Wat weten we van de hersenen van Tristan van der Vlis?

‘Stel je hebt een zoon die altijd goed heeft gefunctioneerd. Aardige gozer. Goede schoolresultaten. Dan krijgt hij een ongeluk. En na zijn ongeluk gaat het niet goed met hem. Hij begint te drinken en te blowen. Af en toe vecht hij. Op zijn werk vertoont hij seksueel ontremd gedrag en aanvaringen met werkgevers. Hij wordt ontslagen. Zijn moeder jaagt hem het huis uit. Die wordt gek van hem. Om toch aan zijn geld te komen gaat hij een roofoverval plegen, samen met een vriend. Ze stelen 200 euro, maar hun auto met kenteken staat een kwartier voor de deur van de winkel. Als ze wegrijden wordt het kenteken genoteerd en twee uur later zijn ze gepakt. De jongen komt in het neurologisch circuit terecht omdat zijn moeder opmerkt dat er misschien wel een verband is tussen het ongeluk en zijn gedrag.  Dan blijkt dat hij sindsdien veranderd is.’

Dit schreef ik op het moment dat op zaterdag  9 april 2011 rond het middaguur Tristan van der Vlis zijn geweren leegschoot op de winkelende mensenmenigte in de Alphense Ridderhof.  Ik was op dat moment net in het boek van Elkhonon Goldberg aan het lezen (‘Het sturende brein’) over mensen die problemen hadden met hun frontale kwab. Ik wilde er een artikel voor mijn weblog www.egobert.wordpress.com over gaan schrijven.

Wat het is, de frontale kwab? Moeilijk om snel even uit te leggen. Laat maar even zitten. Te technisch. Het is het coördinatie- en beslissingscentrum in je brein.  Als daar iets mee gebeurd, dan kan je knap ontregeld raken. Je vrouw voor een hoed aanzien, vijf keer hetzelfde verhaal vertellen, steeds dezelfde kleren op dezelfde plaats neerleggen, en tenslotte, je gevoel van medeleven kwijtraken.

Vreemd dat ik net aan het lezen was in het boek van Goldberg over de wet en hersenziekten, toen het nieuws van de spree killer Tristan van der Vlis binnendruppelde. Het nieuws kwam tot mij via mijn vriendin, die net aan het winkelen was. Niet in de Ridderhof gelukkig.  Wij komen daar niet veel. Ik haal er wel eens een visje bij de Marokkaanse visboer, nadat ik bij mijn masseur ben geweest, maar dat is het dan ook.

Maar dat je net leest over wetgeving, hersenziekten en moordenaars als er iemand niet ver van je vandaan aan het wildschieten slaat, dat is bijna morbide.  Eén keer eerder maakte ik zoiets mee, toen ik las over macht in Plato’s Politeia. Dat was op 11 september 2001 op het Griekse eiland Lefkas, waar Sappho de dichteres zelfmoord zich van de rotsen wierp.  Na een wandeling over de rotsen van het eiland zag ik hoe een paar idioten zich tegen de rotsen van de westerse economie wierpen.

Wat was er aan de hand met de hersenen van de wrede idioot die in de Ridderhof onschuldige mensen vermoordde?  Dat houdt mij bezig, los van de andere dingen die me bezighouden van meer gevoelsmatige aard.  In het boek van Goldberg (en ook van Swaab) wordt duidelijk dat we in de psychiatrie en psychologie nog te weinig doen met recente neurologische inzichten over het brein. Goldberg laat zien dat de samenleving nog lang niet toe is aan de inzichten die we als mensheid allang hebben van het brein.

Lees mijn inleiding eens terug. Wat was er aan de hand met de jongen die daar wordt beschreven? In de hersenen zitten allerlei verbindingen. Een van die verbindingen was defect. Dat is een hele recente ontdekking, dat problemen wel eens met verbindingen te maken kunnen hebben.

Het is niet onbelangrijk. Het is zelfs heel belangrijk. Als we in de toekomst dit soort ‘ defecten’  beter kunnen vaststellen, kunnen we misschien de samenleving beschermen tegen de Tristans, de Mohammed B’s  en de Volkert van der G’s.

Iets in de hersenen werkt zo dat we het niet, nooit zullen begrijpen. Het werkt anders. De koelbloedige moordenaar mist van alles dat wij wel hebben. Wil je het begrijpen, ik zeg: wil en niet moet je het begrijpen, dan moet je proberen te vatten wat het is om geen gevoel te hebben.

Natuurlijk moet je de samenleving tegen dit soort dingen beschermen. Maar met een grondiger kennis van de hersenen lukt dat ook beter, want je weet wat er echt aan de hand is, en of iets te genezen is of niet. Dan stuur je moordenaars niet een weekendje met verlof tijdens hun gevangenschap. Je kijkt wel uit. Omdat je weet dat het mis kan gaan.

Tristan van der  Vlis moet ziek geweest zijn. Op een manier die we nog niet preventief kunnen vaststellen. Hij moet ziek geweest zijn, anders ga je niet met wapens naar een winkelcentrum om 12 uur ’s middags. Het is mijn vurige wens dat wij, de mensheid, op zekere dag, het kennisniveau hebben bereikt om dit soort dingen te kunnen voorkomen.

Het gaat er niet om om te zeggen: Hij is een moordenaar, maar hij had een moeilijke jeugd en kan er dus niets aan doen. Het gaat erom dat we zeggen: hij zou een moordenaar kunnen worden, want in zijn  brein klopt dit en dat niet, dus we gaan hem en de samenleving beschermen tegen wat hij zou kunnen gaan doen.

De psychologen en psychiaters moeten ophouden met nodeloze rivaliteit ten opzichte van hun neurologische vakbroeders. Ze moeten gaan samenwerken. En de wetgeving zal meer neurologische gegevens moeten gaan gebruiken. En we zullen moeten leren onze inzichten preventief in te zetten. Dit zal nog  lang gaan duren.

Kunnen we dit proces wellicht versnellen? Naar aanleiding van Tristan van der Vlis maar vooral vanwege zijn slachtoffers?  Want ik ben wel klaar met sensatieverhalen van mannen die vereenzaamd zijn en dan met een machinegeweer de boel aan gort schieten om tenslotte ook zichzelf te vermoorden.

Nu noemen we het misschien nog een psychose (ik kom op dit idee omdat teksten van Tristan

‘spiritueel getint’ zijn wat je bij psychose nog wel eens ziet) maar hoe gaat het straks heten als we ons verder gaan bekwamen in de hersenen?

Een mens wil op zaterdagochtend veilig kunnen winkelen. Het visje bij de Marokkaan in de Ridderhof wordt daarbij een heel dierbaar kleinood. Laten we onze medemens dergelijke genoegens gunnen. En beseffen dat het symbolen zijn van een gezonde samenleving.