Spijker op zijn kop. Ethiek moet een dominantere plaats gaan krijgen in de opleidingen. Ik ben voor!
Na jaren van ervaring bij de lokale overheid weet ik dat veel organisatieveranderingen mislukken omdat managers 'ethiek ontberen.

Gr. Wim Baars Msc

Belangrijke zaak. Een leefbare wereld wordt niet bepaald door 'harde' 'techniek', maar hoe daar betekenisvol en verantwoordelijk mee om te gaan.
Goed dat je dit op de agenda houdt en voor de inbedding in het grotere plaatje.
T.a.v. hoe verder: wat zijn de voorbeelden van opleidingsinstellingen die dit wel (goed) addresseren?

Zeker een belangrijk punt voor bedrijven en opleidingen om meer aandacht aan te besteden. Uit persoonlijke ervaring weet ik wel dat NCOI hier meer aandacht aan besteed dan het hierboven geschetste beeld. Verdere inbedding in de andere vakken zou nog beter zijn maar ethiek en de psychologische kant van management komen zeker wel aan bod, met name als je in de specialisatie de meer psychologische en op leiderschap gerichte vakken kiest.

Het grote verschil is dat deze opleiding alleen studenten toelaat met werkervaring. Daardoor merk je ook goed dat de gemiddelde student hier niet zo zeer uit is op winst maken en de 'baas' zijn, maar op het worden van een beter ontwikkelde leidinggevende. In dat opzicht ben ik het ook hartgrondig eens met Mintzberg dat werkervaring voor business schools een vereiste zou moeten zijn. Het lijkt me inderdaad twijfelachtig om zonder werkervaring een MBA te halen en dan rechtstreeks in het management in te stromen. Je hebt dan geen idee van wat er op de werkvloer gebeurt en wat het effect van jouw handelen is op de medewerkers in je organisatie.

Er kan wat mij betreft een voorbeeld worden genomen aan de deeltijdacademie van de Hogeschool van Amsterdam. De studenten Bedrijfskunde vormen tijdens het eerste jaar één klas met HRM studenten. In dit eerste jaar is er heel veel aandacht voor de zachte kanten kanten van de bedrijfskunde (ethiek e.d.), de nadruk ligt dan ook echt op HRM. Na het eerste jaar weten de studenten wat ethiek inhoudt en dat is terug te zien in de manier hoe er naar bepaalde zaken wordt gekeken. Daarnaast wordt het ethische aspect altijd meegewogen in de beoordeling van papers. Kanttekening die uiteraard wel gemaakt moet worden is dat het om een deeltijdstudie gaat waar de studenten al (enige) werkervaring hebben, wat pleit voor de uitspraken van Mintzberg.

Als docent Bedrijfskunde bij Fontys en gepromoveerd onderzoeker ben ik het oneens met de stelling dat bedrijfskunde opleidingen te weinig aandacht besteden aan ethische kwesties. In onze studie staat Circulaire Economie centraal. We leren studenten hoe zij organisaties zodanig kunnen inrichten dat er ruimte is voor afvalrecycling en het ontwikkelen van verdienmodellen op basis van circulaire producten. De publicatie die wij hierover ontwikkeld hebben, wordt internationaal in opleidingen toegepast. Zie:
https://www.fontys.nl/nieuws/internationale-aandacht-voor-fontysboek-over-circulaire-economie-0/

Ook ben ik het niet eens met de stelling dat we alleen aandacht zouden besteden aan multinationals. We kijken juist expliciet naar ondernemende organisaties. Zo hebben we onlangs met bedrijfskunde studenten geanalyseerd op welke wijze Epic Games (de organisatie achter de succesvolle game Fortnite) haar bedrijfsprocessen heeft ingericht. In zowel nationale als internationale media zijn hier recent verschillende artikelen over verschenen:

https://bron.fontys.nl/het-succes-van-game-fortnite-ontleed/

https://innovationorigins.com/fontys-teacher-unravels-the-success-of-game-fortnite-with-her-students/

https://siliconcanals.nl/news/what-entrepreneurs-can-learn-from-the-overwhelming-success-of-fortnite/

dr. Mirjam Baars MBA

In mei 2018 een mooi gesprek met Jelle hierover gevoerd. Hij is 1 van de inspiratiebronnen geweest voor het nieuwe landelijke opleidingsprofiel van Bedrijfskunde (HBO) dat in oktober 2018 is vastgesteld. Voor ons de taak om hier uitvoering aan te geven.

Beste Lisa,

Boeiend!

Meer ethiek in de opleiding Bedrijfskunde lijkt me gezien het onderzoek van Van Baardwijk een must. Maar er zijn nog wel een paar opmerkingen te maken, uiteraard met de relativering dat ik het bewuste proefschrift niet heb gelezen.

* Behalve inzicht in ethiek zou studenten ook (meer) geleerd moeten worden om met een open en kritische blik te kijken naar de bestaande samenleving en de vigerende cultuur in grote en kleine organisaties. Daardoor leren ze - hoe onrijp ook - een eigen mening te vormen en niet op voorhand de geldende opinies achterna te lopen. Ik heb dit gemis vaak ervaren: de dames en heren wilde een afdeling runnen, leidinggeven, strategie bepalen en meer van dat werk.
* Dat geldt niet alleen voor de studenten Bedrijfskunde, maar voor allerlei opleidingen die managers en professionals produceren die worden losgelaten op medewerkers, klanten en burgers. Ik denk met name aan de talloze managementopleidingen.
* Het vermogen om zelfstandig en kritisch te denken is des te belangrijker omdat de werkomgeving waarin deze studenten na hun studie veelal terecht komen nogal eens erg traditioneel is en gericht op beheersing van medewerkers en 'handige omgang' met klanten en burgers. Daarmee ontwikkelt de gemiddelde net-afgestudeerde zich veelal tot een getrouwe kopie van zijn/haar klassieke leidinggevende.
* Aldus continueren ze onbewust het oude organiseren met zijn overdaad aan management, regels en controles en blokkeren ze medewerkers bij het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Dat is niet slechts een morele kwestie: het nieuwe organiseren is - om even heel aards te worden - een aanzienlijk goedkopere en effectievere manier van bedrijfsvoering dan het oude regime.
* Overigens vind ik dat organisaties een beetje terughoudend moeten zijn met het inzetten van onervaren bedrijfskundigen e.d. als leidinggevenden. Het zal deze youngsters ongetwijfeld een schat aan ervaring opleveren, maar dat gebeurt wel over de rug van medewerkers. Ik heb me in mijn praktijk als baas altijd mordicus verzet tegen deze vorm van vivisectie.

Kijk ook nog even naar de discussie die elders op deze site is ontstaan over het nieuwe organiseren, met name de artikelen van Gyuri Vergouw en van mij en de commentaren van b.v. Lenette Schuijt.

Paul Verburgt

Het kan ook anders. Ik ben zelf in 2002 afgestudeerd aan de Universiteit van Maastricht - International Business Studies - met als hoofdonderwerp team diversity. Ik heb daar veel geleerd over culturen en business ethics. En 2 stages gedaan tijdens mijn studie. Natuurlijk heeft dat ook te maken met mijn eigen interesse en drijfveren, maar de mogelijkheden waren er zeker.
Overigens denk ik dat een belangrijk deel van de morele vorming en ontwikkeling ligt in je opvoeding en vervolgens na je school- en studieperiode pas echt begint. Tijdens 'de rest van je leven'. Werk, relaties, gezin, etc. Als ik naar mezelf en mijn omgeving kijk, gaat pas op iets latere leeftijd je blik meer naar buiten staan.
Zeker goed om al vroeg met bewustwording te beginnen! Maar of dat aan de universiteiten is...

In dit artikel gaat het veel over organisaties. Maar ethiek begint bij jezelf als (aankomend) professional volgens mij. Gedachtegoed als Goed Werk van Manon Ruijters en Professionele Ethiek van Rob van Es zouden wat mij betreft deel moeten uitmaken van de opleidingen.

Beste Wim,
Heel interessant dat je de link legt tussen het ontbreken van ethiek bij managers en het mislukken van organisatieverandering. En dan te bedenken voor hoeveel veranderingen we staan, zie bijvoorbeeld de documentaire over de waterstofeconomie van VPRO Tegenlicht van zondag 10 februari j.l. Over circulaire economie gesproken die Mirjam gebruikt in haar onderwijsprogramma.
Beste Niels,
Je wordt op je wenken bediend want een paar reacties hieronder wijzen al op instellingen die hier kennelijk al mee bezig zijn.
Beste Wilco,
Heel goed dat je een voorbeeld aanhaalt van een opleiding die hier aandacht aan besteedt. Dat deze opleiding alleen studenten met werkervaring toelaat helpt uiteraard. De hierboven aangehaalde prof. Lammers opende voor deze categorie studenten van de vorige eeuw in de jaren '60 al de mogelijkheid organisatie sociologie te studeren middels colleges op de dinsdagavond.
Dat jij het twijfelachtig vindt MBA'ers zonder werkervaring los te laten in het management van bedrijven keert versterkt terug in Paul's reactie. Hij noemt het vivisectie!
Beste Jonathan,
Prima dat je de deeltijdacademie van de HvA toevoegt aan de positieve ervaringen. Ook hier gaat het om studenten met werk achtergrond.

Beste Mirjam,
Ha, jij bent het niet eens met twee stellingen: 1) te weinig aandacht voor ethische kwesties. Jouw opleiding doet er juist wel aan, in ieder geval wat betreft circulaire economie. Hierboven verwees ik al even naar de VPRO Tegenlicht documentaire over de waterstof economie, die ook mikt op dit doel. Mooi, maar het is denk ik niet het enige verhaal dat je kan/moet bieden over ethiek. Zie bijvoorbeeld de aandacht die Jelle in zijn proefschrift, staat in de literatuuropgave hierboven in zijn totaliteit in hyperlink, besteedt aan vooronderstellingen in bedrijfskunde opleidingen. 2) alleen aandacht voor multinationals. Mooi dat jullie juist naar ondernemende organisaties kijken. Het voorbeeld van jullie analyse met studenten van Epic Games vind ik prachtig en niet alleen omdat mijn kleinzoon (binnenkort 11) verzot is op Fortnite! Ook dat je hier nationaal maar ook internationaal over publiceert is prima.
Beste Yvonne,
Leuk dat je het gesprek met Jelle aanhaalt. Dat betekent dat zijn onderzoek echt impact heeft. Goed dat jullie er vanuit het HBO mee bezig zijn. Ik zie hier nu nog geen reacties uit de universitaire wereld, maar ik hoor van collega's dat men op verschillende plaatsen ook al druk bezig is met dit thema.
Beste Paul,
Mooi dat je het over vivisectie hebt bij het inzetten van onervaren MBA'ers in concrete werksituaties! Ook hier weer het voorbeeld van de jonge manager van Uber Benelux in de column van Paul Scheffer. Ik kom graag terug op je andere punten en m.n. op de koppeling met nieuw organiseren, waarover Gyuri, jij en Lenette schrijven. Want naast te weinig aandacht voor ethiek valt bij veel bedrijfskunde opleidingen op dat de aandacht eenzijdig op de machine bureaucratie van Mintzberg ligt. Dat komt trouwens meer voor, inderdaad onterecht bij heel veel bedrijven.

Beste Manon,
Ha de eerste universitaire bedrijfskunde opleiding die nu ter sprake komt. Maastricht was altijd al sterk in praktijk gericht onderwijs, maar goed om te lezen dat kennelijk toen al stil werd gestaan bij ethiek. Dat je culturen eraan toevoegt is heel relevant voor de discussie omdat het bedrijfsleven, en niet alleen de multinationals, steeds internationaler opereert.
Je vraagt je wat betreft bewustwording af "of dat aan universiteiten is..." Mij is niet helemaal duidelijk of je dat universiteiten zich daarmee (gaan) bemoeien zou toejuichen of juist niet.
Beste Karin,
Natuurlijk gaat het om jezelf, maar waar Jelle in zijn proefschrift op wijst is dat organisaties een eigen ethiek of gebrek daaraan ontwikkelen, waar je als individu weinig tegen in te brengen hebt. Zie de aanhoudende stroom berichten over klokkenluiders in het bedrijfsleven en bij de overheid. Zijn punt is juist dat een te sterke nadruk op individuele verantwoordelijkheid in opleidingen afleidt van de noodzaak bedrijven in dit opzicht te veranderen. Heel goed om te benadrukken dat het een wisselwerking is en dat het laatste niet zonder het eerste kan is.