UNCTAD roept op tot duurzame en inclusieve digitalisering

UNCTAD hijst stormbal over impact wereldwijde digitalisering

UNCTAD roept op tot duurzame en inclusieve digitalisering

Walther Ploos van Amstel De Laatste Meter

De UN Conference on Trade and Development (UNCTAD) heeft het Digital Economy Report 2024 gepubliceerd, waarin UNCTAD de milieueffecten van de wereldwijde digitale sector en de last voor ontwikkelingslanden belicht. Het rapport benadrukt dat digitalisering de mondiale economische groei stimuleert en unieke kansen biedt voor ontwikkelingslanden, maar dat de milieugevolgen steeds ernstiger worden. Ontwikkelingslanden worden economisch en ecologisch ongelijk getroffen door bestaande digitale en ontwikkelingskloof, maar ze kunnen deze digitale verschuiving benutten voor ontwikkeling.

UNCTAD-secretaris-generaal Rebeca Grynspan benadrukte de noodzaak van een evenwichtige aanpak: “We moeten de kracht van digitalisering benutten om inclusieve en duurzame ontwikkeling te bevorderen, terwijl we de negatieve milieueffecten ervan beperken. Dit vereist een verschuiving naar een circulaire digitale economie, gekenmerkt door verantwoordelijke consumptie en productie, het gebruik van hernieuwbare energie en uitgebreid e-wastebeheer. De groeiende milieueffecten van de digitale economie kunnen worden omgekeerd.”

Milieukosten: wereldwijde toeleveringsketens

Het rapport onderstreept de noodzaak om de milieukosten van snelle digitale transformatie aan te pakken. Belangrijke zorgen zijn onder andere de uitputting van eindige grondstoffen voor digitale en koolstofarme technologieën, toenemend water- en energieverbruik en het groeiende probleem van e-waste.

Ontwikkelingslanden dragen de lasten zonder de voordelen te plukken, maar dit kan veranderen. Deze landen spelen een cruciale rol in de wereldwijde toeleveringsketen voor transitiemineralen en metalen, die sterk geconcentreerd zijn in enkele regio's zoals Afrika's. Die regio's beschikken over die grondstoffen essentieel zijn voor de mondiale verschuiving naar koolstofarme en digitale technologieën, omvatten kobalt, koper en lithium.

Volgens de Wereldbank zou de vraag naar mineralen die nodig zijn voor digitalisering, zoals grafiet, lithium en kobalt, tegen 2050 met 500% kunnen stijgen. Deze vraag biedt een ontwikkelingskans voor grondstofrijke ontwikkelingslanden, mits ze waarde kunnen toevoegen aan gewonnen mineralen, opbrengsten effectief kunnen benutten en kunnen diversifiëren binnen de waardeketen en andere sectoren.

Temidden van huidige mondiale crises, beperkte fiscale ruimte, trage groei en hoge schulden, zouden ontwikkelingslanden deze kans moeten maximaliseren door binnenlandse verwerking en productie. Dit zou hen helpen een groter aandeel in de mondiale digitale economie te verzekeren, overheidsinkomsten te genereren, ontwikkeling te financieren, afhankelijkheid van grondstoffen te overwinnen, banen te creëren en de levensstandaard te verhogen. De stijgende wereldwijde vraag naar schone energiegrondstoffen drijft al directe buitenlandse investeringen in Latijns-Amerika, goed voor 23% van de waarde van greenfieldprojecten in de regio in de afgelopen twee jaar.

Voetafdruk ICT-sector

De ecologische voetafdruk van de informatie- en communicatietechnologiesector (ICT) is aanzienlijk. Het omvat de hele levenscyclus van digitale apparaten en infrastructuur, van grondstofwinning en verwerking tot productie, distributie, gebruik en verwijdering. Dit proces verbruikt enorme hoeveelheden mineralen, energie en water, en draagt bij aan de uitstoot van broeikasgassen en vervuiling.

In 2020 werd de CO2-uitstoot van de ICT-sector geschat op 1,5 tot 3,2% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Dit cijfer zal stijgen met de groei van de digitale economie. De ontwikkeling van kunstmatige intelligentie en crypto-mining baart zorgen. Tussen 2018 en 2022 is het elektriciteitsverbruik van 13 grote datacenterexploitanten meer dan verdubbeld (energie- en watervoetafdruk).

E-commerce: online kopen

Door bestaande digitale en ontwikkelingskloof worden ontwikkelingslanden economisch en ecologisch ongelijk getroffen, maar ze hebben het potentieel om deze digitale verschuiving te benutten om groei te bevorderen. Mensen en bedrijven gebruiken steeds vaker internet om goederen en diensten te kopen. E-commerce is een cruciale toepassing van digitale technologieën, met een aanzienlijke impact op binnenlandse en internationale handel.

Sinds het begin van de jaren 2000 is het aantal online shoppers gestegen van minder dan 0,1 miljard naar ongeveer 2,3 miljard in 2021. De waarde van verkopen op de top 35 wereldwijde e-commerceplatforms is dramatisch gestegen, van $2,6 biljoen in 2019 naar meer dan $4 biljoen in 2021, met Alibaba, Amazon, JD.com en Pinduoduo als marktleiders.

Volgens UNCTAD steeg de totale waarde van e-commerceverkopen in 43 ontwikkelde en ontwikkelingslanden van $17 biljoen in 2016 tot $27 biljoen in 2022. Hoewel het merendeel van deze verkopen binnenlands is, groeit het aandeel van internationale e-commerce. Desondanks bevindt de verschuiving naar e-commerce zich nog in een vroeg stadium in veel ontwikkelingslanden, vooral in de minst ontwikkelde landen.

E-commerce herdefinieert economische activiteiten en consumptiepatronen, met zowel positieve als negatieve gevolgen voor milieuduurzaamheid. Precieze beoordelingen van de milieueffecten zijn moeilijk door beperkte gegevens, maar het algemene effect hangt af van hoe bedrijven omgaan met opslag, transport, logistiek, verpakking, retourzendingen en consumentengedrag.

Door de opkomst van e-commerce consumeren we meer met een grotere toegankelijkheid en gemak, lagere prijzen, een breder scala aan producten en uitgebreidere online marketing. Dit heeft geleid tot vaker kopen en impulsaankopen, wat bijdraagt aan overconsumptie, hogere transportemissies en meer afval.

Om e-commerce milieuvriendelijker te maken, is meer aandacht nodig voor circulaire bedrijfsmodellen, ethische inkoop en productie, energie-efficiënte logistiek, het gebruik van hernieuwbare energie, milieuvriendelijke bezorgoplossingen, duurzame verpakkingen en het bevorderen van duurzaam consumeren.

Beleidsmakers kunnen deze veranderingen ondersteunen door een evenwichtige mix van wetgevende en regelgevende maatregelen en belastingmechanismen te implementeren om CO2-uitstoot in transport te verminderen en e-commerce-afval te minimaliseren. Dit zal samenwerking vereisen tussen overheden, bedrijven, platforms, logistieke dienstverleners en consumenten.

UNCTAD heeft overigens niet gekeken naar de digitalisering van betaaldiensten, pakketbezorging of mobiliteitsoplossingen zoals de platformisering van taxi met Uber, Bolt en Lyft. Platforms die de taxiwereld op zijn kop zetten en waarbij eerlijke arbeidsomstandigheden vaak vergeten worden.