Omzet wapenhandel 1900 miljard; oplossen van de honger in de wereld minder dan 350 miljard

Vrede wordt in deze wereld bewaakt met wapens. Homo sapiens komt maar niet op het niveau dat hij de oorlog afschaft. Hoe geweldloos, vredelievend en idealistisch een groot deel van de mensheid ook is. Steeds weer duiken de onoplosbare conflicten op en altijd gaat het over land, geld en bezit.

Voor oorlogen zijn wapens nodig en deze wapens moeten ergens vandaan komen. Ik ben wel idealistisch, maar ook realistisch. Legers zijn nodig in zo’n wereld. Als zoon van een militair weet ik dat veel militairen gedreven worden door een ideaal van vrede. En dat ze net als ik hopen op een wereld waarin oorlog niet meer zou bestaan. Maar ze weten ook dat vrede in deze onverloste wereld verdedigd moet worden.

Dat neemt niet weg dat we er blij mee moeten zijn of in moeten berusten. Het bedrag dat gemoeid is met wapenhandel ligt zo hoog dat de honger in de wereld opgelost zou zijn met een vijfde van dat bedrag. In dit artikel ga ik dieper in op de wapenhandel, die veel geld verdient aan al die ellendige oorlogen. Ook de banken die de boel financieren varen daar wel bij.

Wapens om de boel in balans te houden

Veel landen in deze wereld kennen een zekere mate van vrede. En wat je daar ook van vindt, paradoxaal genoeg wordt deze vrede bewaakt met wapens. Als een van de partijen zijn wapens zou neerleggen, is de kans op zijn minst aanwezig dat een andere partij het grondgebied van die partij zou binnenvallen. Legers en wapens zijn dus helaas nodig om de boel in balans te houden.

Lang niet iedereen is het eens met dat idee. Er zijn ook mensen die denken dat het neerleggen van wapens en een geweldloze houding ertoe zou leiden dat de ander die geweldloosheid zou volgen. Ik heb dat tot mijn 22^e ook geloofd en er heftige discussies over gehad met mijn vader die militair was. Na lang nadenken kwam ik tot de conclusie, dat het geweldloosheidsideaal een mooi doel zou zijn, maar alleen maar kon werken als alle partijen eraan meewerkten. Tot die tijd moet je legers hebben. En of die tijd ooit zal aanbreken weet ik niet.

Dat zou mooi zijn en ik zou het dolgraag willen, maar in het verleden is te vaak gebleken dat er agressors en imperialisten zijn die simpelweg hun gebied willen uitbreiden ten koste van anderen. Mogelijk dat deze territoriumdrift iets biologisch is en iets te maken heeft met overleving van de soort, of beter: van de eigen stam. In elk geval gaat de wreedheid ver in die situaties.

Deze eigenschap heeft onze homo sapiens-soort gemeen met een naast familielid: de chimpansee. Chimpansees kunnen elkaar zeer bloedig te lijf gaan. Een voorbeeld? Niet zo lang geleden was er in Gabon een gevecht tussen chimpansees en gorilla’s, waarbij twee baby-gorilla’s werden gedood. Meestal leven deze soorten vreedzaam naast elkaar, maar net als bij onze soort kan het van tijd tot tijd behoorlijk misgaan. En dan zijn er bloedige stamoorlogen. En waar het om gaat? Territorium meestal. Of de alfa-status: de baas willen zijn.

Samenwerken zou een oplossing zijn, maar niet alleen met de eigen club

Lang is gedacht en beweerd (onder andere door de schrijver Dostojewski) dat criminelen hun levensstijl verbeteren als we ze maar onze liefde zouden tonen. Dit blijkt in veel gevallen niet op te gaan en is dus een mooi maar naïef idee. En dit geldt van tijd tot tijd dus ook voor vileine machthebbers. De wapenwedloop is niet voor niets ontstaan. Steeds weer bleek (helaas) in de menselijke geschiedenis dat mensen onbetrouwbaar zijn en van vriend in vijand kunnen veranderen. Natuurlijk waren er grote periodes van vrede en veel mensen die begrepen dat samenwerken uiteindelijk het meest opleverde. Maar dat samenwerken strekte zich te vaak tot een paar vrienden uit; de rest viel erbuiten.

Wil de mensheid de uitdagingen van de 21^e eeuw het hoofd kunnen bieden, dan helpt alleen mondiale samenwerking en dus niet alleen de zorg voor het belang van de eigen stam, het eigen land, de eigen familie. De extreme inkomensverschillen laten zien dat veel mensen dat level nog niet hebben bereikt. Of ze het ooit ook maar enigszins zullen bereiken, valt te betwijfelen.

Zolang dat niet het geval is, zullen we gewapende conflicten en dus wapens hebben. Niet leuk, verre van wenselijk en allerminst ideaal, maar ook al vinden jij en ik dat het anders moet, de wapenwedloop en het imperialisme zullen waarschijnlijk steeds de kop opsteken en de actualiteit bewijst dit ook. Denk maar aan de Oekraïne, waar de boel flink uit de hand is gelopen.

Maar niet alleen in de Oekraïne woedt oorlog. Sinds 2013, zegt Artsen zonder Grenzen, zijn er 100 oorlogen begonnen waarvan de helft nog voortwoedt. Ondanks dat we weten dat onze soortgenoten er vreselijke gevolgen van zullen hebben (ook nog na de oorlog) beginnen we er steeds weer aan. Trouwens, ook als er vrede is duikt er steeds weer agressie op. Denk aan hooligans, de vechtpartijen in de weekends en de voortdurende steek- en schietpartijen op vrijwel alle continenten. Het merendeel van de mensen is goedwillend, vredelievend en aardig. Maar het deel dat dat niet is maakt het onmogelijk om een systeem te ontwikkelen zonder verdedigingswapens of legers.

Ook in de oudheid werd al veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van wapentechnologie. Ook toen waren er al oorlogen, zoals we onder meer weten uit de geschiedenis van Egypte, Mesopotamië, Griekenland en de Romeinen. De Ilias van Homerus beschrijft een oorlog tussen de Grieken en de Trojanen. En in de 5^e eeuw voor Christus werd in China de ‘Kunst van het oorlogvoeren’ beschreven door Sun Tzu. Oorlogen horen kennelijk bij homo sapiens, die niet alleen de wapens op zichzelf richt, maar ook op talloze diersoorten die zijn uitgestorven. Er zijn vermoedens bij sommigen dat ze ook verantwoordelijk zijn voor het uitsterven van de Neanderthaler.

In mijn ogen is één van de oorzaken van oorlogen het willen hebben van bezit. En als dat  het bezit van anderen is, willen de hebberigen onder ons het zich onrechtmatig toeëigenen. Dat is de oorzaak van oorlog en de wapenwedloop is een kind van de oorlog. Natuurlijk wordt er ook met wapens gejaagd, zijn er schietverenigingen en gebruikt de politie in extreme situaties wapens om de orde te handhaven. Maar dat jaagt de wapenwedloop niet zo aan.

De wapenhandel

Dan wil ik het nu hebben over de handel in wapens. De Universiteit van Utrecht citeert in een artikel Siemon Wezeman, die al tientallen jaren onderzoek doet naar de wapenindustrie voor de SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute).

Het artikel zegt er het volgende over (ik heb het citaat hier en daar ingekort):

‘Veruit de grootste producent en exporteur zijn de Verenigde Staten. In de periode 2015-2019 namen ze 36% van de totale wereldwijde wapenexport voor hun rekening, aanzienlijk meer dan de andere twee wereldmachten Rusland (21%) en China (5,5%). Het Midden-Oosten is grootafnemer. Zo is Saoedi-Arabië verantwoordelijk voor 12% van de totale wereldwijde wapenimport. De VS en het Verenigd Koninkrijk zijn de belangrijkste leveranciers van het machtige Arabische koninkrijk.

Hoe komt zo’n wapendeal tot stand? Een land dat een bepaalde dreiging ervaart  gaat op zoek naar een leverancier. Dan moet de overheid van het producerende land, de VS in dit geval, de transactie goedkeuren. Een aantal vragen spelen daarbij een rol. Is de deal goed voor de economie? Wordt het internationaal oorlogsrecht niet geschonden met de geleverde wapens? Volgens Wezeman is de besluitvorming hieromheen niet altijd transparant. Toegang tot documenten waarin dit soort afwegingen worden gemaakt, krijgt hij niet.

Het is de grote paradox van de wapenhandel: de meeste wapendeals zijn legaal, maar tegelijkertijd ethisch dubieus. Zeker als het gaat om het misbruiken van wapens in conflictgebieden, knijpen leveranciers vaak een oogje toe. Wezeman noemt het voorbeeld van Saoedi-Arabië. Als zij met Amerikaanse vliegtuigen bommen gooien op een ziekenhuis in Jemen, met burgerslachtoffers tot gevolg, zullen ze het afdoen als een ongeluk. En dus zijn de wapenleveringen nog niet gestopt, ondanks bewijs voor bijvoorbeeld Saoedische oorlogsmisdaden. Onlangs gaf de Britse minister van Internationale Handel, Liz Truss, weer een vergunning af voor het leveren van wapens aan Saoedi-Arabië. De economische en politieke belangen zijn simpelweg te groot. “Je moet voorzichtig zijn met je relaties met andere landen, vooral waar de regering nogal wat mogelijkheden heeft je te straffen”, aldus Wezeman.

(Bron: https://www.sg.uu.nl/artikelen/2020/10/de-twijfelachtige-wereld-van-de-internationale-wapenhandel)

In dit artikel komen een paar dubieuze zaken voorbij. Met name de niet transparante besluitvorming is een zorgpunt. Vooral ook omdat de legale deals ‘ethisch dubieus’ zijn’. Landen die het oorlogsrecht schenden of oorlogsmisdaden begaan kunnen toch gewoon grootafnemer zijn bij de USA en het Verenigd Koninkrijk. Dit is op zijn minst zorgelijk te noemen. Mede omdat de handel in wapens uiteraard -net als elk ander bedrijf- gericht is op winstmaximalisatie, oftewel op ‘verkopen, verkopen, verkopen’. Er valt veel geld in te verdienen en dat wordt er ook, zoals uit het onderstaande mag blijken.

Valkuilen van de wapenhandel

Zoals ik eerder in andere artikelen al aangaf zien we dat winstmaximalisatie veel sectoren verziekt. De banksector en de farmaceutische wereld bijvoorbeeld. Ook de wapenhandel zuigt veel geld weg, wat ertoe leidt dat de verdeling van de middelen in deze wereld ongelijk blijft. En dat blijft toch de wortel van veel ellende in de wereld.

Het geld dat omgaat in de wapenhandel was in 2019 liefst 1917 miljard dollar. Om alle honger uit de wereld te krijgen hebben we volgens ‘Welingelichte kringen’ 330 miljard dollar nodig; minder dan 20% van het bedrag dat we door onze agressie, machtswellust en expansiedrift aan wapens uitgeven. Je zou dus mogen concluderen, dat honger in de wereld oplosbaar is als we een vijfde deel weg zouden weggeven van de 1917 miljard die we investeren in de wapenhandel.

Natuurlijk zijn er bedrijven die profiteren van het feit dat we wapens willen en moeten ontwikkelen, en natuurlijk worden deze bedrijven gefinancierd door iemand.  Voor niets gaat immers de zon op. Academi is zo’n bedrijf, naast Lockheed en Boeiing. Een bekende geldschieter van de wapenhandel is the Hongkong and Shanghai Banking Corporation, beter bekend als HSBC. Op de website van het Nederlandse filiaal van deze bank staat dat het ook in ons land de grootste internationale bank van het land is.

Het hoofdkantoor is gevestigd in Londen. De bank is in 70 landen actief en is (ondanks zijn enorme reputatie) door de jaren heen helaas niet vrij te pleiten van laakbaar gedrag. De bank is onder meer veroordeeld voor wisselkoers-manipulatie, witwasserij van drugsgelden, handel met Iran en andere zwartgeldaffaires. De boetes die de bank daarvoor moest betalen zijn een schijntje van haar vermogen en de bank floreert. Het kapitaal van de organisatie laat je duizelen.

Behalve de genoemde wapenhandelaren zijn er ook nog bedrijven die handeldrijven in huurlegers. Tegen betaling kan je in oorlogssituaties legers huren. Dit doe je bij bedrijven zoals Glencore, Blackwater en ook weer Academi. Voor deze bedrijven is oorlog business as usual. Zonder conflicten zouden ze niet bestaan. En lieverdjes zijn het zeker niet allemaal; integendeel.

Glencore gaf halverwege 2022 toe zich schuldig gemaakt te hebben aan omkoping, corruptie en prijsmanipulatie in Zuid-Amerika en Afrika. Het betaalt 1,5 miljard dollar boete. Wetsovertredingen van Blackwater Academi gaan wat verder terug in de tijd. Rond 2010 moest het bedrijf 7,5 miljoen betalen vanwege illegale wapenhandel. Ze kwamen ook in het nieuws omdat vier medewerkers overleden door fouten van de organisatie.

De wapens van de toekomst

Dan de wapens zelf nog even. Momenteel is veel te doen over de ontwikkeling van autonome wapensystemen, de zogenaamde LAWS. Dit zijn wapens die zelf beslissingen kunnen nemen, uiteraard binnen de gestelde doelen van de eigenaar. En inderdaad, dit is artificial intelligence. Vanuit de hoek van vredesbewegingen is er veel weerstand tegen deze wapens, die door hen ‘killer robots’ worden genoemd.

Op de site van de Nederlandse officierenvereniging is een artikel te vinden over deze wapens. Er wordt op gewezen dat er al langere tijd gebruik wordt gemaakt van onbemande vliegtuigen, die moeiteloos tegenstanders aan de andere kant van de wereld kunnen uitschakelen. Verder heeft Israël de Harpy ontwikkeld, die uren boven een gebied kan cirkelen en (zonder tussenkomst van mensen) kan besluiten om radarinstallaties en andere stralingsbronnen te vernietigen.

Voorwaarde voor dit soort autonome wapens is dat ze voorzien zijn van goede algoritmes. Dan kunnen ze ‘op verantwoorde wijze’ zelfstandig beslissen wie ze aanvallen en waar ze dat doen. Uiteraard lopen de discussies daar nog over. Nederland staat niet afwijzend tegenover ontwikkeling van deze wapens, al ziet ze zichzelf niet als gebruiker. Er lopen in ons land studies naar de juridische en ethische normen rondom autonome wapens.

Er zijn in de discussies wat zaken die vertrouwen zouden moeten wekken dat het wel goed komt met die wapens. In militaire kringen voert men de discussie of de wapens voldoen aan het idee van dat wat MHC wordt genoemd (‘meaningful human control’). Daar wordt de humane kant gewogen. Het oorlogsrecht ondersteunt dit. Inhumaan zijn dan bijvoorbeeld burgerslachtoffers; bij humane wapens ontwikkel je de techniek zodanig dat die niet vallen. Bij autonome wapens wordt door regeringen nu kritisch gekeken naar de damage die ze kunnen aanrichten. Met artificial intelligence ontwikkelen we misschien iets dat we niet meer kunnen controleren. Dat is niet alleen maar angst en Startrek-fantasie; er zijn voortekenen dat dat kan gaan gebeuren.

En wat gebeurt er dan? Dat weten we helaas niet. De officierssite vindt dat we waakzaam moeten zijn, maar ons niet gek moeten laten maken door alle SF-films die een wereld tonen, waarin de techniek zich tegen ons keert. Uiteraard gaan officieren uit van het principe dat je vrede alleen maar met wapens in stand kan houden. Als zoon van een militair weet ik dat het gros van de militairen het ideaal heeft de vrede te bewaken en niet uit is op oorlog.

Conclusies

Wie de wapens uit de wereld wil hebben, zal daar niet in slagen. En ook ik vind dat verschrikkelijk. Er zullen altijd mensen en daardoor staten zijn die ze niet uit de wereld willen hebben, maar ze willen gebruiken. Als je dan jezelf niet bewapent, zo leert de geschiedenis en het heden, is het lijden voor jou, je vrienden en je familie niet te overzien. Als we dit structureel zouden willen veranderen, moeten we de mentaliteit van homo sapiens veranderen. Helaas bestaat onze soort voor een deel uit mensen, dat daar totaal niet voor open staat. En voor zoiets hebben we echt de hele mensheid nodig en niet alleen een groep geweldloze idealisten. Laten we niet vergeten dat Ghandi en Martin Luther King vermoord werden. Door wapens.

Een geruststellende gedachte is dat niet. Met de komst van Artificial Intelligence- en LAWS-wapens zijn nieuwe ontwikkelingen gaande, waarvan je je moet afvragen of die goed zijn voor ons. Ook dat lijkt echter onafwendbaar. Wapens vervullen een functie bij het organiseren van oorlog en vrede, en bovendien een enorm economisch belang.

En toch, tegen beter weten in, ga ik persoonlijk niet accepteren dat de situatie is zoals hij is. Mijn invloed is natuurlijk nihil, maar ik zou heel graag willen dat wij mensen nu eindelijk eens door-evalueren naar een ander niveau: het niveau waarop we wapens inruilen voor dingen die de wereld, de mensheid, de dieren en de natuur ten goede komen. Dat we de middelen en de wereld delen, in plaats van ruzie te maken over de vraag wat jouw land is of mijn land. Zo ver is het nog niet, maar als we daarin berusten komen we nergens. Dus tegen beter weten in dan maar bepleiten dat

https://www.amnesty-international.be/subthema/globale-wapenhandel-in-cijfers/40253

https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/steun-voor-wapenindustrie-maakt-wereld-onveiliger

https://www.europa-nu.nl/id/vlwbo8qfz0x4/nieuws/nederland_krijgt_deel_geld_voor_leveren?ctx=vh6ukzb3nnt0&s0e=vifdkm1d06kk

https://paxvoorvrede.nl/nieuws/berichten/grootste-europese-banken-financieren-foute-wapenproducenten

Waar gaat de wereld heen? Bert Overbeek publiceert op jongebazen.nl vanaf 1 februari 2023 artikelen die jonge (en oudere) managers en hun medewerkers helpen om organisaties gezond(er) te maken. Leiderschap in de 21^e eeuw zal volgens Bert gericht moeten zijn op de gezondheid van organisaties, maar ook van mensen, dieren en onze planeet in het algemeen. Het gaat erom ons leven en dat van anderen leuk en leefbaar te maken. 

In de artikelen zullen we ons richten op de organisaties die worden beschreven als ‘de 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld’. Dit is de titel van een in 2022 uitgegeven boek van twee Finse onderzoeksjournalisten (Raeste & Sokala). We zullen de organisaties een voor een bekijken en ons in de artikelen opstellen als adviseurs om ze te helpen. Veroordelen van organisaties is gemakkelijk, maar vaak doen ze iets omdat klanten erom vragen. Jongebazen wil met zijn artikelen juist bedrijven helpen, die als ‘gevaarlijk’ gelden.