Dick Swaab was in zomergasten: zit leiderschap nu in de hersenen?

Gisterenavond was Dick Swaab zomergast bij de VPRO. Swaab is in Nederland de bekendste neurobioloog, dus dat beloofde wat. De neurowetenschappen nemen een steeds belangrijker plaats in bij de menswetenschappen,
zoals psychologie, managementwetenschappen en sociologie. Lang hebben die wetenschappen het moeten stellen met waarnemingen en nogal aanvechtbare benaderingen. De hersenwetenschappen geven een betere basis aan psychologie en sociologie. (Onderaan het artikel vindt u nog meer links naar hersenartikelen)

De psychologie, en met name de psychoanalyse hebben natuurlijk allang gereageerd op Swaab’s stelling dat de mens zijn brein is. Ook gisterenavond zei de neurobioloog weer dat alles in het lichaam erop gericht is om het brein te
laten functioneren. Een interessante zienswijze, maar de vraag is nog steeds
ook: wordt het brein zelf nog door iets gebruikt?

Door de menselijke wil? Door machten van buiten? Swaab gelooft daar niet in. Goden zijn bedenkselen van mensen. ‘Alles is toeval natuurlijk’ zei hij bij de VPRO. Deze zienswijze, dat alles ‘natuurlijk’ toeval is, is ‘natuurlijk’ nooit bewezen en kan ook niet bewezen worden. Maar dat geeft niet. Swaabs visie is de moeite waard.

Gisteren kwam die visie weer voorbij. De belangrijkste ideeën van zijn boek ‘Wij zijn ons brein’ passeerden de revu, geïllustreerd met soms boeiende en uiteenlopende filmfragmenten, meestal van toch al weer lang geleden. Toch waren veel twitteraars niet enthousiast. Tijdens Zomergasten kan je op ‘het tweede scherm’ meetwitteren. En de tweets daar waren niet allemaal even positief.

Misschien komt dat door de verteltrend van Swaab. Hoewel zijn denkbeelden erg interessant zijn, zijn ze ook wel wat al te gedecideerd en de neurobioloog is weliswaar een aimabele, maar ook wat ingetogen verteller. Voor de jongere generaties is hij traag. Ik twitterde aan het begin van het programma op mijn twitteraccount  Goeroetweets al: ‘Eens kijken of we de schoonheid van de traagheid nog aan kunnen’.

Zelf kom ik uit de tijd dat televisie nog trager was dus ik hield het wel vol. Ik vond Jelle Brandt Corstius voor de afwisseling nu eens wel goed in vorm. Dit type interview past hem wel. Joep Schrijvers (van ‘Hoe word ik een rat?’) twitterde echter dat hij de presentator teveel ontzag vond hebben voor gezag. ‘Billen van elkaar en eens flink winden’, adviseerde hij.

En Jelles opmerking dat Hitchcock’s ‘The birds’ gebruik maakte van moderne ‘special effects’ was ook een bloopertje. Leverde veel grappen op op het tweede scherm: ‘Misschien leuk als iemand Jelle mee wil nemen naar de film. Dames, grijp u kans!’

Ik begreep Schrijvers wel, maar deelde zijn mening niet. Jelle maakte een mooi en rustig portret, een documentaire bijna van Swaab. Daar kun je van houden of niet, Jelle liet zijn talent echt meer zien dan in vorige afleveringen. Zijn neiging tot psychoanalytisch gegraaf paste goed bij Swaab, die uitgebalanceerd vertelde over zijn jeugd, over het joodse gezin waar hij uit kwam; het joodse gezin dat de tweede oorlog verdrong en er niet over sprak.

Brandt Corstius is geen Ischa Meijer, Joep Schrijvers. Ischa zou Swaab meer hebben uitgedaagd en geprikkeld, er meer humor doorheen hebben gevlochten. De avond zou spannender zijn geworden, maar met Ischa is niemand te vergelijken. Helemaal zonder spanning was het gisteren overigens niet, want Jelle is de zoon van een vermaarde columnist die Swaab ‘dom’ noemde. Dat deed hij een aantal decennia terug, toen in Nederland iedereen geloofde in het idee dat alles maakbaar was.

Swaab was één van de eersten die dit idee aanvocht. Ook in zijn boek. Er ligt rond je geboorte ongelooflijk veel vast. De omstandigheden  n de baarmoeder en voor en tijdens de geboorte zijn bepalend voor wie je wordt. Omgevingsfactoren spelen wel een rol, maar je bent bij je geboorte
eigenlijk al grotendeels wie je bent. Het idee dat je ‘verkeerde’ dingen kunt
afleren, omdat je ze ooit hebt aangeleerd, gaat meestal niet op. Ongeveer dat
gelooft Swaab. Dat staat in zijn boek, en dat kwam gisteren ook langs.

Het enige wat ik jammer vond, behalve dan het feit dat Swaab af en toe wat te veel in vriendelijke plooi bleef, was dat degenen die het boek hebben gelezen zo weinig nieuws kregen te zien. Zomergasten was een uittreksel van ‘Wij zijn ons brein’. En dat had wel anders gekund. Er zijn spattende documentaires over de overeenkomsten tussen mensengedrag en dierengedrag. Er zijn wetenschappers door de wetenschappelijke wereld verketterd. En er is ongelooflijk veel onderzoek gedaan dat controversieel was. Op zulke filmfragmenten  had ik een beetje gehoopt.

Maar over het geheel genomen, was ik zelf niet ontevreden over Jelle en Swaab. Veel van de dingen die de neurobioloog weet en vindt, zijn boeiend. Hij vindt bijvoorbeeld dat criminelen weinig kunnen doen aan hun criminaliteit.
De impulsbeheersing is bij hen niet ontwikkeld, en er zijn problemen met
empathie. ‘Het is aangeboren’. En homo- of heteroseksualiteit is het gevolg van
programmering in de baarmoeder. Van een jongen kan je geen meisje maken.

Swaab blijft een fenomeen. Van zijn boek kom je hoe dan ook onder de indruk. En het is leesbaarder dan veel andere breinboeken. Ook als die nog interessanter zijn dan zijn boek, zoals ‘Het sturende brein’ van Elkhonon
Goldberg.

Bert Overbeek is een ervaren interim manager, trainer, coach en mediator (pitcher.support@hetnet.nl) . Zijn specialiteit is het effectief maken van teams en organisaties. Hij maakt gebruik van moderne inzichten over het brein. Zelf schreef hij de boeken ' Heerlijk, de werkvloer op!'  en ' Goeroegetwitter'. Op dit moment werkt hij aan 'Voer voor jonge bazen'. U kunt hem vinden op de twitteraccount 'Goeroetweets'.

Meer over neurologie en Swaab vindt u in onderstaande links:

http://egobert.wordpress.com/2011/01/17/god-is-nog-niet-dood/

http://egobert.wordpress.com/2010/10/16/915/

http://www.jongebazen.nl/diversiteit/hersengedoe-gaan-scans-bepalen-wie-we-aannemen

http://www.jongebazen.nl/md-wel-en-wee/verandermanagement-dankzij-het-brein

http://www.jongebazen.nl/kennismanagement/mannen-werken-echt-anders-dan-vrouwen-blijkt-uit-recent-breinonderzoek