Van Basten's goal tegen de Russen, was dat intuïtie of een breinflits?

Heel wat Nederlanders van 35 jaar of ouder kunnen zich nog wel het doelpunt herinneren dat het Nederlands elftal in1988 Europees Kampioen maakte. Voor wie het zich niet herinnert, of voor wie niet van voetbal houdt (want dat hoeft bij dit voorbeeld niet), op internet hoef je alleen maar te googlen op ‘Nederland-Rusland 2-0, Van Basten'.

Dit gebeurde. Vier Nederlanders rukten op op de helft van het Russisch elftal. Van links naar rechts: Arnold Muhren, Adrie van Tiggelen, Ruud Gullit en Marco van Basten. Van Tiggelen gaf de bal aan Arnold Muhren die de bal met een prachtig effect voorgaf aan Marco van Basten die in een onmogelijke positie stond aan de rechterkant. Later, in een interview, gaf Van Basten aan dat hij een beetje moe was. Hij had daardoor wat minder energie om de bal dood te leggen en er het strafschopgebied mee in te lopen.In een interview komt hij er op terug. ‘Ik dacht: ik kan nu de bal wel weer ingewikkeld gaan doodleggen, en ik kan ook proberen te schieten, maar let’s give it a try’. Hij nam de bal in een keer op de voet. Het was de genadeklap voor Rusland dat in de eerste helft een doelpunt van Ruud Gullit had moeten verwerken. 2-0 was voor Nederland een prachtige uitslag: het werd Europees kampioen.

Van Basten beschikte in zijn jonge jaren over een geweldig talent en over een ambitieuze vader die alles aan de kant zette voor Marco, maar hem ook zeer kritisch volgde. Het talent van Marco kon rijpen waardoor hij zowel Europees voetballer van het jaar als beste speler van de wereld werd.

Over voetbal wordt wel eens laatdunkend gedaan door mensen. Dat het veel motorische intelligentie vraagt, en een hoge handelingssnelheid, ontgaat die mensen, die voetbal een beetje ‘een dom spel’ vinden, waarbij 22 volwassen mannen met net iets te veel passie achter een bal aan lopen te rennen.

Wat betreft die hoge handelingssnelheid, die is ook vereist bij het werk van ambulancepersoneel, chirurgen, politieagenten brandweerlieden en militairen, om maar eens een paar voorbeelden te noemen. Razendsnel moeten er beslissingen worden genomen. Deze 2 seconds decisions bepalen soms over het leven van mensen.

Als van Basten achteraf het doelpunt analyseert stelt hij vast dat hij op dat moment een beetje door zijn krachten heen was, zelfs nog even een overweging heeft gehad om de bal aan te nemen en het op een andere manier te doen, maar daar geen zin in had en de bal onhoudbaar in het net schoot.

Wat kan een mens veel denken in zo’n gedachtenflits! Een familielid van mij geloofde van Basten niet.

-Die bedenkt dat achteraf allemaal maar, joh. Die heeft de bal gewoon intuitief op de schoen genomen.

Hij vergeleek het doelpunt met een doelpunt dat een andere Nederlandse ster tegen Spanje maakte.

-Die goal van Van Persie, daarover is nagedacht. Maar die goal van Van Basten niet.

Hoe kan het dat van Basten zo’n razendsnelle beslissing kon nemen? Je zou kunnen denken dat hij zomaar iets deed, maar dan had hij niet op het doel geschoten, dan had hij misschien helemaal niet geschoten, dan was hij lekker met een tuinstoel langs het veld gaan zitten.

Van Basten deed niet zomaar iets. Hij was ongelooflijk doeltreffend. In dat ene vlammende schot balde alles wat hij had geleerd samen. Maar hoe ziet zoiets er in ons brein uit?

Om te kunnen doen wat hij deed, moest van Basten in elk geval een aantal dingen geleerd hebben. Ooit, toen hij nog heel klein was, was lopen moeilijk voor hem. Een bal vasthouden was een lastige opgave. Springen onmogelijk. Toen hij al die dingen na een aantal jaren onder de knie had kon hij ze gaan combineren. Maar toen was hij nog volmaakt ongeschikt voor Ajax en AC Milan, de clubs waar hij later furore maakte.

Als kleuter moest hij leren dat ze je de bal konden afpakken; dat ze met zijn tweeen of drieen op je af kwamen, en dat tegen twee tegen een in sport niet gemeen was. Hij moest ontdekken dat de bal tussen twee palen moest, en dat er in het doel een irritant mannetje stond dat je schoten probeerde tegen te houden.

Hij moest leren rondkijken met de bal aan de voet en ‘balgevoel’  krijgen. Weten dat de bal met de buitenkant van de voet een ander effect had dan met de binnenkant van de voet. Begrijpen dat ze akelig tegen je deden om je te intimideren.

Wie een filmpje zou hebben gezien van de ontwikkeling van het brein van van Basten tussen zijn 1e en 30 jaar, zou iets bijzonders hebben gezien. Vergun me even een uitstapje naar de wereld van de fantasie om met een verhaaltje uit te leggen hoe onze hersenen (en die van van Basten) werken.

Het begon bij Van Basten met een neuronetwerk, daarna volgden anderen netwerken, daarna nog meer. Van Basten kon toen patronen zien, zoals schaakmeesters patronen kunnen zien als ze heel veel geleerd hebben. Met voetbal is het niet anders. ‘Intuitieve’ voetballers zijn voetballers die talloze’posities’ onbewust hebben opgeslagen en die opgeslagen informatie komt in een flits vrij wanneer er actie moet worden ondernomen.

Tussen de neuronen wordt dan razendsnel informatie uitgewisseld over grote afstanden; een beetje zoals bij een telefoon. Bij een telefoon zet een microfoon geluid om in elektrische stroom. Die stroom verplaatst zich razendsnel door kabels of een radioverbinding naar een telefooncentrale. Die maakt verbinding met een ander toestel en zo voorts.

In onze neuronetwerken is er ook sprake van stroom; een elektrisch signaal wordt omgezet in een chemisch proces. En bij ervaren mensen gaat dat op flitssnelheid. Sneller dan ons bewustzijn kan bijbenen.
En dan is het 1988. Het hersenlandschap van van Basten bestaat uit vele landen en wegennetwerken, maar de hersenprovincie Voetbal is enorm groot geworden. En dan komt de pass van Arnold Muhren. In het brein van van Basten flitsen de mogelijkheden langs; hij registreert zelfs dat hij een beetje door zijn krachten heen is. En hij maakt een keuze. Die ertoe leidt dat Nederland met 2-0 voorkomt.

En zo werkt intuitie. Experts die een intuitieve keuze maken, beschikken over een reeks wegennetwerken in hun  hoofd (neuronetwerken) die door ervaring, kennis en oefening razendsnel informatie aan hun bewustzijn leveren. Intuitie is een breinbeloning voor jarenlang leren, zowel in theorie als in de praktijk. Zoals van Basten in een flits weet dat hij moet schieten, zo weten sommige ervaren experts in een oogopslag of iets een vervalsing is of echt. Zonder het te kunnen beredeneren.

Bert Overbeek schreef een lekker leesbare bundel over verandermanagement en recente inzichten in het brein. ' Bert's breinboek voor Managers en Trainers' is te koop bij managementboek.nl of mijnmanagementboek.nl