RET en NLP schieten te kort

Op 25 augustus 2006 schreven we over RET, NLP en het brein. Dat was voor de grote brein-hype. Mensen vroegen om het artikel nog een keer te plaatsen. Waarvan akte. (JongeBazen heeft in een zeer vroeg stadium een bijdrage geleverd aan het debat om het brein meer in training te betrekken. Het liep daarmee voorop destijds)

U kunt uw emoties onder controle krijgen, moeilijker gezegd: op een cognitieve manier beheersbaar maken, volgens populaire methodes als de Rationeel Emotieve Training (RET) en het Neuro-Linguistisch Programmeren (NLP). Deze inmiddels al wat belegen methodieken hebben veel mensen geholpen om hun gedrag beter te begrijpen en zich effectiever te gedragen, en daarmee mooie diensten bewezen.
Maar er zijn ook heel wat mensen die aangeven geen effect te ervaren bij een louter cognitieve aanpak. In de jaren negentig werd de RET bijvoorbeeld aangeboden aan NS-conducteurs in een agressietraining. Inmiddels is er een andere aanpak binnen het spoorbedrijf, omdat de RET door slechts een klein percentage conducteurs wordt toegepast.
Hoe zit het nu? Werken die cognitieve methodieken nu wel of niet bij het beheersbaar maken van emoties? In dit artikel zullen wij de zaak eens vanuit een neurowetenschappelijk perspectief bekijken.

Hersenen en angst
Bieden hersenen de mogelijkheid om emoties al RET’tend of NLP’end de baas te blijven? Niet altijd. Luister maar.
Als u bang wordt, gebeurt er iets in uw hoofd. In uw hersenen zijn een paar ‘stations’ actief. Een zo’n station is de verzameling amygdala. De amygdala zijn geen kroonprinses of zo, maar vormen onderdeel van onze hersenen. Heel simpel voorgesteld krijgen deze amandelvormige kernen informatie vanuit de zintuigen aangereikt, en op basis daarvan zetten ze iets in werking, bijvoorbeeld het gevoel dat we ervaren als angst.

Het lukt u niet om niet doem te denken
Een voorbeeldje, om te illustreren hoe het werkt. U bent een bedrijfje begonnen en rekent erop dat iemand die u goed kent klant van u wordt. Hij werkt bij een grote onderneming en heeft beloofd u opdrachten te geven. Het bestaan van uw onderneminkje is er afhankelijk van.
Dan hoort u dat deze bekende slachtoffer is van een ontslagprocedure.
U probeert zichzelf gerust te stellen, maar u kunt zichzelf niet wijsmaken dat de toekomst rustig en veilig zal zijn. U voorziet ellende: u kunt uw rekeningen niet meer betalen, er zal beslaglegging volgen en uw partner verlaat u. Het lukt u ook niet om dergelijke verontrustende scenario’s uit uw hoofd te zetten. Ondanks dat u ze niet wilt bedenken, zijn ze er toch. U denkt er steeds aan.

De angst de ene keer wel onder controle en de andere keer niet

Wat er is gebeurd, is dat uw hersenen een bedreiging hebben gesignaleerd en uw ‘systeem’ instellen op de juiste reactie op die bedreiging. Uw hersenen doen dat zelf. Netwerken van zenuwcellen komen in beweging en zoeken naar de juiste reactie op een situatie. Ook de amygdala en de thalamus zijn volop aan het werk.
De samenwerking tussen de thalamus en de amygdala bepaalt of u wel of niet iets naars uit uw hoofd kunt zetten. De thalamus geeft de amygdala een ferm signaal: ‘Gevaar, schrikdraad, bedenk iets!’ Dan gaat u de angst voelen.
Maar hoe kan het nu zijn dat u in het ene geval de angst wel onder controle krijgt en in het andere geval niet? Hoe komt het dat u zichzelf de ene keer kunt wijsmaken ‘dat het zo’n vaart wel niet zal lopen’ en de andere keer niet?

Korte en lange weggetjes in de hersenen

Een mogelijke antwoord op deze vraag is gelegen in (alweer) de hersenen zelf. Tussen de thalamus en de amygdala, zeg maar in dat deel van de hersenen waar de angst zijn uiteindelijke vorm krijgt, lopen twee ‘weggetjes’. Een kort en een lang weggetje. Het lange weggetje loopt via een ander ‘station’ (de sensorische cortex). Via deze route kunnen we invloed uitoefenen op een gevoel door het te beredeneren. Op het korte weggetje niet. Daar schieten de stoffen razendsnel naar de amygdala en soms voelen we de angst dan nog voordat we beseffen waar we bang voor zijn.
Die angst laat zich niet ‘beregelen’ of wegredeneren. Daar is geen ‘cognitief’ kruid tegen (op)gewassen. U kunt RET’ten en NLP’en wat u wilt, het helpt u niets. Uw lichaam spreekt duidelijke taal. Het bloed gaat sneller door uw aderen. Uw ademhaling versnelt. Misschien voelt u koud zweet, of trillende handen.
In jargon heet het dan dat er ‘autonome, endocriene en motorische angstresponsen gegenereerd worden, nog voordat de neocortex in staat is om een coherente representatie te creeeren van de situatie’.
In jargon wordt hier gezegd dat uw lichaam al aan de gang is, voordat u een situatie goed heeft kunnen beoordelen of er zelfs maar een bewustzijn over heeft. Uw klieren produceren al stresshormonen, uw hartslag is al verhoogd en uw spieren staan gespannen, terwijl u eigenlijk nog niet weet waar u in beland bent. Cognitief beregelen heeft hier geen enkele zin.

Conclusie

Het is voor het bedrijfsleven van belang dat methodieken als de RET en NLP daadwerkelijk functioneren. Anders geef je nodeloos geld uit aan trainingsinstituten die zich hierin hebben gespecialiseerd. Zinvol lijkt is om te kijken wie belang hebben bij een cognitieve methodiek, en vooral ook: wanneer, in welke situatie? Het blijkt uit de neurowetenschappen intussen wel dat we niet iedere emotie onder controle kunnen krijgen.

ReactiesHier reageerde iemand met een een aantal veronderstellingen over mijn artikel. Ik vond dat ik daarop moest reageren. Dat deed ik als volgt.
´1. Mijn stuk stelt niet dat een cognitieve benadering ALTIJD faalt. Je reactie schetst vooral situaties waarin de cognitieve benadering (lees RET en NLP) werkt. Dat leidt tot de overtuiging dat je 'de regie in de omgang met angst' behoudt. Kortom: dat de cognitieve benadering ALTIJD werkt.
In die overtuiging sta je niet alleen. En het is precies deze benadering die ik, kort door de bocht wellicht, onder de hakbijl wil brengen. Wanneer wij bij veranderkunde enige waarde wensen toe te kennen aan de neurowetenschappen, en ze niet a priori als bedreigend ervaren, dan moeten we wel vaststellen dat cognitieve aanpak niet altijd werkt!

2. Al moet tevens worden vastgesteld dat een cognitieve aanpak ons best goede diensten kan bewijzen. Zoals we er nu voorstaan, beschouwen we de hersenen als een plastische massa. Als we iets nieuws leren (sensibilisatie), verandert er iets in de synaptische structuur daarboven. Leren we iets af (habituatie), dan zien we ook iets gebeuren. Onze hersenen zijn dus ons hele leven aan veranderingen onderhevig! Alleen gaat het iets minder snel dan de cognitieven zich wel eens wensen. Laten we het zo zeggen: een gedachte verander je gemakkelijker dan een emotie of gevoel. Dit is niet wat de RET beweert. Die gaat er vanuit dat je gevoel automatisch mee verandert als de je een gedachte bijstelt.

3. Dat betekent ook iets voor de 'keuzemogelijkheid'. Je schrijft 'We hebben continu bij alle emoties een keuze om ons in een bepaalde emotie te zetten'. Dat is niet helemaal waar. We hebben die keuze niet continu. Dat zouden we willen! Het hele bestaan in de hand te hebben; de maximale controle! De wereld in een rustgevende rationele staat. Hallelujah!
Maar helaas. De hersenen reageren soms al, voordat we ons van iets bewust zijn. Bijvoorbeeld: nog voordat je bedenkt dat je je arm op gaat tillen, is de hersenactiviteit al gericht op het optillen van de arm. Wonderlijk, nietwaar?
En gelukkig maar. Want zo blijft er nog iets oncontroleerbaars over. Ik begrijp dat sommigen onder ons het heerlijk vinden als ze alles onder controle hebben, maar wat een rijkdom is het toch dat dat niet zo is.

4. Ik bespeur in gesprekken met collega´s vaak een sceptische houding ten opzichte van een meer biologisch-neurologische benadering van de emotie. Volgens mij wortelt die scepsis in de aloude vooronderstelling dat wetenschap kil zou zijn. Triomfantelijk roept men dan: we mogen meer zijn dan wat de wetenschap over ons heeft bedacht!
Natuurlijk zijn we meer dan een wetenschappelijke formule. We hebben immers een mentale inhoud. Onze gevoelens en gedachten gaan ergens over. Dat laat zich niet altijd wetenschappelijk beschrijven. Dus daarover geen discussie. De vraag voor mijn collega´s zou veel beter kunnen zijn: waarom bang zijn voor een wetenschappelijke benadering van emoties?´