Seks bij Houellebecq: voer voor jonge managers!

Wie het boek ‘Mogelijkheid van een eiland’ (2005) van de bejubelde Franse schrijver Michel Houellebecq verfilmt, riskeert een slechte reputatie. Het zou de schijn van een pornofilm hebben, want ik ken maar weinig literaire boeken waarin zoveel pagina’s geweid worden aan de Daad en alle variaties daarop. En toch is het geen pornografisch werk, want Houellebecq’s pornografie windt eigenlijk alleen maar op, wanneer het gebeurt in het licht van de liefde tussen twee mensen. De orgies en wilde vrijages op trendy partijtjes roepen eerder een triest beeld op. Een boek dat iedere jongere manager gelezen moet hebben. Want Houellebecq is natuurlijk meer dan een beschrijver van seksuele uitbarstingen. In zijn werk staat de cultuurkritiek centraal. Kritiek op onze cultuur wel te verstaan. In ‘Mogelijkheid van een eiland’ vermengt hij de onderliggende stromen van onze tijd tot een apocalyptisch paneel.

Amusement en seks, vooral seks, zijn de dragers van de wereld van hoofdpersoon Daniël 1, een geslaagde komiek, een verschwarzte Narr, die zoveel geld heeft verdiend, dat hij een huis kan kopen in Andalusië. Hij hoeft niet meer te werken en trekt zich terug in dat huis met zijn vriendin, maar ze vervelen zich. Er komt ook nooit iemand langs, en het is geen wonder dat hun liefde verloren gaat.

Houellebecq doet weinig moeite om dat netjes en vrouwvriendelijk op te schrijven. Wanneer de lichamelijke liefde verdwijnt, verdwijnt alles, laat hij Daniël 1 zeggen. ‘Een doffe ergernis zonder diepte vult de reeks van de dagen. En over de lichamelijke liefde maakte ik me absoluut geen illusies. Jeugd, schoonheid, kracht: de criteria zijn precies hetzelfde als die van het nazisme.’

Maar de schrijver heeft meer te vertellen dan dit soort Celine-achtige reflecties. En dat doet hij door de ogen van een ‘nieuwe mens’, Daniël 25, die 24 generaties later terugblikt op het leven van de mensheid van weleer, die, dat zult u begrijpen, op ons betrekking heeft. Die vernieuwing vindt plaats in de generatie van Daniël 1 die tegen zijn wil getuige is van de malafide praktijken van een sekte die uiteindelijk de hele wereld warm zal laten lopen voor een nieuwe profeet, een eigentijdse Jezus of Buddah.

Seks, feesten, kinderloosheid en zelfdoding, maar ook genetische manipulatie, lopen als een rode draad door de sekte heen, en het zijn die dingen die de ‘oude mens’ uiteindelijk vervullen in zijn verlangen. Want waar is die mens naar op zoek? Daniël 25 zegt het zo: ‘Het werd steeds duidelijker (…) dat de werkelijke doelen van de mensen (…) van zuiver seksuele aard waren.’

Uiteindelijk zullen natuurrampen en ellenlange oorlogen een einde maken aan onze generatie, en de wereld van Daniël 25 lijkt dan ook erg op de wereld van 10 000 jaar geleden. Wilden, niet wars van kannibalisme, lopen door de restanten van onze beschaving: het weggevaagde Madrid, de ruïnes van een luchthaven.

Het oogt allemaal nogal macaber, dit apocalyptische landschap waar Daniël 25 terugblikt op onze generatie, geholpen door de beschrijvingen van zijn verre voorvader Daniël 1. Hoe somber en zwartgallig Houellebecq hem laat zijn blijkt wel uit dit citaat: ‘Het fysieke lichaam van de jongeren, het enige begeerlijke dat de wereld ooit heeft voortgebracht, was exclusief voorbehouden aan de jongeren zelf. Dat was de ware betekenis van de solidariteit tussen de generaties: die bestond in een onvervalste Holocaust van iedere generatie ten gunste van de generatie die haar moest vervangen, een wrede aanhoudende Holocaust, die geen enkele verlichting met zich meebracht, geen enkele troost, geen enkele materiële of emotionele compensatie.’

Ja, wat moet je dan nog zeggen? Het nodigt niet uit tot lezen. En toch zou ik het doen als ik u was. Zet uw tanden op elkaar, en begin met dit boek, en probeer dan te zien wat de schrijver ons wil laten zien. In onze materialistische samenleving rijden we van A naar B en terug om te werken. Het geld dat we daarmee verdienen, besteden we aan feestjes en seks.

We leven in een geseksualiseerde samenleving, die doortrokken is van het amusement. En dat schrikbeeld van Aldous Huxley, die samenleving, dat zijn wij zelf. Niet de buurman of een verre onbekende man of vrouw, maar wij. Wij zelf zijn geseksualiseerd, wij zijn de consumenten. En volgens Houellebecq houden we ons nog in. In ‘Mogelijkheid van een eiland’ bieden de vrouwen zich gewoon aan. Daar wordt zichtbaar wat we echt willen.

Wij. Niet iemand anders. Dat op anderen projecteren van cynisme is een trekje waar we allemaal aan lijken te lijden. Ik zie wel eens cabaretvoorstellingen waarbij mensen hard lachen over de uitspraken van de komieken. Het komt niet in ze op dat het wel eens over hen zou kunnen gaan.

Wie deze fout niet maakt bij Houellebecq ziet al snel de armoede onder ogen van het materialisme: de soort die zich tot in het oneindige wil voortplanten en louter behoeften wil bevredigen. Geregeerd door zijn lichaam, door zijn brein, door zijn instinkten, zoals moderne biologen en artsen ons graag willen laten geloven. Wie denkt dat dat ons verder brengt, moet zeker dit boek tot zich nemen.