Panopticontrolfreak

Tot afgelopen week had ik een baan waarbij postzegels verzamelen me spannend leek. Uit ontsnappingsdrang vluchtte ik in de gangen van mijn gedachtenwereld, zodoende regelde ik tussendoor een aantal eigen zaakjes, varierend qua belang: e-mail, twitter, Facebook – dat werk. We kwamen er allemaal mee weg. Het werk liep op rolletjes en mijn afdeling presteerde boven verwachting. Misschien juist wel omdat we de vrijheid kregen om afleiding te zoeken van geestdodend werk. Niemand maakte daar een geheim of een probleem van, ook de leidinggevenden niet. Hoe anders heb ik veel surveilleertijgers meegemaakt.

Ooit werkte ik voor een bank waar een werknemer zegge en schrijve twee telefoontjes per uur binnenkreeg. Dit waren alle bezigheden. Waarschijnlijk uit verveling stampte de toezichthouder een protocol uit de grond. Er gold onder meer een permanente clean-desk policy, verder moest je vragen of je naar het toilet mocht (je leest het goed). De regels hadden het meest weg van bezigheidstherapie. De verstrekkendste maatregel was wel het ophangen van lijstjes waarop te zien was hoe lang de desbetreffende persoon pauze had genomen. Er bleken namelijk volksverraders in ons midden te zijn die gemiddeld een 16,3 minuut lange verkwikking hadden opgenomen, liefst 78 seconden meer dan toegestaan! In combinatie met de eerder beschreven werkdruk leidde dit tot grote frustratie. Jegens het ‘management’ welteverstaan.
Zelf hang ik de 20/80-vuistregel aan. Je doet 20% van je werk in 80% van je tijd en vice versa. Ik geloof niet in een software-Stasi die digitaal in je nek staat te hijgen en je met targets om je oren slaat als je die op dinsdag niet gehaald hebt. Er zijn in dat geval nog drie werkdagen te gaan in die week. Jouw magische moment, dat alles vanzelf lijkt te gaan en semi-automatisch op zijn plaats valt, komt echt nog wel.
Critici van dit idee worden gesteund door de technologie. Het is mogelijk om de kleinste gangen van werknemers na te gaan. Door veel organisatiedeskundigen is bij dit controleproces veelvuldig gerefereerd aan het Panopticon-model zoals Foucault dat belicht heeft. Hij beschreef een koepelgevangenis met cellenblokken die gezamenlijk een ring vormden. In het midden van de cirkel stond een wachttoren waaruit permanent een lichtbundel tevoorschijn kwam. Het gevolg was dat gevangenen niet zagen wat er in de toren gebeurde, elk moment kon er echter in hun cel gekeken worden door de bewakers. Of dat ook daadwerkelijk gebeurde wisten ze niet. Uiteindelijk leidde de Panopticon-variant van machtsuitoefening tot een veredelde vorm van zelfcensuur. Zo is het ook met internetters die afleiding zoeken onder werktijd: je voelt je bekeken.
Ik geloof niet dat de arbeidsproductiviteit ervan omhoog gaat. Mensen hebben gemiddeld een aandachtsspanne van anderhalf uur per taak, en dat op een werkdag die gemiddeld 8 uur duurt. Tel uit je momenten dat je niet bij de les bent en er geen koffiepauze is om die inkakker te compenseren: het zou een goed moment zijn om even je zinnen te verzetten. Een hoop gezeur over internetgewoonten zou voorkomen kunnen worden door meer naar de output te kijken en je niet blind te staren op het werkproces. Het scheelt in ieder geval een hoop digitaal gedetineerden zoals nu het geval is.