Door digitalisering zijn enorme bezuinigingen bij de overheid te realiseren
De groei van de arbeidsproductiviteit in de publieke sector is nul. Die sector neemt echter wel veertig procent van het bruto binnenlands product voor zijn rekening. In de publieke sector zijn dus grote structurele bezuinigingen te realiseren. Waarom wordt dat dan niet gedaan? Het antwoord kan hierop kort zijn:
Digitalisering raakt de ambtelijke heilige huisjes midden in het hart. Een van de belangrijkste effecten van digitalisering is namelijk om werkprocessen en informatieprocessen transparanter te maken. Deze uitkomst blijken de ambtenaren nu juist niet te willen omdat deze leidt tot een in hun visie ongewenste andere overheid!
Ambtenaren hechten sterk aan beleidsintimiteit wanneer politieke gevoelige dossiers behandeld worden, rapporten nog niet voor publicatie geschikt zijn of informatie vertrouwelijk is.
Ook om andere redenen verzetten veel ambtenaren zich tegen digitalisering. Beleidsdocumenten worden gezien als de persoonlijke verdienste van de meestal academische beleidsmakers. Mede daarom zijn medewerkers van het departement voorzichtig in het delen van documenten en daarmee van hun kennis. Het afschermen van kennis, ook door de eigen afdeling te markeren met piketpaaltjes, geeft de ambtenaren een gevoel van controle en autonomie. Het eigen karakter van het publieke domein, de organisatiestructuur van departementen en de aard van het werk van beleidsmedewerkers heeft stap voor stap geleid naar een “onzichtbare vierde macht “.
De politiek spreekt zich uit een voorstander te zijn van een “veranderde rolverhouding” tussen ambtenaren en burger. Ambtenaren moeten daarin effectiever, efficiënter, transparanter en klantgerichter gaan werken. De ambtenaar van de 21ste eeuw moet zich ontwikkelen tot kenniswerker en adviseur en min of meer autonoom opereren in een netwerk van politici, publieke en maatschappelijke organisaties, collega`s en burgers.
In het kader van de verschillende politiek programma`s richting komende verkiezingen is het goed dat beseft wordt dat een overheid die niet zelf innoveert niet zal kunnen voldoen aan de eisen voor dienstverlening die elders in de maatschappij al lang van zelfsprekend is.
Begin 2025 goed!
Verbeter je persoonlijke effectiviteit en managementvaardigheden
50% korting op een Pro-abonnement
Upgrade nu voor €100 en krijg onbeperkt toegang tot alle artikelen en kennisbankpagina’s >>
Zolang de politiek geen keuzes maakt, niet praat over beleid maar alleen over budgetten, en maar doorpoldert, is het onmogelijk om anders dan met een kaasschaaf te besparen op de overheid. En kijk de verkiezingsprogramma's er maar op na: geen enkele partij maakt duidelijke keuzes. het is afwisselend een vaag, niet meetbaar verhaal of toewijzen van budgetten zonder heldere doelen. Nooit geïntegreerd.
Wat nodig, nu meer dan ooit, is een duidelijke visie op Nederland met duidelijke keuzes met de financiën als afgeleide daarvan. Maar dat lijkt voor de politiek meerdere stappen te ver.
En voor degenen die over digitalisering beginnen: een andere tool maakt echt niets uit.
Mijn reactie komt mede voort dat de politiek aan 20 ambtenaren groepen gevraagd heeft voorstellen te doen t.a.v. bezuinigen. Inmiddels is steeds duidelijker dat we door zwakke Ministers en wethouders in Nederland worden bestuurd en er daardoor een de vierde macht is ontstaan die de disnet in Nederland uitmaak. Wil de politiek in Nederland weer de baas worden dan zullen zij de overheden hard moeten aanpakken. Dat kan op een slimme manier gebeuren als men de overheid gaat digitaliseren. Dat wordt steeds door de ambtenaren gefrustreerd en de politiek durf dat niet aan te pakken. Zelfs de Rekenkamer geeft toe dat er van de gehele digitalisering in de overheid niets is terecht gekomen!
Maar alles begint bij bekwame leiders. De ellende daarin is dat de politicus die zijn werk uit een soort roeping doet er niet meer is. De meeste politici zijn zelf eerst ambtenaar geweest en zien politiek als een vak ( waar ze overigens veelal niet geschikt voor zijn) waarin ze meer bezig zijn met hun eigen carrière dan met de toekomst van Nederland.
Riens Meijer
Voor een man met een hamer in zijn hand, ziet de hele wereld er uit als een spijker. Dat gaat blijkbaar ook hier weer op. Daarnaast: a fool with a tool is still a fool.
Nee, met andere tools los je echt niets op; daar gaat het niet om. Leidt alleen maar af van de echte punten.
Riens Meijer
De reactie laat zich raden: ik merk zo weinig van de digitale overheid. Twee achtergronden daarbij:
· Je merkt er weinig van, omdat je het vanzelfsprekend vindt. Dat je belastingaangifte al vooraf voor je is ingevuld is toch volstrekt normaal? Daar is echter wel een forse “digitaliseringsoperatie” aan vooraf gegaan.
· Waarom gaat er dan zo`n hoop fout bij “digitaliseringsoperaties”. Niet omdat de techniek niet goed is en ook echt niet vanuit de geponeerde veronderstelling van de auteur dat ambtenaren niet transparant zouden willen werken. Dat heeft vooral met besturing en doorzettingsmacht te maken. En te vaak is het juist de politiek die daar de steken laat vallen.
“De overheid” snijdt niet in eigen vlees. Terecht constateert Viergever dat dat een politieke verantwoordelijkheid is. Uiteindelijk maakt de politiek de keuze. Overigens maakt de politiek die keuze gevoed vanuit het ambtenarenapparaat zelf, bijvoorbeeld vanuit de ambtelijke heroverwegingscommissies. De afslankingsoperatie bij de overheid in het voorbije kabinet Balkende is niet bedacht door de politiek, maar door het ambtenarenapparaat en ook nu weer stelt het ambtenarenapparaat de politiek in staat om keuzes te maken. De veronderstelling van een “onzichtbare vierde macht” is passé, hij is expliciet zichtbaar geworden en stelt de politiek in staat om te kiezen uit verschillende handelingsperspectieven. Dat laatste blijft een politieke keuze.
A propos, ik ben met u eens dat digitalisering niet de enige vorm van innovatie beleid van de overheid is. Maar u kunt toch niet bedoelen dat het inmiddels op geheven Innovatieplatform de afgelopen 10 jaar voor grote innovatieve successen heeft gezorgd c.q. deze zou hebben gefaciliteerd en/of gekatalyseerd?
Drs. Riens Meijer
Tegelijkertijd constateert de Rekenkamer ook: “Bestuurders overschatten de mogelijkheden van ICT om de problemen aan te pakken.” ICT is een middel om een bepaald doel of effect te bereiken en te gemakkelijk wordt geconcludeerd dat ICT “HET” middel is. En nee, met het Innovatieplatform heeft de overheid de grote ambities op het terrein van digitale dienstverlening naar de maatschappij niet waar kunnen maken. Dit ondanks ook veel geslaagde initiatieven bij de afzonderlijke departementen. Maar ook hier durf ik te stellen: bij gebrek aan doorzettingsmacht en politiek en ambtelijk urgentiebesef. Mijn reactie op uw artikel, waar het de digitalisering betreft, is dan ook vooral bedoeld om in discussie te brengen of de basiskeuze van digitalisering en de businesscase die daaraan ten grondslag ligt wel de juiste keuze is en op de juiste feiten is gebaseerd. En vervolgens: als we de keuze dan maken om te digitaliseren: aan welke randvoorwaarden moet worden voldaan om een digitaliseringproces ook tot een succes te maken.
Voor een genunaceerde toelichting zie
Hoofdstuk 4 Management van de overheid in "Kansen na de crisis" . Voor de geïnteresseerde lezer heb ik een gratis online versie beschikbaar.
( riens.meijer@wxs.nl)