'Ze hebben geen zelfreflectie!' Maar kan hun brein het leren?

Soms bespreek ik voor mijn werk een persoonlijkheidstest met iemand. Dan blijkt dat iemand zich totaal niet herkent in het beeld dat hij over zichzelf heeft geschetst in die test. Vooral de kritische punten worden een voor een aangevochten. Waaruit blijkt dat niet alleen zelfreflectie, maar ook omgaan met feedback een punt van aandacht is. Intussen zeggen deze mensen dan rustig dat hun vrouw en kinderen het beeld wel herkennen.

Over hen wordt vaak gezegd dat ze ‘geen zelfreflectie’  hebben. Ik spreek liever over: geen realistische zelfperceptie. De wijze waarop ze naar zichzelf kijken verschilt flink van de wijze waarop anderen naar hen kijken. Het is het verschil tussen ‘zijn’  en ‘overkomen’, tussen je innerlijke wereld en de manier waarop die innerlijke wereld beleefd wordt. Als iemand je nooit heeft verteld dat daar een verschil in zit, vecht je bij feedback van alles aan.

Zelfreflectie wordt net als starheid (de valkuil van standvastigheid) vaak gezien als iets dat je niet kunt veranderen. Ben je dat, dan ben je afgeschreven. Maar ik heb in mijn praktijk te vaak gezien dat het wel kan. Zeker sinds ik iets meer ben gaan begrijpen van de werking van het brein.

Als je iemand iets aanleert, dan gaan de neuronen in de rechterkant van zijn brein aan het werk. In de neuronencircuits aan de linkerkant van de hersenen zijn volgens neurowetenschapper Goldberg de routines opgeslagen. ‘Rechts’ tast af wat ‘ links’  herkent, en gaat dan een nieuw neuronencircuit aanleggen (of een oud circuit uitbreiden). Hierin wordt de nieuwe kennis opgeslagen.

Als we zeggen dat iemand zelfreflectie niet kan aanleren, zeggen we eigenlijk dat zijn brein op dit punt niet de mogelijkheid heeft het op te slaan. En dat kan. Onze ‘brain space’  is niet ongelimiteerd. Maar er kan vaak wel meer dan dat we vooraf voorspellen. En dan heb ik het niet over de genderidentiteit, ons temperament of ons karakter, maar wel over skills, inzichten en bijvoorbeeld een nieuwe taal. We kunnen wel degelijk leren.

Iemand die moeite heeft om zijn zelfbeeld overeen te laten stemmen met het beeld dat zijn omgeving van hem heeft, kan je zeker aanleren waar hem de crux zit. En hoe hij deze beelden beter op elkaar kan afstemmen. Dan begin je met hem uit te leggen dat mensen alleen maar je buitenkant zien. Je gezichtsuitdrukking, je motoriek. Dat je soms een frons hebt zonder boos te zijn, maar dat mensen dat als boos kunnen beschouwen.

Heel veel mensen, zo blijkt me in mijn werk, kennen dat onderscheid niet. Ze beoordelen zichzelf op hun intentie.

-Ik keek niet boos. Ik was niet boos. Dat jij denkt dat ik boos ben, ligt aan jouw onzekerheid.

Nee, dat ligt aan die frons op je voorhoofd. Die vaker te zien is dan je zelf denkt. Als je dat uitlegt en de ander stapt het, kun je gaan beginnen aan het verhaal dat anderen je op dit soort dingen beoordelen, dat nonverbaal gedrag heel bepalend is voor je effect. Dat is beter dan oneindig blijven welles-nietesen over dat iemand geen zelfreflectie heeft. Of proberen iemand te overtuigen van zijn effect.

-Je was wel geirriteerd, dat zag ik aan je.

-Ik was niet geirriteerd.

-Welles.

-Nietes.

Als iemand geen realistische zelfperceptie heeft, help hem dan door uit te leggen hoe het zit met gedrag. Geef praktische voorbeelden. Dan is de mogelijkheid aanwezig dat zijn rechterhersenhelft een nieuw neuronencircuit aanlegt en hij begint te snappen hoe het werkt.

Bert Overbeek organiseert MD trajecten, teaminnovatie trajecten en verschillende trainingen. Hij is daarnaast werkzaam als personal coach en schrijver.