Stammenoorlog in bedrijven

Hoe komt het toch dat het vaak zo stroef gaat tussen management en medewerkers? Daar zijn ongetwijfeld veel redenen voor. Wat mij opvalt is dat er vaak veel kritiek vanuit het management is op de lagen onder hen, en dat er bij de medewerkers evenveel kritiek is op het management. Mogelijk geeft een boek van Joshua Greene een nieuwe invalshoek op het onderwerp

Het boek werd van de psycholoog en neurowetenschapper werd door Bas Heijne besproken in het NRC van zaterdag 22 februari. Greene zegt een aantal dingen. De mens is van nature gericht op zichzelf en zijn eigen belangen. Dat maakt het lastig om in een groep te functioneren. Maar er was –om te overleven- een noodzaak om samen te werken. Daarom hebben we een moreel instinkt meegekregen waardoor we aan onze medemens denken.

Daarbij zijn we bovendien ‘tribale wezens’  die de voorkeur geven aan hun eigen groep boven de andere groep. We lijden aan ‘wij-zij’-denken. Bovendien zijn de normen van de ene stam niet te vergelijken met de normen van de anderen. Een andere neiging is om dingen in het voordeel van de eigen stam uit te leggen. Men houdt daarbij soms vast aan dingen die aantoonbaar nadelig zijn voor de eigen groep.

De Nederlandse organisatiedeskundige Rene ten Bos heeft al lang geleden gesteld dat organisaties bestaan uit sociale velden. Ik zou dat woord willen vervangen door ‘stammen’. Laten we een organisatie nu eens vatten in de metafoor van tribes, een groep stammen. Zo heb je de IT-stam, de managementstam, de HRM-stam, de operationele stam, etcetera. Al die stammen hebben eigen normen en codes en daar treden botsingen op.

Mogelijk is dat een verklaring waarom het zo stroef gaat tussen management en medewerkers in bepaalde organisaties. Stammen vechten voor hun eigen lijfsbehoud en invloed of macht is een van de instrumenten daarbij. Wat Greene voorstelt is een soort ‘metamoraal’, zegt Heijne. Een moraal die uitgaat boven de afzonderlijke stammencodes en die ze verbindt.

Greene gaat er net als Daniel Kahnemann vanuit dat we in ons denken twee manieren hebben. De snelle, automatische. En de meer beschouwende; de meer kritische ook. Kahnemann noemt de eerste ‘systeem 1’  en de tweede ‘systeem2’. Je zou kunnen zeggen dat de normen van de stammen in het automatische en snelle systeem vallen, terwijl de kritische beschouwing van die normen behoren tot systeem 2.

Belangrijk daarbij is om te weten dat ons denken volgens Kahnemann lui is. We geloven liever in gemakkelijke boodschappen dan in complexe. We zullen ook altijd proberen om dingen terug te brengen tot simpele boodschappen. Het zal dus energie en kritische zelfbeschouwing kosten om het stroeve sfeertje tussen managers en medewerkers te doorbreken.

Bert Overbeek is de schrijver van 'Bert's Breinboek voor Managers en Trainers'  dat verkrijgbaar is via de shop van mijnmanagementboek.nl  Hier vindt u een artikel over het boek: http://www.jongebazen.nl/verandermanagement/eindelijk-een-breinboek-voor-managers-trainers-en-coaches. Het boek behandelt de invloed van nieuwe inzichten op management development, selectie en werving en veranderprocessen bij medewerkers en teams.