Het kapitalisme is niet dood. Het kapitalisme is gewond.

Is het kapitalisme dood of zwaar gewond… door toedoen van het kapitalisme?

In 1995 werkte ik voor een succesvol bedrijf; ongeveer 2500 medewerkers in Nederland en de UK. Een van de drie oorspronkelijke oprichters stond aan de top. Hij was ook grootaandeelhouder, de andere aandelen waren eigendom van het personeel. Het laagste niveau managers moest minimaal de helft van hun jaarsalaris in aandelen bezitten, de lagen daarboven minimaal een volledig jaarsalaris.

Het was een geweldig bedrijf om voor te werken; een fantastische cultuur, zeer resultaatgericht en veel respect. Maar ze wilden sneller groeien en daarom planden ze een gang naar de beurs. In augustus 1995 overleed de topman; een van de andere topmannen nam over. In december 1995 ging het bedrijf naar de beurs.

Hierna veranderde de cultuur langzaam maar zeker. Door snelle groei werden veel mensen aangenomen met minder affiniteit voor de cultuur. Voor de beursgang was het de gewoonte dat managers uit de eigen rangen werden benoemd. Een potentiële nieuwe manager werd niet aangenomen als manager maar op uitvoerend niveau. Na de beursgang werden managers van buitenaf aangenomen. De focus veranderde van de lange naar de korte termijn.

In 2001 werden de problemen zichtbaar maar het management bagatelliseerde het. In 2002 waren de problemen zeer ernstig en werd het bedrijf overgenomen.

Een manier om naar dit verslag en naar de huidige wereldproblemen te kijken: een eigenaar van een bedrijf zal relatief voorzichtig zijn. De eigenaar neemt risico’s met eigen geld. Een beursgenoteerd bedrijf heeft niet langer meer een zichtbare eigenaar. De eigenaars zijn anoniem; staan buiten de organisatie. Dit vermindert het leiderschap. Het bedrijf wordt overgenomen door bestuurders, managers en controllers. Beslissingen worden genomen door personen die niet beslissen over hun eigen geld: NMM (Not My Money).

De banken kregen problemen vanwege de korte termijn bonuscultuur. Een bonus werd toegekend vanwege een “deal”, korte termijn omzet. Niet vanwege de lange termijn winstgevendheid. En dan de drie maandelijkse rapportage-eisen: weer een focus op de korte termijn. GM was intern gefocust en, als ik het goed begrijp, erg bureaucratisch. Zowel bij de banken als bij GM het resultaat van hun omvang en een top die beslissingen nam zonder dat het hun eigen geld betrof. Zowel salaris als bonus werden standaard uitbetaald.

Aan de andere kant is Toyota nog steeds min of meer een familiebedrijf. Onlangs is er weer een CEO aangetreden die afkomstig is uit de Toyoda familie. En als ik het goed begrijp is Toyota niet al te geïnteresseerd in goede kwartaalcijfers, ze houden liever een focus op de lange termijn.

Kunnen we hier iets van leren? Bedreigt het kapitalisme zichzelf door de beurs? Is er zo’n sterke relatie tussen het eigenaarschap van het bedrijf en hun resultaten?