenkt het echt niet allemaal zelf, maar is wel slim en intelligent genoeg om de krenten uit de pap te halen en deze in te voeren, tegen alle weerstanden in. Vergeet overigens niet dat Van Gaal in 1996 nog stelde dat je op strafschoppen niet kan trainen (na verlies tegen Juventus in finale Champions League), maar dat hij nu overstag is gegaan.

De kracht van Van Gaal is dat hij, in tegenstelling tot de overgrote meerderheid van zijn collega’s, de kennis direct toepast. De keepers-wissel is niet zozeer geniaal omdat hij die zelf heeft bedacht, het idee bestaat al veel langer (vanaf 2000 al gememoreerd) en is in andere sporten (ijshockey; hockey) common practise. De kracht is dat hij blijft leren en implementeren, tegen alle weerstanden in. Daarvoor verdient hij respect.

Veranderles 4: je hebt zeer krachtig management nodig om verandering door te voeren. Geloof in eigen kunnen is daarbij een voorwaarde, maar net zo goed open staan voor informatie van binnen- of buiten de organisatie die iets kan toevoegen aan de eigen visie. Dat is weinigen gegeven, het is voor veel managers/coaches veiliger ‘to go with the flow’. Het zijn de echt groten die blijven leren en groeien en tegen de gevestigde orde durven in te gaan.

Toekomst
De wijze waarop Van Gaal het Nederlands elftal aanstuurt is exemplarisch. Toen ik mijn boek Bondscoach! schreef, verwachtte ik genoeg zwakke punten in zijn aanpak tegen te komen. Het tegendeel bleek waar. Ere wie ere toekomt! Slechts zijn omgang met de pers is uiterst moeizaam, dat hoort ook bij zijn functioneren, maar op zijn vakgebied is hij uitstekend. Er staat een echt team, er wordt getraind op standaardsituaties waarbij de spelers een belangrijke input hebben (verantwoordelijkheid op de werkvloer!), de spelers zijn fitter dan ooit en de teambuilding en onderlinge sfeer zijn uitstekend. Met Guus Hiddink treedt binnenkort een coach met een compleet andere aanpak aan bij de KNVB. Het zou uiterst jammer zijn als de nu opgedane ervaringen verloren gaan voor het nationale voetbal. De professionalisering moet beklijven. Als Nederland een speler van wereldformaat wil blijven, dan zijn de lessen van Van Gaal cruciaal voor de toekomst van ons voetbal. En managementauteurs? Die hebben het voetbal nu ook omarmd, kijk maar op deze site. Sporters kunnen niet alleen managers iets leren, het omgekeerde is net zo goed waar. Al heeft het even geduurd voor het zover kon komen.

Persoonlijke noot
Waarom doe je dit? Wat zit hier achter? In eerste instantie niets anders dan mijn nieuwsgierigheid en liefde voor de strafschop. Hoe zit het met de penalty en waarom kunnen Nederlanders er niets van? Toen kwam de weerstand en weigerde ik toe te geven aan de meningen van velen, gewoonweg omdat de feiten afdoende aantoonden dat de waarheid anders lag. En uiteindelijk wil je dan ook winnen, net zo goed als voetballers dat willen. Niet Opgeven Altijd Doorgaan (NOAD), niet voor niets een bekende clubnaam in het voetbal.

Bondscoach! coaching handboek voor 16 miljoen NederlandersVergouw schreef eerder over sport en management op deze site, waaronder in 2000 over de trainbaarheid van strafschoppen. Hij verdiende er in de pers de bijnaam Professor Penalty mee. Dit artikel is gebaseerd op het boek ´Bondscoach! Coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders´ dat is verschenen bij Voetbal International.

Wil je alles weten over het nemen van strafschoppen? Lees dan mijn boek: De Strafschop, te bestellen via Managementboek.nl.

Ook verkrijgbaar, Bondscoach, coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders.