Potok, een doorkijkje in een andere wereld

De jaren tachtig en negentig waren de hoogtijdagen van Chaim Potok (1929-2002). Het ene boek na het andere werd een bestseller. Potok gaf ons een doorkijkje in het Joods-orthodoxe, meestal chassidische New York van zijn dagen. Zijn karakters zijn meestal hyperintelligent, en in een paar boeken ontstaat er een breuk met de traditie waar zij uitkomen. (zie ook de link www.egobert.wordpress.com)

Die breuk kan uit de karakters zelf voortkomen, zoals bij de psychologiestudent Daniel in The Chosen, of uit de strenge houding van de traditie, zoals bij Asher Lev. Asher Lev was een briljant kunstenaar die het schilderen niet kon laten, en daarmee het bijbelse gebod overtrad, dat verbiedt om afbeeldingen te maken van de dingen die op aarde en in de hemel zijn.

In de moslimcultuur, en dan vooral de Moorse, geldt hetzelfde gebod, en we hebben gezien tot wat een geweldige abstracte kunstwerken dat kan leiden. Men hoeft maar een week naar Granada, Cordoba en Sevilla te trekken om daar een goed beeld van te krijgen. Google maar eens op afbeeldingen van Moorse kunst of bekijk een site die iets vertelt over het Alhambra ( http://nl.wikipedia.org/wiki/Alhambra )

In de orthodox Joodse cultuur is men altijd een stuk terughoudender geweest met die afbeeldingen, en Asher Lev komt dan ook in conflict met zijn traditie. Als u wilt weten hoe, moet u vooral het boek lezen.

Op een vergelijkbare manier komt de briljante Daniel uit The Chosen en The Promise tot een botsing met zijn cultuur. Daniel, zoon van een chassidische rebbe, gaat stiekem naar de bibliotheek om psychologisch werk te bestuderen, en heeft een fotografisch geheugen. De dialogen die ontstaan wanneer dit uitlekt, behoren tot de  parels van de Amerikaans-Joodse literatuur, waaruit ook mensen als Malamud, Philip Roth en Isaac B. Singer stammen.

De boeken werden uitgegeven in een periode dat ook in Nederland veel aandacht en sympathie was voor het Jodendom. Onder meer in christelijke kring, maar in literaire kring werden de boeken van Potok ook stuk gelezen. Het zijn prachtige kronieken van een wereld, die voor de buitenwacht zeer ontoegankelijk is. Schitterende literatuur.

De meeste lezers uit de eigthies waren nog opgevoed binnen een ‘zuil’, een levensbeschouwing, en herkenden zichzelf in de karakters van Potok, vanwege de breuk met hun eigen traditie. Voor ‘hoe te handelen bij scheiding en traditiebreuk’ zijn nauwelijks regels. Je moet zelf je weg vinden. Dan helpen de romans van dit type schrijvers geweldig bij de verwerking.

Nu, in deze post-postmoderne wereld zijn levensbeschouwingen minder dominant aanwezig in de levens van de westerling. Hij leest zijn boeken, draait zijn mp3’s nogal eens zonder expliciet referentiekader. Voor die mensen zouden de boeken wellicht minder boeiend kunnen zijn.

Maar voor de anderen is Potok’s oeuvre een leidsgids langs de moeilijke wegen van het conflict met de wereld waar men uit komt. Los daarvan zijn de boeken zeer goed geschreven en een lust voor iedere lezer. Het zou jammer zijn dat met de toename van de kritiek op Israel, en een afname van de betrokkenheid op de bijbel, dit soort schrijvers uit ons collectieve geheugen verdwijnen.