‘Door hoeveel stof moet ik kruipen?’

Toen vorige week in diverse kranten viel te lezen dat de heren Van der Hoeven en Meurs tijdens hun pleidooi serieus betoogden dat ze wel genoeg gestraft waren – ‘vernederd’, ‘door het stof gekropen’ – dachten velen met een verlate 1 april grap van doen hadden. Een slechte weliswaar, maar toch. Maar nee. Ze waren bloedserieus. En dat maakt de zaak eigenlijk alleen nog maar schrijnender. Want wie zoiets uit zijn mond kan krijgen, geeft aan het ten laste gelegde niet als een strafrechtelijk feit te beschouwen. Een vuiltje dat met de ‘poetsdoek der vernedering’ gemakkelijk afgestoft kan worden.
Het uiteindelijke oordeel is aan de rechter, maar velen, vanuit een plat rechtvaardigheidsgevoel of vertrouwen in de blindheid van Vrouwe Justitia, of omdat ze forse schade hebben ondervonden van side letters en andere naar fraude riekende narigheid, zullen stilletjes al een strafmaat hebben bepaald. Youp is in zijn column van vandaag in het NRC duidelijk: afvoeren en inblikken, al was het maar om van het gemekker af te zijn dat de heren zo veel imagoschade hebben opgelopen dat ze feitelijk al zijn gestraft. ‘Afgeserveerd’ in de woorden van de voormalige zonnekoning.

Het drama Ahold, om de woorden van Jeroen Smit, auteur van het gelijknamige boek, maar even te gebruiken, is een voorbeeld van verkeerde keuzes die zouden uitgroeien tot een fiasco op wereldschaal. Waar ging het mis? Waarom werd er niet gecorrigeerd zolang dat nog kon? Het antwoord is samengebonden in één persoon: Van der Hoeven.

Van der Hoeven start in 1985 als financieel directeur, maar benadrukt bij zijn sollicitatiegesprekken meteen zijn ambitie om de grote baas te worden. Dat bereikt hij in 1992, wanneer president Everaert vertrekt naar Philips. De Raad van Bestuur die dan ontstaat, wordt gekoesterd als een club van vrienden die elkaar kunnen vertrouwen.
In een periode waarin Van der Hoeven zowel CEO als CFO is, gaan de vrienden steeds meer joint ventures aan. Opmerkelijk wordt de nadruk die Van der Hoeven legt op winst- en omzetstijgingen. Die enorme druk leidt tot creatief boekhouden, en tot een niet helemaal eerlijk gedrag van de top van Ahold, de voormalige vriendenclub.

Het drama Ahold is vooral een drama over mislukte strategieën, zoals de opening van de Miro's om de groeiende markt van non-food naar binnen te halen. Ook in het buitenland zocht Ahold nieuwe problemen en nieuwe mogelijkheden op, binnen en buiten de eigen core business. Dat gaat net zo lang goed tot het mis gaat. Alleen met enorme bankleningen lukt het Ahold overeind te blijven. Maar de prijs daarvoor is al even enorm. Om de ambities te bekostigen, werd keer op keer een beroep gedaan op de beurzen en financiële instellingen. Zolang dit goed ging, was het een gouden koppel. De keerzijde van dit soort constructies betaalt zich in kwadraat uit. In negatieve zin wel te verstaan.

Bij US Foodservice bijvoorbeeld zoeken accountants naar een bedrag van honderden miljoenen dollars, dat is ingeboekt als inkoopkorting, maar niet is geïncasseerd. Gevolg is dat goedkeuring van de jaarcijfers uitblijft, en er grote problemen ontstaan in de vorm van een uiteindelijke leegte van twee miljard euro. En dan is er natuurlijk de kwestie van de side letters. Waren deze ‘letters’ een consolidatie ven een bestaande situatie, of was er sprake van regelrechte fraude. De mist rond deze kwestie is nog altijd niet opgelost, maar de weinig transparante manier waarop ook intern, dus bij de betrokkenen, met deze ‘letters’ is omgegaan, doet het ergste vrezen. En, vanuit een vorm van boerenverstand, als de side letters in feite een consolidatie waren van een bestaande en feitelijke situatie, waarom dan al die geheimzinnigheid?

Het lot van Ahold is jarenlang volledig verstrengeld geweest met het leiderschap van Cees van der Hoeven. Vijfvoudig manager van het jaar en een vechter: niemand durfde hem nog tegen te spreken. De 'old boys' ofwel de commissarissen werden door hem zelf aangewezen. Kritiek op de vele miljardendeals komt alleen van buiten de organisatie, geen enkele keer van de eigen toezichthouders. Het creatieve boekhouden in verre landen komt niet aan het licht, zelfs niet wanneer er sprake is regelrechte fraude en corruptie.

De kliekvorming binnen een aaneengeklonterd netwerkje dat voor 'corporate governance' moest doorgaan, bleek de voedingsbodem voor een fataal monopolyspel. Deskundigen zeiden het al eerder: door veel te hoog gespannen verwachtingen en prestatiedrang raakte Ahold veel te afhankelijkheid van de beurskoersen en financiële instellingen. En daarmee kwam het concern op een doodlopende snelweg richting boekhoudkundig gesjoemel.

Uitspraak over twee weken!

(Een wat uitgebreidere reconstructie kunt u hier lezen.)