Markttucht

Als we de markt mogen geloven, is flexibiliteit niet minder dan een panacee. En omdat we de markt geloven, weten we dat flexibiliteit de oplossing is. Dat is ook zo, alleen niet voor wat de marktfilosofen voorstaan. Ze beloven efficiency, maar we krijgen een allesbehalve effectieve bedrijfsvoering. Ze beloven effectiviteit, en we krijgen een efficiënt functionerende managementlaag. Zo zou je in het kort het artikel ‘De markt jaagt de bureaucratie aan’ van Alfred Kleinknecht (in het NRC van 13 januari) kort kunnen samenvatten. Wanneer bedrijven werknemers gaan zien als een flexibele grondstof of hulpbron, en daarmee de arbeidsmarkt gaat functioneren als een reguliere markt, verdwijnt trouw en loyaliteit aan het bedrijf. Het is de BV-ik die wordt ingehuurd door de NV-bedrijf. Dat lijkt heel efficiënt, maar is uiteindelijk bijzonder contraproductief. Kennis en expertise, toch de kritieke succesfactoren van dit moment, zijn niet langer geklonken aan een bedrijf maar bewegen met de marktvraag. Terwijl bedrijven baat hebben bij het gestaag accumuleren van kennis en expertise, creëren ze een klimaat waar elke vorm van borging bij voorbaat wordt gesaboteerd.
We citeren Kleinknecht: ‘In Rijnlandse economieën blijven werknemers langer bij hetzelfde bedrijf. Een langer verblijf bij dezelfde werkgever is gunstig voor het routinematige innovatiemodel dat dominant is in de oude economie: het stapsgewijs verbeteren van producten waarbij ervaringskennis een belangrijke rol speelt. De accumulatie van kennis is gebaat bij continuïteit in het personeelsbestand, want veel kennis zit als het ware tussen de oren van mensen.’ Kleinknecht geeft zonder meer toe dat de VS, waar flexibilisering als nieuwe religie vaste voet aan de grond heeft, in de nieuwe economie beter presteert, maar in de nog altijd dominante oude economie liggen ze een baanlengte achter.
Om het wegvloeien van kennis en expertise te compenseren, is het nodig om kernprocessen te formaliseren of vast te leggen, en vervolgens strak te controleren. Dat gebeurt door het metselen van een managementmuur van middeleeuwse dikte. Waarmee de allesbehalve flexibele bureaucratie een feit is: systemen en procedures gaan de bedrijfsvoering dicteren waarmee iedere vorm van innovatie in de kiem is gesmoord. Werknemers met kennis van zaken voelen zich bij voorbaat ontdaan van elke vorm van eigen verantwoordelijkheid en gewurgd door een set aan regels en procedures en nemen dan maar hun eigen verantwoordelijkheid en vertrekken. En wie blijft zitten, gelooft het verder ook wel, ondanks het aanzwellende regiment managers dat hen bij de les moet houden.
Het is paradoxaal dat bedrijven die zich primair richten op de belangen van aandeelhouders zonder enig voorbehoud een regiem in het leven roepen waarbij permanent wordt ingeteerd op het sociale kapitaal, in termen van betrokkenheid, loyaliteit, kennis en expertise, en daarmee op termijn op winstgevendheid. Net zoals het paradoxaal is dat investeerders bedrijven die op hun kapitaal interen uitbundig belonen.
(Lees hier het hele artikel. Lees hier een samenvatting van het boek ‘Onafhankelijkheid voor Europa’ van Donald Kalff dat al eerder de vloer aanveegde met de zegeningen uit het westen.)