Interessante voorstellen! Ik ben benieuwd hoe de auteurs binnen dit systeem aankijken tegen de ministeriële verantwoordelijkheid. Kan de Minister dan nog wel verantwoordelijk gehouden worden voor alles wat er binnen het ministerie misgaat? En moeten topambtenaren (meer) verantwoordelijk worden voor de wijze waarop ze het beleid uitvoeren?

Beste Jaap en Leike,
Helder verwoord stuk, maar systeemkritiek is ook een kamerscherm waarachter het gemakkelijk schuilen is. Eichmann is uiteindelijk ook , terecht m.i., veroordeeld.
Verantwoordelijkheid begint waar de regels ophouden. Ik heb nog weinig verantwoordelijkheidsbesef, laat staan verantwoordelijk gedrag, gezien bij de verantwoordelijke topambtenaren.

Met het UWV heb ik iets vergelijkbaars meegemaakt. Als WW-er gaan ondernemen bleek financieel zeer zuur uit te pakken voor mijn ega. Alle betrokken UWV-ers en de leden van Rechtbank Arnhem en CRvB onderschreven dit en toch is er geen mechanisme dat zo'n wetsartikel en/of uitvoeringsbesluit ter discussie stelt.
Dat rechters dat niet mogen is uitzonderlijk t.o.v. andere Westerse landen en schijnt een erfenis uit 18-zoveel te zijn.
Dat het UWV geen intern mechanisme heeft om 'zure zaken' te verzamelen waar medewerkers last van hebben en de politiek tot verandering te dwingen is jammer. Of, waarom niet: gewoon zelf de redelijkheid laten prevaleren en bepalingen als 'het UWV kan' benutten en oprekken tot er een redelijke en billijke uitkomst resulteert?

Mooi artikel, mijn complimenten! Maar wat ik mis is de oorspronkelijke bedoeling achter dit geheel. In feite de ‘waarom’ vraag. En dat in relatie tot de wijze waarop deze regeling is uitgevoerd. Er is namelijk door de politiek (!) een uitzonderlijke ingewikkelde constructie opgetuigd met 2 wetten die bij 2 departementen liggen (Financiën en SZW), met 4 soorten toeslagen (zorgtoeslag, huurtoeslag, kinderopvangtoeslag en kindgebonden budget) bij 3 ministeries (SZW, VWS, BZK) en met een uitvoering die weer bij een ander overheidsapparaat is gelegd (Belastingdienst). Niet zo vreemd dat sommigen van ‘een ontspoorde wetgeving’ spreken. Resulterend in een ‘fabriek’ (bij de Belastingdienst) die elke maand maar liefst 8 miljoen betalingen mag uitvoeren met daarop meer dan 100.000 mutaties. Wat dus vanuit ‘dat doorgeslagen efficiencydenken’ (aldus een van de geïnterviewden) niet anders kan dan strak geüniformeerd en gedigitaliseerd.

Klinkt als dat er sprake was van zware weeffouten bij de opzet. Als je je een beetje verdiept in de materie is het een wonder dat er nog zoveel goed gaat. Bottomline: 'alles draait om de eenvoud' (vrij naar Het Goede Doel jaren 80).

"SWZ erkent dat, maar wijst evengoed terug naar de Belastingdienst die niet echt zei dat de consequenties onacceptabel waren" Hier zit de crux. SZW was verantwoordelijk en weigerde een zeer serieus signaal serieus te nemen. De Tweede Kamer heeft dat signaal ook gekregen blijkt uit het verhoor van de toenmalige directeur Toeslagen, maar niet opgepakt.

De geschetste oplossingen lijken goed, maar kunnen ook tot zeer chaotische communicatie leiden tussen ambtenaren en Tweede Kamer; de oekaze van Kok was niet helemaal voor niks!

Het echte probleem zit in de Tweede Kamer die nu zo hoog van de toren blaast. Die stelt wetten vast waar de onredelijkheid en disproportionaliteit van afdruipt. Destijds bij de Toeslagen. Nu bij de Corona-noodwet. En later probeert de Tweede Kamer dan de schuld af te schuiven op politici en ambtenaren. Tsja, lekker makkelijk.

Pieter Omtzigt heeft in een verhoor vorige week terecht gezegd: De bron van de ellende zit bij het wetgevende proces. Het is niet sexy om je met moeilijke (belasting) wetten bezig te houden, dus doen Kamerleden liever interviewtjes bij Op1 en geven persconferenties of gaan op tournee. Maar als je schandalen wilt voorkomen, moet de Tweede Kamer elk wetsvoorstel minutieus doornemen en kritisch de consequenties doordenken. En precies dat gebeurt nu gewoon niet. Dat is het werkelijke probleem. Zegt Pieter Omtzigt!

Ik denk een zeer rake analyse.

Ik ben het graag eens met veel van wat gezegd is door Jaap en Leike. Er is zeker wat mis met het 'grotere systeem'. Allereerst: het is allemaal niet eenvoudig wellicht onmogelijk om een groot systeem te besturen. Maar er zijn een aantal fundamentele zaken die veel beter kunnen; dit nog afgezien van het feit dat toeslagen so wie so een groot afbreukrisico met zich meebrengen.
Ik noem
1. de kwaliteit van onze wetgevingsjuristen is in de afgelopen decennia achteruit gegaan; de handhaafbaarheid van de regels is beneden een aanvaardbaar peil gekomen
2. de neiging om veel feitelijk te omschrijven in regelgeving in plaats van het ultieme belang of de werkende principes van de regelgeving leidend te maken
3. kamerleden die goedkoop willen scoren als 'do gooder' en totaal geen weet blijken te hebben van de uitvoeringsproblematiek waarmee ze de ambtenaren opzadelen; geheel eens met wat Jan van der Zanden hierover zegt.
4. totaal gebrek aan effectieve beleidsrapportages die voor bijsturing kunnen zorgen. Ook in dit geval blijkt dit weer, niemand weet blijkbaar wat de real life effecten van toeslagen zijn geweest (een taak van de ambtelijke organisatie) en is druk met 'zwarte pieten' nu de kamer onderzoek pleegt
5. Op het doorschuiven van schuld en verantwoordelijkheid zitten we nu niet op te wachten. Hoog tijd om al die energie te besteden aan verbetering: een overheid die goed presteert en minder kost. Want dat zou ook een onderzoekje in deze casus waard zijn.

Volgens mij gaat het hier om een bekend lied:
- om willekeur te voorkomen willen we alles strak en gedetailleerd vastleggen
- dat leidt tot steeds meer regels
- dat je al die regels niet meer onderling consistent kan houden is bijna onontkoombaar
- de regels worden in beton gegoten en sluiten daardoor heel vaak niet meer aan op de werkelijkheid die de uitvoerenden ervaren
- op specifieke situaties kan (lees: mag) niet worden ingespeeld, want dat is tegen de regels
- er ontstaan onwenselijke situaties
- en soms barst de bom en dan komt alles naar buiten

De oplossing is toch echt: minder regels, minder details en meer bevoegdheid bij uitvoerenden om in te spelen op specifieke situaties.

Lees ook gerust: "Laveren tussen willekeur en bureaucratie"
https://www.markensteijn.com/index.php/management/130-laveren-tussen-willekeur-en-bureaucratie

Wet- en regelgeving kent vele valkuilen, een belangrijke die maar steeds onbenoemd blijft is de volgende: Wet- en regelgeving scheert iedereen over 1 kam, waardoor de goeden onder de kwaden moeten leiden ! De aanleiding tot strengere regelgeving was misbruik door een kleine groep Bulgaren, maar iedereen werd nu hard en wantrouwend tegemoet getreden.
Er zijn 2 belangrijke principes die bij wet- en regelgeving zou moeten worden toegepast:
1: differentieer naar doelgroepen, en houdt rekening met alle voorkomende life events. Dus niet iedereen en alle situaties over 1 kam scheren.
2: geen harde alles of niets grenzen, maar naar gradueel en naar rato straffen. De verleiding is namelijk te groot om het spoedbezoek aan het ziekenhuis in de laatste week van december als 'zakelijk' aan te merken zodat je niet gestraft wordt met de volledige bijtelling van je leaseauto als je onder de grens van het maximale aantal prive kilometers had gepland te blijven. Dat soort regels roept fraude op.

Er is ook een heel andere analyse mogelijk. N.a.v. de laatste kabinetsformatie heeft Tjeenk Willink een knap stuk geschreven over de verschraling en vervolgens verwaarlozing van de overheidstaken en, in het kielzog daarvan, van het uitvoeringsapparaat. Veel denkkracht en uitvoeringscapaciteit is verdwenen en heeft plaats gemaakt voor onmachtige controle- regelgeving. Zuurmond heeft al wat langer geleden een mooi stuk geschreven over wat voor ambtenaren dat oplevert. De goede lopen weg, de bureaucraten komen vaster in het zadel. Binnen dat kader schrik ik er een beetje van dat het optreden van het OMT richting Tweede Kamer als voorbeeld wordt genoemd. Het OMT en de landelijke GGD-organisatie lijken me vooral zenders van stijfkoppigheid en bureaucratisch centralisme. Terecht worden ze herhaaldelijk op hun vingers getikt vanuit "het veld". Ik mis ook het zicht op de ontstane ambtelijke cultuur. Met name Justitie laat zien dat die vooral gericht is op het "uit de wind houden" van de politieke leiding. (Daar hoort ook de oekaze Kok bij.) Zo is een cultuur ontstaan van zich onderschikkende bureaucraten in de budgetgestuurde uitvoering die te weinig eigen geluid durven geven en bewindsvoerders die die zwakke signalen niet serieus nemen. Bij de Belastingdienst was het nog een graadje erger door de politieke ingreep van Wiebes die 5000 ambtenaren liet vervangen door 1500 ICT-ers. Daar heeft heel veel zelfstandig intellect zijn/haar biezen gepakt. Zowel de toeslagenaffaire als de aanpak van de Corona-epidemie wijzen een andere kant op: de noodzaak tot herstel van de zelfstandige rol van de uitvoering en de noodzaak tot een cultuuromslag. Dat lijken me de twee voorwaarden voor verbetering.