Cultuurverschillen: clichés of facts of life?

De combinatie vakantie en nieuws leidt in Nederland onvermijdelijk de komkommertijd in. Gelukkig verzachtte onze nationale kwaliteitscourant (het NRC) het leed door een prachtige zomerserie over cultuurbotsingen te publiceren. Zakendoen over de grens, vanuit wisselend perspectief. Een klein rondje Europa levert pagina’s vol clichés op. Maar al lezend dringt zich steeds meer de vraag op of het wel clichés zijn. Is het niet de nogal botte Hollandse volksaard die botst met de al even vastgeroeste en eigenaardige mores die andere landen aanhangen? Is een goed glas karnemelk en een broodje kaas niet veel beter dan een copieuze lunch waarbij de wijn rijkelijk vloeit. 
Los van het Franse dedain voor onze culinaire prestaties, vinden ze ons bot, weinig erudiet, en te direct. Geen wonder natuurlijk. Voor een volk dat oeverloos doorvergaderen tot volkssport heeft verheven en het tapijt stelselmatig gebruikt om problemen onder te vegen, is de Hollandse zucht naar efficiëntie en resultaat uiterst pijnlijk. Philippe d’Iribarne heeft overigens de managementculturen in de VS, Frankrijk en Nederland onderzocht, en het resultaat is het nogal altijd lezenswaardige La logique de l’honeur uit 1989 (in het Nederlands vertaald onder de titel Eer, contract en consensus). Zijn nieuwste boek, l’Étrangeté Francaise, legt nog maar eens uit waarom de Fransen zijn zoals ze zijn, en vooral ook zullen blijven wie ze zijn.

Nog maar wat ‘clash of cultures’. In zowel Engeland als Duitsland is de baas de baas. Hiërarchie is het skelet van elke organisatie. Iedereen mag zijn zegje doen, maar de baas beslist. In Nederland denken we daar toch anders over. Diezelfde hiërarchie vertaalt zich in ‘dress codes’. In Engeland is kleding een uiting van je functie, en in Spanje hijst de manager zich in driedelig, ook al is het veertig graden. Ook de Belgen storen zich aan onze afkeer van hiërarchie. Terwijl wij ons weer storen aan de stroperigheid die veel Belgische bedrijven kenmerken. Voor er een beslissing valt, moet je heel wat hiërarchische treden beklimmen. Tijdverspilling roepen Nederlanders. Ach, jullie hebben wat te compenseren met al die files, riposteert de Belg.

En zo passeren allerlei cultuurwetenswaardigheden uit allerlei landstreken de revue: Polen (wars van onze humor), Iran (vooral niet te laat komen bij, al doen ze dat zelf stelselmatig), Rusland (één keer doorzakken is en absoluut vereiste wil je tot zaken komen), Roemenie (behept met een temperament dat wij maar moeilijk op waarde kunnen schatten), of Afrika (de koloniale krassen zijn nog altijd niet uitgewist, we blijven gezien worden als uiterst rijk). Vermakelijke en leerzame kost. Ook al omdat duidelijk wordt dat er geen sprake is van cultuurclichés maar gewoon van facts of life.

Over verschillen in cultuur en de gevolgen daarvan op het zakendoen, zijn talrijke boeken geschreven. Onze eigen Fons Trompenaars wordt zelfs beschouwd als een goeroe op dit gebied. In zijn boek Business en cultuur bijvoorbeeld stelt Trompenaars dat door de mondialisering samenwerking ook een fact of life is, en dat we dus de culturele verschillen moeten herkennen en respecteren, om ze vervolgens met elkaar te verzoenen. Verzoening is nadrukkelijk geen compromis. Integendeel. Verzoening brengt de uiterste culturele waarden bijeen, en wel op zo'n manier dat beide culturen zich erin blijven herkennen. Wie de gehele NRC-reeks gelezen heeft, gaat dit toch echt wagen te betwijfelen. Tenzij je ervan overtuigd bent dat ook theorie en praktijk zijn te verzoenen.