Neanderthalers op het werk

Werk je in een ongeciviliseerde atmosfeer, gecreëerd en gecontroleerd door bekrompen geesten en brutale houdingen? Wellicht niet, maar je hebt er de afgelopen maanden zeker over gehoord. En zo niet, dan fris ik straks jouw geheugen nog even op. Er is echter een te verwachten reactie op gekomen: de publicatie van diverse boeken over agressief gedrag, giftig gedoe, tegenspraak bieden, pestgedrag, de onderstroom en zo meer. Dat juich ik natuurlijk toe. Ik ben echter ook verbaasd, want waarom de put dempen als het kalf verdronken is? Waren er niet genoeg signalen om veel eerder giftig en fout gedrag te duiden en aan te pakken? Vast wel. Waarom komt die tegenbeweging dan altijd pas zo laat op gang?

Bij het doorlopen van mijn managementbibliotheek kwam ik bijvoorbeeld het boek Neanderthals at Work tegen van de auteurs Bernstein en Craft Rozen. Dat is dus een, overigens best succesvol, boek uit 1992. Alleen die titel al. Nu is het boek niet het beste voorbeeld van ‘voorkomend gedrag’, maar ik denk dat iedereen die organisaties heeft gewerkt de titel wel begrijpt.

Daarnaast heeft onze eigen Manfred Kets de Vries in de jaren tachtig en negentig boeken als Organisaties op de Divan gepubliceerd, waarin hij het narcistisch gedrag van (top-)managers aan de kaak stelde. Wees gerust, dat ga je zelf zeker eens meemaken. Willem Mastenbroek schreef al in de jaren zeventig over conflicthantering op de werkplek (Conflicthantering en organisatie-ontwikkeling), en ik gooide in 2015 zelf wat olie op het vuur met Het dodo-effect. Hierin opgenomen hoofdstukken over angstcultuur; zonnekoningen; roofridders en zo meer. Het gedrag waar we nu foei en fout tegen zeggen, werd daar toch echt bijna letterlijk beschreven. Bokito- en vernederend gedrag; uitbuiting; angst zaaien; het kwam allemaal voorbij met ook een aanzet tot mogelijk oplossingen. Wat als men bij DWDD....

maar ja.

Je vraagt je dus af, wat hebben die boeken voor nut gehad als je over het afwijkend gedrag hebt.We hoeven daarbij echt niet alleen te kijken naar Matthijs van Nieuwkerk en DWDD of de mannen van The Voice of Holland.

- Wat te denken van onze 2e Kamer-voorzitsters (en inmiddels ook de voorzitter van de 1e kamer, zo lijkt) die elkaar in de haren vliegen over grensoverschrijdend gedrag naar de ondersteunende staf.
- Of een minister die blijkbaar zijn emoties niet de baas kan en zeer onhebbelijk gedrag vertoont naar medewerkers en 'ondergeschikten'
- Directie treedt terug om angstcultuur bij ‘inclusieve en veilige’ debatcentrum Pakhuis de Zwijger, personeel moest soms ‘kokhalzen’ als ze naar hun werk gingen.
- De directrice van het kennisinstituut voor vrouwen- en emancipatiegeschiedenis Atria is ontslagen na ‘(seksueel) grensoverschrijdend en intimiderend gedrag’ naar werknemers. Ook hier geluiden over ‘schreeuwen tegen medewerkers’.  De conclusies uit het externe rapport zijn opvallend omdat de organisatie bedrijven adviseert over o.m. het creëren van een veilig werkklimaat. Volgens oud-medewerkers werd er, ondanks de angstcultuur op de werkvloer, verschillende keren aan de bel getrokken, maar greep de raad van toezicht niet genoeg in. Bijzonder vooral het 'verplicht gezamenlijk buikdansen' op de maandagochtend, die kende ik nog niet.
- De Nederlandse hockeysters ervoeren een angstcultuur onder de vorige trainster; ze worden onder geheel ander management alsnog en wederom wereldkampioen.
- Voorzitter Nu '91 (Nursing 92) krijgt ontslag na verhalen over angstcultuur
- OR stoffenfabrikant Vlisco stapt op na verhalen over angstcultuur

Het is niet eens een verrassende of opvallende lijst. Let wel, dit is wat ik zonder veel te zoeken naar onderwerpen als angst, cultuur en grensoverschrijdend gedrag heb gevonden (over) de afgelopen 2 jaar.

Toen ik in 2015 een artikel schreef over Angstcultuur en dit later ook opnam in mijn boek Het dodo-effect, sprak ik al mijn verbazing uit over het feit dat ik eigenlijk nergens een artikel tegenkwam wat dit onderwerp ‘head on’ probeerde aan te pakken. Ik las regelmatig krantenartikelen over angstcultuur bij politie, brandweer, zorginstellingen enzovoorts, enzovoorts. Maar nergens duiding, nergens een poging het onderwerp op de agenda te zetten. Het is bizar, maar je moest oppassen zélf niet 'gecancelled' te worden als adviseur omdat je dit belangrijke onderwerp op de agenda zette. Hier brandt een gemiddeld advieskantoor de vingers niet aan, alleen en pas op het moment dat ze er voor worden ingehuurd natuurlijk. Dan zal er vast een gedegen aanpak op de plank liggen.

Het is ergens ook wel te begrijpen. Ergens toch wel. Heel lang geleden, ergens begin jaren negentig, sprak ik in den lande over onderwerpen die toentertijd erg in waren. Over Strategieën;  Balanced Scorecards; Porter Concurrentiemodellen; Mintzberg; Change management. Ik gaf zowel de voordelen als de nadelen. Na afloop kwam meer dan eens iemand naar mij toe die vroeg waarom ik het niet 'gezellig' hield. ‘Mensen komen hier alleen om geïnspireerd te worden, problemen en nadelen van de aanpak hoeven ze niet te horen en al helemaal niet voorafgaand aan gebruik.’ Het is denk ik helaas waar. Het moet vooral leuk blijven, mensen willen ook op managementgebied ge-entertaind worden tijdens een leuke lezing en bijeenkomst en vooral niet geconfronteerd worden met problemen. Problemen die we allemaal wel kennen uit ons dagelijkse werkzame leven maar waar we liever met een grote boog omheen lopen.

De realiteit laat zien dat we daar meer kwaad dan goed mee doen.

Het is aan de lezer. Ik weet, managementboeken zijn geen populaire vakantiebesteding.  Maar allez, het is sowieso te warm, het waait, het regent of het stormt en de kinderen zijn toch aan het zwemmen of elders aan het klieren. Pak dat boek op, zoek naar oplossingen, lees wat er te doen valt in de genoemde moeilijke situaties. Kijk naar jouw eigen gedrag. Zoek naar wat mogelijk is om jouw positie te verbeteren om zodoende ellende te voorkomen. Daar ligt wellicht toch de meeste inspiratie!

Neanderthals at work
Bernstein/ Rozen
Ballantine Books

Het dodo-effect
Gyuri Vergouw
Boom