Johan Cruijff 65: de strafschoppen van de meester

Wie over Cruijff en penalty’s spreekt komt zonder twijfel uit bij de ‘strafschop in drieën’, die hij op 5 december 1982 tegen Helmond Sport, tezamen met Jesper Olsen, nam. Bij een 1-0 voorsprong tegen degradatiekandidaat Helmond Sport krijgt Ajax een strafschop. Johan Cruijff neemt plaats achter de bal. Tot ieders verrassing schiet Cruijff de bal niet op het doel van keeper Otto Versfeld, maar tikt de bal naar links op de naar voren sprintende Jesper Olsen. Deze tikt de bal terug naar Cruijff, die eenvoudig de naar Olsen gesnelde Versfeld kan verslaan en voor een leeg doel de bal simpel kan intikken. Versfeld zal hier ’s nachts nog wel eens van wakker worden. De strafschop was een nachtmerrie voor elke zich respecterende keeper. Versfeld is echter ook door deze strafschop een legende geworden.

In een artikel van Auke Kok over Cruijff en strafschoppen is dit de enige penalty van de grootmeester die de auteur voor de geest kan halen. Niet verrassend, want Cruijff staat toch vooral bekend om zijn briljante slalomacties en onwaarschijnlijk mooie doelpunten. Hij scoorde zelden tot nooit met een poeier. Ook doelpunten uit vrije trappen zijn zelden in zijn oeuvre, evenals uit kopballen of strafschoppen. Een test mijnerzijds in de typisch Amsterdamse kroegen ‘ ‘t Gat van Zuid’ en ‘Café aan de Maas’ komt tot eenzelfde uitkomst. De aanwezige gasten hoeven nauwelijks aangezet te worden als het over Cruijff en de penalty gaat en praten direct vol overgave over de pingel tegen Versfeld. Voor velen is het een van de hoogtepunten uit het oeuvre van J.C.. De ‘pingel’ staat in het collectieve geheugen gebrand. Iedereen die ik gesproken heb vindt Cruijff, op basis van deze ene strafschop, een prima strafschopnemer. Zoals elders in dit boek wordt gemeld was het niet de eerste keer dat een dergelijke strafschop werd genomen. De Belg Rik Coppens was Cruijff vele tientallen jaren voor tijdens een interland van België tegen IJsland in de jaren vijftig. Het is niet onwaarschijnlijk dat Cruijff deze beelden in zijn jeugd heeft gezien en de actie tot in de perfectie heeft gekopieerd.

Is Cruijff ook een echte strafschopspecialist? Liep hij vaak naar voren om zijn verantwoordelijkheid te nemen? De feiten beginnen nu tegen Cruijff te spreken. Zijn strafschop tegen Otto Versfeld is legendarisch, maar is wel de enige strafschop die hij ooit in een officiële wedstrijd voor Ajax heeft genomen. Er waren altijd andere en betere strafschopnemers in de periode dat hij voor Ajax speelde, zoals Henk Groot, Gerrie Mühren en Johan Neeskens. Dat gold ook voor Oranje met spelers als Rensenbrink en wederom Neeskens, zodat Johan ook in zijn interlandcarrière geen enkele strafschop heeft genomen, zelfs niet bij de UEFA jeugd. In Nederland is zodoende zelden een strafschop van Cruijff te zien geweest.

Cruijff heeft natuurlijk ook nog enige tijd bij Feyenoord gespeeld. In augustus 1983 speelt Feyenoord de finale van het Amsterdam-toernooi tegen AS Roma. Strafschoppen moeten de beslissing brengen. Cruijff wil als kersverse Feyenoorder zijn oude thuisbasis wat laten zien en neemt zijn verantwoordelijkheid. Hij moet de beslissende en laatste strafschop voor Feyenoord nemen. Hij schiet op zijn ‘Jaap Stam’s’ hoog over. Feyenoord wint overigens wel nadat Michel van de Korput alsnog de beslissing brengt.

In zijn periode bij Barcelona heeft Cruijff in vijf seizoenen 78 goals gescoord, waarvan zes uit strafschoppen. Onbekend is hoeveel strafschoppen hij in deze periode heeft gemist. Zelf memoreert Cruijff tijdens een interview in ‘Elf’ een strafschop tegen Burgos, die hij bij een nul-nul stand in de laatste minuut mag nemen. Hij schiet de bal op de paal.

Zijn periode in Amerika levert geen relevante informatie op. In Amerika werden ‘shoot outs’ gehouden, waarbij spelers vanaf de middenlijn alleen op de keeper af mochten gaan.

De Messias heeft dus weinig strafschoppen genomen, zeker als men zijn statuur als grootste Europese voetballer van de vorige eeuw beschouwt. Toch is zijn situatie niet uniek. Er zijn veel voorbeelden te noemen van topspelers die zelden of nooit een strafschop namen. Van Puskas tot Pelé en van Beckenbauer tot Gullit, ze lieten de eer graag aan anderen. Franz Beckenbauer heeft in zijn lange Bundesliga carrière slechts zes strafschoppen genomen en hier drie van gemist. In Duitsland is zijn angst voor de strafschop berucht. In de EK finale van West-Duitsland tegen Tsjechoslowakije 1976 durfde ‘der Kaiser’ geen strafschop te nemen uit angst te missen. Het is de beroemde strafschoppenserie waarin Panenka zijn prachtige staaltje techniek laat zien en doelman Sepp Maier spartelend op de grond verschalkt met een leep boogballetje. In Duitsland herinnert men zich echter niet zozeer Pananka’s meesterwerk, maar wel de misser van Uli Hoeness in diezelfde reeks. Hoewel Duitse spelers zelden missen, doet deze ene cruciale misser hen nog steeds pijn.

De conclusie luidt dat Cruijff in zijn carrière weinig belangrijke strafschoppen heeft genomen. Enerzijds omdat er altijd specialisten in zijn teams zaten die hier meer voor geschikt waren. Anderzijds omdat Cruijff strafschoppen geen leuk onderdeel van het voetbal vond (en vindt!). Net als Pelé is hij van mening dat een penalty een laffe manier van scoren is, iets dat met de schoonheid van het voetbal niets te maken heeft. Cruijff en andere grootheden uit de voetbalgeschiedenis scoren liever na een mooie actie dan uit een strafschop. Ze hebben ook meer te verliezen dan te winnen bij het nemen van een strafschop. Rob Rensenbrink zegt hierover het volgende: ‘Johan deed ‘t zelf niet.Veel te gevaarlijk, joh. Je schiet er ook niets mee op.’ Rensenbrink was een tijdgenoot van Cruijff en stond bekend om zijn betrouwbaarheid bij het benutten van strafschoppen. Tijdens het WK van 1978 in Argentinië scoorde hij vier uit vier.

Betekent het feit dat Cruijff penalty’s niet leuk vindt en er tevens weinig heeft genomen in zijn actieve carrière dat er niet op te trainen valt? Hier begint de informatie wat minder duidelijk te worden. In interviews laat Cruijff zelden na te melden dat strafschoppen niet zijn te trainen, hetgeen door veel voetballers, trainers en fans wordt nagepraat. Vrijwel geheel voetbalminnend Nederland gelooft heilig in J.C.’s woorden. Niet alleen trainers als Rijkaard, Hiddink en Advocaat. Toen ik in 2000 een lezing hield over de strafschop in het Olympisch Stadion te Amsterdam, kwamen na afloop enkele leerlingen van de Johan Cruijff Academy naar mij toe. Ze vroegen zich af of ze het wel goed hadden gehoord en begrepen. Had ik echt gezegd dat op strafschoppen te trainen valt? Want mijnheer Cruijff vertelde altijd dat je echt niet kon oefenen op penalty’s!

Er zijn ook andere geluiden hoorbaar. Rensenbrink is het oneens met Cruijff die meent dat een strafschop nemen niet te oefenen valt: ‘Gelul. Het is net als een vrije trap. Je zoekt naar vastigheid. Ik deed er tien á twintig per training. Bij Anderlecht zetten we stokken in het doel, aan beide zijden op een meter van de paal. In die vakken moest je schieten’. Of neem het interview met voormalig Ajax keeper Ron Boomgaard in het volgende hoofdstuk: ‘Johan Cruijff trainde er wel op. Hoe gekker die er eentje inschoot, hoe mooier hij het vond. Als hij je maar kon piepelen en dollen. Dat vond hij prachtig. Maar ondanks dat dollen was hij er wel serieus mee bezig.’ Ook een ander verhaal gaat in tegen de gangbare gedachte van Cruijff. Toen ik bij AFC in Amsterdam een lezing over de strafschop gaf voor de matig geïnteresseerde jeugdafdeling (van de jeugd moeten wij het hebben), kwam na afloop een jeugdtrainer en ver familielid van ‘de meester’ op mij af: ‘Johan (Cruijff) zou het helemaal met U eens zijn, want ik heb hem hier wel eens over gesproken en ook hij vindt dat je er op kan trainen’.

Het is duidelijk dat we in een echte ‘Cruijffiaanse’ situatie zijn beland. We kunnen met onze analyse alle kanten op. Laten we dan als conclusie maar terugvallen op Cruijff’s duidelijkste uitspraak over penalty’s: ‘strafschoppen nemen is een specialiteit, wie niet iedereen ken’.

De bovenstaande tekst is ontleend aan 'De Strafschop: zoektocht naar de ultieme penalty' (p. 43-46) van Gyuri Vergouw. ISBN 90-352-2676-3