Wat leert de val van het kabinet ons over transparantie?

Niet zo lang geleden gingen bestuursraden en directies een paar dagen de hei op, om terug te komen met vrijwel altijd weer dezelfde kernwaarden. Naast betrouwbaarheid, klantgerichtheid, integriteit en dat soort algemeenheden stond ook altijd het woord ‘transparantie’ op de kaartjes. Die kaartjes werden vervolgens door de communicatieafdelingen rondgestrooid in de organisaties. De teamleiders mochten het dan uitleggen.

‘Vanaf nu zijn dit onze kernwaarden’

De werkvloer, zoals de uitvoerende medewerkers zichzelf graag noemen, haalde zijn schouders op. Niets nieuws onder de zon. Voor doeners zijn kernwaarden namelijk altijd een beetje gek. Hoezo integriteit en betrouwbaarheid als je -keurig volgens veiligheidsnormen en vergunningen- aan leidingen werkt in een sleuf? Dat is toch vanzelfsprekend?

‘Waarom komen jullie hiermee? Wij zijn transparant.’

In mijn werk ben ik dit vaak tegengekomen. In bestuurlijke organisaties heb ik regelmatig cursussen integriteit gegeven, en dan ging het vooral over dilemma’s. Lastige situaties, waarin goed niet per sé goed was, en kwaad niet per sé kwaad.

‘Hebben jullie als directie daar nog tips voor?’

‘Nee, wij hebben de kernwaarden bedacht. Aan jullie is het nu om het in te vullen.’

Hieraan deed de val van het kabinet mij denken deze week. Rutte schreef aan de Tweede Kamer een brief van 26 kantjes (!), waarin onder andere staat dat er veranderingen nodig zijn. Het NRC kopt dat het gaat om ‘meer transparantie’ en ‘alertere ambtenaren’. Deze woorden zijn afkomstig van de man, van wie de zogenaamde Rutte-doctrine afkomstig is. Dezelfde krant omschrijft die als ‘een opvatting van besturen, die erop neerkomt dat ambtelijke discussies en opvattingen niet naar buiten moeten komen’.

Hoezo transparantie?

In mijn boek ‘De schakelaar’ inventariseer ik 10 gebieden waarmee de moderne leider rekening mee heeft te houden. Naast digitalisering, inclusiviteit en diversiteit en klimaatopwarming bespreek ik in mijn boek ook integriteit en transparantie. In feite waarschuw ik leiders voor de effecten van een gebrek aan openheid. Met de huidige sociale media is transparantie een ‘must’. Je ontkomt er niet meer aan. De val van het kabinet bewijst dit maar weer eens.

Het gaat me niet om politieke zwartmakerij. Het aloude gezegd ‘macht corrumpeert’ onderschrijf ik wel, maar ik ben terughoudend om hier over moedwillige corruptie van de overheid te spreken. Wel vind ik het -net als vele anderen- heel ernstig wat hier is gebeurd. Goedwillende ouders zijn in adembenemende ellende terechtgekomen, en daar is het kabinet debet aan. De consequentie is de val van het kabinet, maar of dat voldoende is zal nog moeten blijken. Sommige gedupeerden ruiken bloed en spreken over strengere vervolging van de betrokken politici. Rutte zelf staat hier ook aan bloot.

Ik laat dat even voor wat het is. Ik hoef niet zo nodig de huid van het bot te stropen. Wel vind ik dat de onderste steen boven mag komen, als het gaat om transparantie. Is de Rutte-doctrine mede debet aan het feit dat er nu ineens meer nadruk wordt gelegd op transparantie? Wat is er precies misgegaan? De commissie Donner sprak in maart 2020 over ‘institutionele vooringenomenheid’ en een ‘alles-of-niets’-benadering. De parlementaire ondervragingscommissie ging verder: ‘de grondbeginselen van de rechtsstaat zijn geschonden’. Is het raar dat er complottheorieën ontstaan, wanneer overheden keer op keer blijken te sjoemelen met integriteit, en vervolgens de transparantie afdekken? Want integer besturen, daar gaat het om. En die transparantie, die altijd maar weer terugkeert in de heisessies van besturen in zakelijke en politieke omgevingen, is daar een zusje van. Wat is er zo geheimzinnig aan discussies, dat ze verborgen moeten blijven voor de kiezer of de medewerker?

En steeds weer blijkt er iets te rammelen. Wikileaks en Panama Papers maken mensen wantrouwend. Er is een verband tussen uitlekkende bestuursmisstanden, commerciële belangen, collectieve achterdocht en complotdenken. Omdat mensen weten en signalen krijgen, dat hun bestuurders niet transparant zijn, en daar geen inzicht in krijgen, gaan ze zelf dingen bedenken. Daar kunnen we dan wel boos over worden, of om lachen, het zijn ernstige signalen van een niet-transparante cultuur.

De mensen hebben geen behoefte aan bedrijven, onderwijsinstellingen en overheidsorganisaties, die kaartjes presenteren met kernwaarden die vooral voor henzelf gelden. Ze willen dat hun leiders de met de mond beleden transparantie en integriteit in praktijk brengen. Dat is geen kwestie van alweer een pakket met maatregelen, maar van een houding, een mentaliteit. Er zijn veranderingen nodig, zegt de demissionaire premier met het schaamrood op zijn kaken. Laat het niet het zoveelste mooie woord zijn op een organisatiekaartje. Wees transparant, en hou anders op met besturen. Want bij de zoveelste val van een kabinet is niemand gebaat. Zeker niet in deze C19-crisis, waarin mensen niet alleen hun vertrouwen in bestuurders kwijt zijn, maar zelfs in feiten en wetenschap. En waar irrationaliteit toe kan leiden, dat leert de geschiedenis.

Bert Overbeek is trainer, coach en interim-manager. Hij schreef vier top 10-managementboeken. Zijn laatste boek 'De schakelaar' gaat over leiderschap in de 21e eeuw. Hij is te bereiken via pitcher.support@hetnet.nl. Op dit moment is dit verkorte MD-traject erg in trek: 

/jonge-bazen/diversiteit11368